In de ellenlange PowerPoint met de beslissingen van de veiligheidsraad stond niets over het hernemen van de ‘erediensten’. Dat zorgt voor zenuwachtigheid. Vele gelovigen willen graag opnieuw naar de kerk. En dan volgt de vraag, doen onze bisschoppen daar iets aan?

Tuincentra of de kerk?

‘Om de quarantaine-maatregelen draaglijker te maken voor de mensen zijn de tuincentra al een week geopend. In tegenstelling tot de tuincentra is de eredienst voor ons katholieken wezenlijk, en draagt rechtstreeks bij tot het welzijn van de gelovigen en de samenleving.’ Zo klinkt het in een brief van enkele gelovigen aan de bisschoppen.

Een initiatief dat al snel een eigen leven begon te leiden op sociale media en zonder campagne snel meer dan 700 handtekening haalde. Al willen de initiatiefnemers geen media-aandacht. Ze willen ook niet de indruk wekken dat ze niet loyaal zijn aan de bisschoppen.

Het toont de onvrede die leeft bij gelovigen, die zich richt op de bisschoppen en op de politici. Ook op sociale media wordt stoom afgelaten. Fernand Keuleneer kwam, zelfs voor zijn doen, straf uit de hoek op Twitter.

https://twitter.com/FKeuleneer/status/1253790492283863040?ref_src=twsrc%5Etfw

Waarop al snel een — ietwat ontwijkend — antwoord volgde van CD&V-voorzitter Joachim Coens:

De essentie is niet het materiële . De vraag is enkel als men eredienst veilig kan organiseren. Met goede afspraken en afstandsregels lijkt me dit niet onmogelijk .

— Joachim Coens (@joachimcoens) April 26, 2020

Dat antwoord vat het zowat samen. Het moet veilig gebeuren. Dat zegt ook Geert de Kerpel, de woordvoerder kardinaal Jozef De Kesel en Belgische bisschoppenconferentie. ‘Wij zijn vragende partij om zo snel mogelijk de erediensten te hervatten, maar aan de voorwaarden van de virologen. Jammer genoeg hebben we daarvoor nog geen datum.’

Uitzonderlijke situatie voor de kerk

Volgens De Kerpel zijn de vragen om opnieuw eucharistievieringen te mogen houden door de bisschoppen gesteld aan de veiligheidsraad en de experten. Maar: ‘Alles moet veilig kunnen gebeuren’. De kans is klein dat de Belgische bisschoppen doen zoals hun Italiaanse collega’s en openlijk kritiek geven op de regering omdat ze de kerken gesloten houden. In een persbericht (28 april 2020) klinkt het:

‘Ook voor de bisschoppen is het van groot belang dat er spoedig opnieuw “in persoon” kan deelgenomen worden aan de vieringen; een wens die ook heel wat gelovigen de voorbije weken en dagen hebben geuit. Maar in ieder geval moeten daarbij de officiële normen voor de bescherming van de gezondheid worden gerespecteerd. De bisschoppen hebben hierover contacten met de verschillende regeringen van het land. Zij stellen voor dat de, hopelijk spoedige, hervatting van de eucharistievieringen gebeurt binnen het kader van het algemene plan tot geleidelijke opheffing van de lockdown, zoals dat door de Nationale Veiligheidsraad op 24 april is vastgelegd.’

Een rondvraag leert dat er nog heel wat problemen zijn. Hoe organiseer je een kerkdienst met een sociale afstand van 1,5m rond elke gelovige? Niet elke kerk is een kathedraal. Een kerkdienst is ook meer dan in de kerk zitten. Hoe kan je op een verantwoorde manier de communie organiseren? Vragen waar men blijkbaar ook in het buitenland mee kampt, want ook daar zijn de kerkdiensten nog niet hervat. Maar zijn ze onoverkomelijk?

Alle religies

De Veiligheidsraad kan ook moeilijk voor christenen alleen een beslissing nemen. Als de erediensten mogen hernomen worden, dan geldt dat voor alle religies in dit land. ‘Ik kan me indenken dat er wel op de rem gestaan wordt om bij het begin van de Ramadan, opnieuw erediensten toe te staan. De kreten van “islamisering” zouden niet uit de lucht zijn. Perceptie is gevaarlijk voor een politicus,’ fluistert een cabinettard ons toe.

Maar als de druk groeit, verhoogt de kans op vieringen in het geheim. Niemand wil dat officieel herhalen, maar die vrees is er wel. ‘Wij zetten in op een degelijk aanbod online en op radio en tv,’ zegt Geert De Kerpel.

Hoewel de bisschoppen de onlinevieringen op Kerknet een groot succes noemen, blijken die cijfers toch wat tegen te vallen. Ruim 2.000 kijkers vorige zondag (26 april 2020), de Paaswake op Stille Zaterdag vanuit de abdij Westvleteren werd 9.612 keer bekeken op YouTube. In het algemeen werden de diensten tijdens de Goede Week beter bekeken, maar ze komen niet in de buurt van de cijfers op de VRT. De kijkcijfers van de tv-missen bij de VRT zijn gestegen van gemiddeld 57.204 voor de lockdown, naar 134.147 gemiddeld voor de zondagen in de lockdown. Meer dan een verdubbeling. Maar vergeleken met de online vieringen moet je vaststellen dat een groot deel gelovige kijkers de weg niet vindt naar online missen.

Lange termijn?

Ondertussen wordt de vraag gesteld of de coronapandemie voor de kerkgemeenschap op lange termijn een goede of slechte zaak is. In het Nederlands Dagblad gaat journalist en theoloog Dick Schinkelshoek op zoek naar zes mogelijke gevolgen van deze pandemie voor de kerk. Daaruit blijkt dat hij het ook niet weet.

Volgens Schinkelshoek kan de pandemie goed zijn voor de kerk, mensen herontdekken de kerk, vooral online groeit de kerk wereldwijd. In Vlaanderen moet die sprong dan toch nog genomen worden. De vraag is of de kerk die sprong naar een digitale kerk kan nemen. In Vlaanderen is dit dé periode dat Kerknet zichzelf op de kaart kan zetten voor die zoekende Vlaming die wel christelijk is, maar niet noodzakelijk kerkelijk. Maar het lijkt toch vooral een site voor de eigen groep te zijn en te blijven.

Meer of minder kerk?

Vele pastoors in Vlaanderen zijn toch vooral ongerust. Zij vrezen dat vele ouderen in hun parochie definitief zullen afhaken. Hun ingesleten gewoonte om zondags ter kerke te gaan is doorbroken, zullen ze die opnieuw opnemen? Zeker nu nog niet duidelijk is hoe lang de periode zonder kerkdienst — zeker voor oudere gelovigen — zal duren?

Of zal deze coronacrisis ons toch met de neus duwen op vragen die we altijd liever ontweken? Geloof kan geborgenheid bieden, maar kan de kerk dat aanbieden? Ik hoorde een priester onlangs zeggen dat deze tijd van crisis geen extra mensen in de kerk brengt, ook al staat ze open en zijn er veel voorbijgangers op mooie dagen.

Voor het antwoord op de vraag of deze crisis voor een religieuze ommekeer zorgt in Europa of Vlaanderen is het nog te vroeg. Net als voor de vraag wanneer gelovigen opnieuw naar een viering kunnen. ‘Voorlopig zullen we het nog even met radio, tv of livestream moeten stellen,’ zegt Geert de Kerpel.

Geert De Kerpel

Komt de kerk nog in actie?