Mijn onlangs gepubliceerd artikel waarin Geert Lubberhuizen centraal staat, riep heel wat vragen op over de stichter van de legendarische uitgeverij De Bezige Bij. Aangezien ik op zondag geen slecht, en nog minder een lui mens ben, wil ik ingaan op de vragen.

Aanklager en aanjager

Geert (Geertjan) Lubberhuizen schreef — zoals eerder gezegd — tijdens de Tweede Wereldoorlog voor het verzetsblaadje Het Parool. Een van zijn schuilnamen was Bas Ruys(ch). Hij was niet alleen aanklager van wat de bezetter uitspookte, maar ook een aanjager van zijn collega’s. Brieven en briefjes waarin hij medewerkers tot actie aanspoorde, ondertekende hij kortweg met ‘Bas’. Een rustdag kende hij niet. Van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat was hij in de weer voor het verzetsblad dat na WO II zou uitgroeien tot de krant Het Parool. Zonder het zo te noemen was hij de redactiesecretaris.

Startkapitaal

Een niet onbelangrijke rol in de naamgeving van de uitgeverij speelt Anne Maclaine Pont. Zij en haar man Frits Iordens waren lid van het Utrechts Kindercomité, dat Joodse kinderen uit Amsterdam hielp vluchten en onderbracht bij gezinnen elders in het land. Om de activiteiten van het Kindercomité te financieren, bracht zij eind 1942 een kopie van het gedicht ‘Het lied der achttien dooden’ van Jan Campert, vader van Remco, naar Geert Lubberhuizen.

Nog tijdens de oorlog werden van het gedicht vijftienduizend exemplaren verkocht voor vijf gulden per stuk. Het is na WO II het startkapitaal geweest van de krant, en deels ook van de uitgeverij. Het historische pand in de Van Miereveldstraat 1 in Amsterdam werd met de opbrengst van het verzetsblaadje betaald.

Om het zicht op de geschiedenis van De Bezige Bij te behouden mag niet onvermeld blijven dat Jan Campert (1902-1943) ‘Het lied der achttien dooden’ in 1941 heeft geschreven naar aanleiding van de executie van achttien verzetsstrijders op maart 1941 op de Waalsdorpervlakte. Door de publicatie in 1943 in Het Parool is ‘Het Lied’ het bekendste gedicht geworden van het Nederlands verzet in de Tweede Wereldoorlog.

Bezige Bas

Na de publicatie van het gedicht hebben Anne Maclaine Pont en Geert Lubberhuizen contact gehouden. Omdat Geert altijd zo druk was, noemde zij hem ‘Bezige Bas’. Ook verzon zij ‘Bas as busy as a bee can be’ en zo ontstond na verloop van tijd de naam De Bezige Bij voor Geert. Toen hij na WOII met een uitgeverij wilde beginnen, om een handvol schrijvende verzetsstrijders bij elkaar te houden (herenclubs waren toen erg in, behield Geert zijn ‘verzetsnaam’ voor de uitgeverij.

Als logo kreeg de uitgeverij een door Fedde Weidema, zoon van een drukker!, een getekend bijtje. Eveneens van de hand van deze van oorsprong Utrechtse schilder, was in 1945 het eerste affiche van de uitgeverij, twee door elkaar gedrukte BB’s met een bijtje. Weidema behoorde tot de club van het Nederlands surrealisme en heeft in de jaren vijftig en zestig als vormgever voor heel wat bedrijven gewerkt, onder meer de Nederlandse Spoorwegen (NS).

Experimentele dichters

Vrij vlug na het ontstaan van de uitgeverij werd Remco Campert lid van de coöperatie. Niet zozeer omdat hij ‘de zoon van was’, omdat hij bevriend was met Lucebert, Bert Schierbeek en Simon Vinkenoog, samensteller en oprichter van Blurb, een tijdschrift voor experimentele dichters. Vinkenoog was tevens de samensteller van de bundel Atonaal, een bloemlezing met gedichten van experimentele dichters, onder wie Hugo Claus, door De Bezige Bij uitgegeven en die een gigantische oplage haalde. Door Atonaal, in 1951 uitgegeven, kreeg de publicerende dichtersclub al gauw de naam ‘de Vijftigers’ opgespeld. Wat hun niet zinde, maar het kwaad was geschied.

Geen vrolijke tijd

Dat Remco Campert een eigen kamer had in het gebouw van de uitgeverij, was niet alleen bedoeld om er zijn ‘gelegenheidsvriendinnen’ te parkeren. Nee, de oorspronkelijke reden was dat zijn jeugd geen vrolijke tijd is geweest. Op zijn veertiende was hij zijn vader verloren en zijn moeder, Joekie Broedelet, was een actrice die zich weinig gelegen liet aan de opvoeding van haar zoon. Op driejarige leeftijd werd hij afwissend opgevoed door zijn grootouders en in 1942 ondergebracht bij een pleeggezin. Dat Remco — zoals te ontdekken valt in zijn gedichten en proza — een onrustige ziel heeft, is dus geen verassing. Geert Lubberhuizen heeft hem rust gebracht door hem een eigen kamer in het uitgevershuis ter beschikking te stellen.

Je kan dus gerust stellen dat Remco Campert De Bezige Bij beschouwde als ‘zijn huis’, en de club van de Vijftigers als ‘zijn gezin’. Hij is beide tot op de dag van vandaag trouw gebleven. Niet toevallig heet Remco’s zoon Bas, en al evenmin toevallig siert het gedicht ‘Iemand stelt een vraag’, dat begint met de prachtige versregel ‘Verzet begint niet met grote woorden / maar met kleine daden’, sinds 2017 de zijgevel van de uitgeverij.
Ter illustratie van zijn levenslange onrust, een gedicht (zonder hoofdletters en leestekens) uit zijn laatste bundel Mijn dood / en ik, uiteraard uitgegeven door De Bezige Bij, in 2019.

‘mijn vader was verraden
door wie
eens in die vooroorlogse tijd
zijn vrienden waren
de oorlog duurt voort in mij’

Remco Campert

Geert Lubberhuizen

De Bezige Bij en Remco Campert

Aan het werk