Toen de Spaanse conquistador Francisco de Orellana (1541), een majestueuze rivier afvoer, omgeven door een groene oase van ongekende schoonheid in een ongerept paradijs, begeleid door talloze mysterieuze dierengeluiden, liep hij een plaatselijke indianenstam tegen het lijf. Dit resulteerde in een veldslag bij de monding van de Madeira. In het reisverslag van de monnik Gaspar de Carvajal schreef hij dat de aanvallers bestonden uit vrouwelijke krijgers. In navolging van de vrouwelijke krijgers uit de Griekse mythologie, werden zij daarom Amazones genoemd. Hier ontleent het Amazonewoud en rivier haar naam aan.

Jair Bolsonaro: een nieuwe conquistador

Nu is er weer een conquistador in Brazilië opgestaan, een die homo’s, indianen, zwarte en gekleurde Brazilianen en vrouwen haat. Hij is een gevaar voor de hele planeet, omdat zijn regering het einde van het Amazonewoud gaat betekenen. Eentje die zichzelf ‘de Trump van de Tropen’ noemt, alleen is deze populist veel erger dan Trump. Jair Bolsonaro, de nieuwe president van Brazilië, wil een terugkeer naar de militaire dictatuur. Iedereen die ‘anders’ is of denkt, moet het ontgelden. Bolsonaro dankt zijn succes grotendeels aan de corruptie en enorme woede van het volk aangaande de zakkenvullende politieke klasse. Dit is het klimaat dat het kapitalisme en neoliberalisme heeft voortgebracht, een klimaat van corrupte en falende politici.

Behoefte aan een ‘sterke man’

Men wil overal in de wereld een ‘sterke’ man, die voor ons denkt, doet en bepaalt wat goed en slecht is. Dit resulteert vaak in onderdrukking, armoede en gemanipuleerde media. Ze komen aan de macht door verkiezingen, maar geloven niet in de burgerlijke vrijheden van de democratie. Criticasters worden geïntimideerd, tv-zenders, journalisten, opponenten, de ambtenarij en de rechterlijke macht worden ‘gezuiverd’. De geschiedenis staat vol met sterke mannen (dictatoriale leiders), zoals Stalin, Napoleon, Hitler, Mao Zedong, Pol Pot, om er maar een paar te noemen.

In Zuid Amerika hebben we Pinochet gehad. Hij was een Chileense generaal en politicus, en vanaf zijn staatsgreep werd hij een meedogenloze dictator. Met behulp van de Verenigde Staten en de CIA werd op 11 september 1973 een staatsgreep gepleegd, waarbij president Salvador Allende om het leven kwam.

Of wat te denken van luitenant-generaal Jorge Rafael Videla, die van 1976 tot en met 1981 president van Argentinië was. Hij kwam aan het hoofd van de militaire junta, die met geweld een eind maakte aan de regering van Isabel Perón. In het Westen worden ze ingetoomd door de rechtstaat, maar de democratie staat stevig onder druk. ‘Sterke’ mannen grijpen overal ter wereld de macht.

De Democratie wankelt

Na het failliet en de nederlagen van democratisch links in Zuid-Amerika laait overal op het platteland het geweld weer op. In Peru en Chili, Paraguay, Ecuador en Honduras worden landarbeiders, indianen en milieuactivisten vermoord. Ook in Colombia betekent het einde van de oorlog met de guerrillabeweging FARC niet het einde van het geweld op het platteland.

Het ging redelijk met de Amazone, maar met President Michel Temer zijn de grootgrondbezitters en de koeienlobby weer versterkt, en hebben ze meer macht en vrijheden gekregen. Sinds het aantreden van de regering-Temer vonden in Brazilië verschillende slachtingen plaats. Meer dan ooit worden beschermde indianengebieden binnengevallen en kleine boeren verdreven. In een nieuwe grondwet moeten alle indianenreservaten worden opgeheven. Is dit de ‘banaliteit van het kwaad’ in een voormalig slavenland? Een land waarin de aloude koloniale verhoudingen in wezen nooit zijn veranderd.

Met de komst van Bolsonaro is het Amazonegebied helemaal vogelvrij verklaard: alles mag vernietigd worden, het Amazonegebied, milieuactivisten en inheemse indianen, voor de economie, voor het grote geld en voor de enkelen die de macht hebben. Men moet meehuilen met het alfamannetje of men wordt uit elkaar gescheurd.

Grootschalige Kap

De vleesproductie en het criminele gedrag van de illegale houtkapping samen met het inpikken van beschermde gebieden gaat gepaard met verwoesting van de Amazone, grootschalige slavernij en brute moordpartijen. Met steun van president, parlement en kerk en met de onbegrensde macht van de Zuid-Amerikaanse grootgrondbezitters.

Volgens een rapport van Oxfam International heeft één procent van de grootgrondbezitters in Latijns-Amerika meer grond in bezit dan alle plattelandsbewoners, kleine boeren en landarbeiders bij elkaar. En overal op het continent neemt de concentratie van de grond in handen van enkelen toe. Dit ontwricht hele samenlevingen, stelt Oxfam vast. Maar in de huidige atmosfeer van ongebreidelde hebzucht en corruptie op hoge plaatsen worden de stemmen voor verstandig beleid vaak overstemd.

Het Amazonegebied is ongelooflijk groot en van levensbelang. Het is bijna even groot als Australië. Het ligt verspreid over negen landen: Brazilië, Colombia, Venezuela, Bolivia, Guyana, Suriname, Ecuador, Peru en Frans-Guyana. Van de 350 etnische volkeren leven er naar schatting nog zestig volledig geïsoleerd. Heel veel van ons voedsel vindt zijn oorsprong in het Amazonewoud: koffie, chocolade, aardappels, bananen, ananas, maïs, zwarte peper, tomaten, enzovoort. Bovendien komen veel grondstoffen van onze medicijnen oorspronkelijk uit het Amazonegebied.

Ongeveer twintig procent van de zuurstof van de aarde wordt door de bomen van het Amazonewoud geproduceerd. In de afgelopen vijftig jaar is ruim twintig procent van het Amazonewoud gekapt. De bomen slaan een gigantische hoeveelheid koolstofdioxide op. Dit wordt allemaal omgezet in zuurstof en hoe minder bomen, hoe minder zuurstof.

Wilde dieren wereldwijd met 60 procent afgenomen

In welke waanzin zijn we terechtgekomen, wanneer China de handel in tijger onderdelen en de hoorn van de neushoorn weer toelaat? Dat zal het einde zijn van deze toch al bedreigde diersoorten. De vraag ernaar zal enorm toenemen. De Chinezen en andere volkeren in Azië geloven dat de hoorn van de neushoorn een medicijn bevat tegen allerlei ziektes, waaronder kanker. Terwijl de hoorn voor een groot deel bestaat uit keratine, waar ook onze vingernagels van zijn gemaakt. Van verschillende delen van de tijger nemen de Chinezen aan dat het goed is voor de potentie van mannen. Officieel is de handel alleen toegestaan voor ‘onderzoek, gezondheidszorg en culturele toepassingen’.

Gelukkig zet Donald Trump zijn eerdere voornemen om de import van jachttrofeeën van gedode olifanten uit Zambia en Zimbabwe toe te staan in de ijskast, voorlopig althans. Maar pas nadat er wereldwijd geschokt was gereageerd. De populatie van olifanten, een bedreigde diersoort, zou daardoor alleen maar verder afnemen. Jachtverenigingen en de Amerikaanse wapenlobby waren juist positief over het besluit. Of de heroverweging van Trump alleen gaat over olifanten of over alle dieren, is niet bekend, want er waren vorig jaar al vergunningen uitgedeeld voor het importeren van gedode leeuwen.

Uit een ander rapport, dat van het Wereld Natuur Fonds blijkt dat de populaties wilde dieren sinds 1970 wereldwijd met 60 procent schrikbarend is afgenomen. Ja, U leest het goed, met 60%. En als de natuur wereldwijd in dit tempo blijft krimpen, kan dat grote gevolgen hebben voor de mens. Door overconsumptie is de vernietiging van leefgebieden, zoals landbouw, visserij en stroperij de belangrijkste reden voor de sterke afname van de populaties wilde dieren. Bovendien is de groei van de wereldbevolking een groot probleem, want sinds 1960 is de populatie gegroeid van 3 miljard tot ruim 7 miljard. De afbraak en vernietiging gaat met een ongelooflijk tempo en steeds sneller. Er rest ons weinig tijd meer om het tij te keren.

Het is één voor twaalf.

Hoe groot is uw ecologische voetafdruk?

Wij kunnen de trend nog ombuigen. Dat vraagt om duurzame keuzes op het gebied van voedsel, energie en grondstoffen. Iedereen kan daar op zijn manier aan bijdragen. Het ombuigen van de enorme achteruitgang van biodiversiteit wereldwijd vraagt om mondiale duurzame keuzes. Met ‘wij’ bedoel ik: u en ik, iedereen. We moeten minder consumeren, meer recycleren, bewust omgaan met verpakkingen, zo min mogelijk plastic. Denk aan onze planeet, aan uw kinderen en kleinkinderen. Die hebben ook rechten, net zoals het Amazonegebied en hun oorspronkelijke bewoners rechten hebben.

Gaspar de Carvajal

Het Amazonegebied en de nieuwe conquistadores