Het praktische antwoord op bovenstaande vraag was voor ons meestal eenvoudig. Bomen leveren materiaal voor woningen, boten, meubelen, brandhout, papier om op te schrijven… Het feit dat ze deel uitmaken van het complexe ecosysteem waarin wij ergens op de top zitten klinkt erg academisch. Naast hout krijgen we ook nog zuurstof aangeboden. Da’s mooi meegenomen. Maar dat laatste doen toch alle planten. Dus zoek ik verder naar andere redenen dan ‘hout als constructiemateriaal’ om voor bomen te pleiten.

Dat bomen ook de temperatuur van de omgeving onder hun bladerdek regelen door water te verdampen, zoals wij onze lichaamstemperatuur regelen door te zweten, is al minder goed begrepen. Het is de meesten onder ons wel duidelijk dat bomen nodig zijn om bodemerosie tegen te gaan. Globaal beletten ze dat een regio desertificatie ondergaat — verwoestijnt — en dus voor biologisch leven en voor de mens onleefbaar wordt. Vraag het aan bewoners van kleine eilandjes zoals Kokota, ten oosten van Tanzania. Alle bomen er omkappen betekende compleet ten onder gaan. Game over. Er zijn vele Kokota’s in de geschiedenis.

We zijn ook gezonder en gelukkiger met bomen in en buiten de stad, want we hebben er blijkbaar een emotionele band mee. Homo sapiens (u en ik) sliep in prehistorische tijden net zoals de meeste andere grote apen nu, in bomen. (Ref. 1)

Lokale herbebossingsplannen zijn, net zoals global warming, wetenschappelijk nog experimenteel terrein, en moeten ook lokaal decennia lang bekeken worden: is het hier nuttig, of niet? Volgens vele experten zijn vele huidige grote herbebossingsacties zinloos. Het is experimenteren met ‘trial and error’: planten, meten, resultaten evalueren, strategieën aanpassen gedurende decennia… wetenschap dus. Als wetenschappers over één aspect zeker zijn is het wel dit: klimaatverandering is een klein deel van het desertificatieprobleem (woestijnvorming). Het overgrote deel is te wijten aan overbevolking. Tientallen jaren uitbreiding van landbouwgrond, overbegrazing door veestapels, gebruik van hout voor constructie. Hiervoor verwijs ik naar een samenvattende tekst, opgesteld door het Massachusets Institute of Technology (MIT, de voedingsbodem van 75 Nobelprijswinnaars: zie ref. 1). Deze echte wortels van de belangrijkste desertificatie fenomenen komen bijna nooit in de media.

Hergroening van China en India

Bossen komen en gaan, afhankelijk van klimaatwijzigingen, migratie van planten en dieren, maar op dit ogenblik vooral door menselijke ingrepen. Alleen al door dat laatste zien de Schotse Highlands (om maar iets te noemen) er nu boomloos uit: 99% bos verdween na (en door) 2000 jaar menselijke activiteit. In niet-tropische gebieden zoals Schotland leidt dit niet noodzakelijk naar desertificatie en erosie. Dit is wel even anders op meer zuidelijke plaatsen op onze aardbol.

Een totaal onverwacht positief bericht werd in feb 2019 gelanceerd door NASA: de wereld is nu een groenere plaats dan 20 jaar geleden! China en India blijken de grote ‘vergroeners’ te zijn. Het gaat hier om een studie die enkele decennia loopt, en waarbij NASA gebruik maakt van satellietmetingen. Toen Koen Verhaert (Verhaert Space, Kruibeke) mij 17 jaar geleden vroeg of ik hun satelliet in constructie, de Proba 1, niet eens wou bekijken met hem, moest ik geen twee keer nadenken. Ze leek op een zelf ineen geknutselde kleine ijskast, en stond in een atelier dat mij deed denken aan mijn koersfietsonderhoudsplaats thuis! Maar Koen sprak enthousiast over hoe het ding werkte, en wanneer de Indiase PSLV raket hem ging lanceren. NASA geeft nu gegevens door van metingen van vergelijkbare satellieten.

Eerst duurzaam bevolkingsbeleid, dan bossen aanplanten

Als China iets aanpakt, dan doet het dat grondig. Desnoods met 60.000 soldaten, die een bos planten ter grootte van Ierland! Idem dito voor India, dat op een bepaald moment 66 miljoen bomen plantte in twaalf uur tijd. Twee landen die ingezien hebben dat hun overbevolkte regio’s voor ontbossing en woestijnvorming hadden gezorgd. Beide landen moesten dringend nieuwe evenwichten zoeken waar ook hun landbouw en voedselproductie een positieve invloed van ondergaan.

China en India hebben wel eerst hard gewerkt aan een familieplanningprogramma, waarvan de resultaten mogen gezien worden: India gaat in 40 jaar tijd van 6 naar 2,33 kinderen per vrouw. 2,1 is de duurzame situatie, dus er is nog werk aan de winkel. China gaat van 6 naar 1,6. In Mongolië was de bevolking verviervoudigd in 50 jaar, en het aantal stuks vee verzesvoudigd! Het land met subarctisch klimaattype droogde op onder die populatiegroei.

Voornamelijk de in het Westen verguisde Deng Xiao Ping keert het tij door een drastische geboortebeperking. De beginnende hergroening van de landen heeft dus een kans om te overleven, want, het is eenvoudig: Hoe meer mensen per vierkante kilometer, hoe meer ontbossing, en desertificatie in droge regio’s. En als gevolg daarvan meer klimaatopwarming. Aangezien beide landen nog met een stevige bevolkingsdensiteit kampen worden de komende decennia cruciaal. En het gaat hier niet om Kokota! De wereldexperten staan heel kritisch tegenover deze herbebossingsexperimenten, maar NASA geeft, na decennia van metingen, een straal hoop. Rood China, en het al zo kleurrijke India, worden langzaam groener. Meten, experimenteren, evalueren, herbeginnen… Wetenschap.

Afrika: bevolkingsexplosie, dan desertificatie, dan hongersnood, dan oorlog

In Afrika loopt het lovenswaardige initiatief van ‘de groene muur’. Desertificatie ten zuiden van de Sahara indijken door een bomengordel te planten doorheen gans Afrika, met een breedte van 15 km. We nemen Senegal (aan de westkust) als voorbeeld. Niet-duurzame landbouw en ontbossing door mensen en koeien deden de Sahara ook daar uitbreiden. De opwarming van de aarde is hiervoor weinig verantwoordelijk, wel de omzetting van bos naar landbouw, het gebruik van hout om te koken, het graasgedrag van de veestapel.

Als je weet dat een succesvolle Senegalees in die regio gehuwd is met vier vrouwen, en dat die familie pakweg 100 koeien bezit die niet bepaald bos-vriendelijk zijn, dan is gezond verstand voldoende om te weten dat je hier conflicten zal krijgen. ‘The great green wall idea needs a rethink,’ zegt landbouwexpert Lars Laestadius in 2017 (Swedish University of Agricultural Sciences, Uppsala, Zweden). Het MIT (ref. 1) schreef al duidelijk in 1998 dat de Sub-Saharalanden eerst orde op zaken moesten zetten qua familieplanning, om enige kans op een leefbare toekomst te hebben.

In het VRT-nieuws van 7 maart 2019 klinkt het steevast en stereotiep: ‘de veeboeren in Senegal moeten steeds meer naar het zuiden uitwijken, om graasland te vinden voor hun dieren. Dit is te wijten aan global warming’. Dit is duidelijke misleiding van de kijkers. Global warming is een probleem dat dient gemonitord te worden, maar je mag het niet misbruiken om het grotere probleem, overbevolking, te ontkennen. Onze media maken zich schuldig aan negationisme.

Rwanda voorbeeld voor Afrika

Rwanda’s president Kagame heeft geen onbesproken reputatie. Nu leidt hij Rwanda naar een ‘Vision 2020’-project. Tony Blair en Bill Clinton noemden hem een groot leider met visie, en hij was recent nog voorzitter van de Afrikaanse Unie. Ook bij academische instellingen doet hij het goed. De plooien zijn gladgestreken. Hij houdt goede betrekkingen met het Westen maar praat ook met China, Singapore en Thailand. Westerse ngo’s zou hij liefst naar huis sturen, want eens hun nuttige primaire crisishulp voltooid is werken ze als een rem op de zelfstandige ontwikkeling van een land. Hij heeft daar een punt maar hij moet nog aantonen dat het zelfstandig lukt. Hij wil Rwanda transformeren in een middle-income economie, een kenniseconomie ook, die hoogwaardige jobs aanbiedt voor de stevig vertegenwoordigde jeugd. Ondanks verwoede pogingen van hem en van zijn vrouw om familieplanning op vrijwillige basis te promoten lijken de resultaten anno 2019 nog eerder magertjes. Sociale en culturele barrières, een pronataliteitcultuur, en religieuze oppositie staan in de weg, klinkt het. Voeg daar gerust ook seculiere oppositie aan toe. Hier is niet onmiddellijk mogelijk wat in China en India wel kan. Maar hij zet door, en haalt 350 miljoen USD family planning funding binnen van Bill Gates, het VK en Canada. De echtparen Kagame en Gates lijken elkaar te vinden in een familieplanningmissie.

Universiteiten en bossen rijzen uit de grond in Rwanda

Bill en Melinda sponsoren ook een splinternieuwe universiteit op een afgelegen heuveltop in het onbekende dorpje Butare, die vooral medische hulp viseert in afgelegen gebieden. Bill Gates beseft dat medische projecten altijd ieders sympathie krijgen, en familieplanningprojecten ieders tegenwind. Als je de twee projecten koppelt heb je kans op vooruitgang. Bill Gates is één van de pakweg honderd superrijken die met hun handtekeningen de wereld kunnen vooruit of achteruit helpen. Een eigenaardig maar mogelijk nuttig voortvloeisel uit de ‘lognormal’ verdelingscurve van inkomsten die bepaalt dat er nu eenmaal superrijke zakenmensen, kunstenaars, sporters… rondlopen. Rijkdom is niet gaussiaans verdeeld, maar volgt de genoemde meer natuurlijke, voor velen minder bekende verdeling. Dus heb je een klein percentage mensen die een groot percentage van alle centjes beheren. Je kan dat oneerlijk vinden, maar nu en in het verleden zijn daar al aardig wat knappe projecten door gerealiseerd. Neverland lijkt daar niet bij te horen.

Rwanda erkent de rol van bossen als zijnde een element zonder dewelke een land nooit gezond kan worden. Miljoenen bomen worden elk jaar aangeplant in Rwanda. Na de genocide van 1994 waren de bossen zo goed als verdwenen in zo’n 80% van het groene ‘land van de duizend heuvels’. Zowel de genocide als de ontbossing waren niet verwonderlijk na decennia ‘fertility rates’ van meer dan acht kinderen per vrouw. Nu is dat gedaald tot vier, nog altijd veel te ver boven de duurzaamheidsgrens van 2,1. Er beweegt dus wat in de goede richting, maar een high-tech economie uit de grond stampen die sneller groeit dan de bevolking zal moeilijk zijn. Voorlopig lukt het: het bnp/capita is sinds 2010 bijna verviervoudigd! En Rwanda plant onder meer een VW-autofabriek in.

Junckers stoute maar wel juiste taal

Neen, het ‘absurde’ antwoord van Juncker op Greta Thunberg in Brussel in februari was geen lapsus van iemand die teveel aperitiefkes op had. Juncker antwoordde ietwat stuntelig op Thunbergs gekende eis om actie, door te stellen ‘en wat moeten we dan doen met Afrika?’ Hij wist wel degelijk dat, zelfs indien hij in Europa de CO2-uitstoot terugschroefde, de olie toch haar weg vlot zou vinden naar de veel grotere populatie in Afrika. Een land als Rwanda zit nog niet op het duurzame pad qua populatie, maar het bnp/capita is mooi gestegen. In de nieuwe wielerwedstrijd ‘Tour du Rwanda’ zie je renners op dure topfietsen de ‘mur de Kigali’ opstormen tussen enkele honderduizenden (!) supporters. Gemiddeld 14,5% stijging, en… kasseien. Dit lijkt voor deze Flandrien sterk op een kopie van ‘onze’ legendarische muur. Een kopie van Vermeersch’ Wetenschappelijk Technologisch Kapitalisme (WTK systeem) ook. Rwanda klimt naar boven en maakt een kans om iets duurzaams op te bouwen.

Valkuilen van Afrika’s overbevolkingsprobleem

Afrikaanse migranten die in concentratiekampen zitten in andere plaatsen in de wereld zouden we toch naar Rwanda kunnen sturen, is de gedachtegang. We betalen er wel voor, geld is geen probleem. En aangezien de migratie van mensen in Afrika zelf een enorm stijgend gegeven is, zal de wet van communicerende vaten (van migratie van rampzalige bnp/capita-regio’s naar Rwanda) haar desastreus werk doen. Met alle gevolgen voor de Afrikaanse natuurbiotoop. Is die extravagante kinderwens van de Afrikaan ‘nature’ of ‘nurture’ vroeg een collega van de neurologie. Met andere woorden, zit het in de genen, of is het cultuurgebonden? Het is nurture zegt Maarten Larmuseau (geneticus, KUL), in een excellent artikel omtrent het wereld(over)bevolking probleem van Dirk Draulans in Knack (ref. 3). Ik hoef maar naar de geboortecijfers van zwarte Amerikanen te kijken om het vermoeden van Larmuseau te bevestigen: die zijn gelijklopend met deze van de blanke Amerikanen. Het ligt aan de geïnstalleerde software, niet aan de firmware.

En hoe zit dat in Vlaanderen?

Een document dat de situatie in Vlaanderen en België goed en kort samenvat, is van de hand van Het Groene Gordel Front in Brugge en Ommeland. Daarin vinden we dat grote ontbossingen plaatsvonden in de volle middeleeuwen (900-1400), en dat in 1617 Albrecht en Isabella een strenge wetgeving opstelden voor het bosbeheer. Het respect voor het bos was toen duidelijk aanwezig. Bossen verdwijnen zoals vermeld door overbevolking, ook in Vlaanderen in die periode van ca. 900 tot ca. 1400. De grote ontbossingen waren niet toevallig ten tijde van de kruistochten. U zal het niet vinden in de geschiedenisboeken, maar het was een periode van grote bevolkingstoename, en bijgevolg heerste er honger. Een mens migreert niet te voet naar Jeruzalem om zijn hiernamaals te verzilveren, maar wel door honger en gebrek aan levensnoodzakelijke middelen. Het zullen zeker in de beginperiode net zoals nu ongecontroleerde jeugdige hordes geweest zijn die thuis geen grond, eten of toekomst hadden. De godsdienstige component is net zoals nu in de omgekeerde migratiebeweging eerder een bindmiddel en motivator, een groepsgeest. Tussen pakweg 1700 en 2019 is er maar een kleine inkrimping van ons bosareaal (minder dan 5%), met wel een verschuiving van bos van het westen van Vlaanderen naar het noorden en oosten. Op het eerste gezicht minder dramatisch dan bovenvermelde streken dus, maar voor elke boom moet anno 2019 blijkbaar geknokt worden. De emotionele binding weet u wel… Als kleine jongen volwassenen uitdagen vanuit een hoge boom, als tiener je eerste zoen onder een lindenboom, als wielerfanaat je eerste klimrit door het Chartreuzenbos… Ik denk aan een paar slogans voor de klimaatbeweging. Aux arbres citoyens! Groen, ook voor mensen zonder poen! Het belangrijkste gaan ze over het hoofd zien: Take care of the children – don’t increase the population!

_____

Referenties

Ref. 1. “Bipedal humans came down from the trees, not up from the ground”, Duke University, Science Daily, 11 August 2009.

Ref. 2. Yvonne Agyei, “Deforestation in Sub-Saharan Africa”, African Technology Forum 8(1).

Ref. 3. Dirk Draulans, “Wereld(over)bevolking”, Knack nr. 51, 19 dec. 2018 – 1 jan 2019.

Gates

Aux arbres, citoyen!