Anatoli Grigorjevitsj MacReady wordt op 8 mei 1902 in Moskou geboren. Zijn vader is de gerussificeerde Griek Grigorij MacReady (ook Makridi). Zijn moeder Agda Stenroos is van Zweedse komaf. Beide ouders werken als muziekleraar aan het conservatorium. Anatoli groeit op in redelijke welstand.

Jeugd en burgeroorlog

MacReady volgt een militaire opleiding aan de Eerste Moskouse kadettenschool. Tijdens de Oktoberrevolutie weten de aankomende officieren het Catharinapaleis, waarin de school is gehuisvest, zes dagen lang tegen de bolsjewieken te verdedigen. Wanneer deze echter met zwaar geschut opduiken, wordt de weerstand gebroken. Hierop sluit de 15-jarige MacReady zich aan bij het vrijwilligersleger van generaal Kornilov. Hij neemt deel aan de twee maanden durende ‘IJstocht’, ook genaamd ‘Eerste campagne van het Koeban-gebied’. Bij deze militaire operatie probeert het Witte Leger in het gebied tussen Rostov en Krasnodar met ondersteuning van kozakkentroepen het Rode Leger terug te dringen. Bij de bestorming van Jekaterinodar lijdt het vrijwilligersleger een ernstige nederlaag en komt Kornilov om het leven. Anatoli MacReady raakt zwaargewond en wordt door een gezin opgenomen dat hem lange tijd verzorgt.

Interbellum

Na de burgeroorlog keert hij terug naar zijn geboortestad en probeert met zijn moeder naar Finland te vluchten. De vluchtpoging loopt op niets uit. MacReady blijft noodgedwongen in de Sovjet-Unie en vindt werk als tekenaar en fotograaf. Zijn aandeel aan de burgeroorlog verzwijgt hij uit angst voor represailles. Begin jaren dertig neemt hij als illustrator deel aan een poolexpeditie door de straat Joegor (Straat Nassau) in de Barentszzee. Ook maakt hij in 1938 de tekeningen voor het boek Artillerie door de auteur V.P. Vnoekov.

Lets Staatsarchief

Karikatuur van Anatoli Stenroos uit Za Rodinoe (1942). Churchill tegen Stalin: ‘Eindelijk kunnen we jullie helpen… met een blijk van medeleven.’

Redacteur en cartoonist

Tijdens de slag om Moskou in 1941 blijft hij tijdens de evacuatie opzettelijk met zijn vrouw Tatjana Drozdovskaya, dochter Kira en moeder Agda Stenroos achter in een zomerhuisje ten westen van de hoofdstad. Zodra de Duitsers zich meester maken van het gebied, meldt MacReady zich aan als vrijwilliger voor propagandawerk. In maart 1942 vertrekt het gezin naar Riga, waar MacReady onder de naam Anatoli Stenroos als redacteur en karikaturist aan de slag gaat voor de krant Za Rodinoe (voor het vaderland). De redactie staat onder direct bevel van de Duitse propaganda-afdeling Nord van de Wehrmacht. Zelf zegt MacReady over deze periode:

‘Tijdens mijn werk als redacteur heb ik de oplage van 60.000 naar 200.000 exemplaren weten te brengen. Ik zat dag en nacht op de redactie en had niet eens tijd om te eten. Mijn moeder bracht een keer per dag een maaltijd naar mijn kantoortje en ging niet weg voor ik alles had opgegeten. Later kwam ik erachter dat mijn secretaresse ook in het complot zat en niemand binnenliet tot ik klaar was. Het was oorlogstijd en er was een voedseltekort. Van een kantine voor de medewerkers was natuurlijk geen sprake… We hadden een afdeling lezersbrieven waar enorm veel tijd in werd gestoken. Er kwam heel wat binnen, meestal anoniem en vaak beledigend. Hieruit bleek dat onze propaganda tegen de bolsjewieken werkte. Ik had een schap vol brieven verzameld met bedreigingen aan mij persoonlijk.’

De zon ging op in het westen

In 1942 schrijft MacReady het boek De zon ging op in het westen, dat hij zelf illustreert. Het boek wordt vanaf 1943 actief verspreid in het door de Duitsers bezette gebied en eveneens gepubliceerd in Za Rodinoe. Het bevat politieke beschouwingen en anekdotes over het leven in Moskou van voor en tijdens de oorlog. Zo schrijft MacReady over de eerste dagen na de Duitse inval:

‘Vaderlandslievende gevoelens koester ik niet meer sinds ik de aan zelfmoord grenzende passiviteit ken waarmee het volk de Joden de macht heeft laten grijpen. En desondanks had ik medelijden met het land waarin ik geboren ben en mijn hele leven heb gewoond… Ik ging zo min mogelijk naar buiten. Op deze julidag keek ik dan ook met een bedroefd soort nieuwsgierigheid naar Moskou en de Moskovieten. Een groep jongens kwam mij tegemoet. Een van hen zwaaide een rat aan een koord boven zijn hoofd en probeerde er voorbijgangers mee te raken.

Op het kruispunt stond een politieagent met groezelige handschoenen aan. Hij volgde de jongens met zijn ogen en glimlachte als blijk van erkenning over zoveel vindingrijkheid. Met chagrijnige gezichten haastten zich de voetgangers voort, elkaar opzij duwend. Van boven spatte een schilder verf naar beneden. Dachten de mensen aan de oorlog? Daarvoor hadden ze geen tijd. Net als de rat moesten ze zien te overleven in de draaikolk van de alledaagse Sovjetrealiteit, niet denken aan de dag van morgen, de dag van vandaag niet bemerken en die van gisteren vergeten; in een blinde strijd om het eigen overleven, zonder gedachten, sentimenten of voorgevoelens…’

Gewelddadige bondgenoten

Vanaf 1943 staat Za Rodinoe onder direct toezicht van het door Alfred Rosenberg opgerichte ‘Russisch Comité’. In 1944 wordt de hoofdredactie overgenomen door MacReady. Dat de meeste Duitsers het Russische propagandawerk nauwelijks op waarde weten te schatten, blijkt uit het volgende citaat van voormalig redacteur Steenberg: ‘Voor de redactie van de krant werkten ongeveer 40 krijgsgevangen, waaronder professoren, kunstenaars, journalisten, onderwijzers en enige voormalige officieren. Niemand geloofde meer in een ommezwaai van de Duitse politiek. Dit werd nog eens versterkt door een onwaardige omgang van Duitse kant.

Net voor de aankomst van generaal Vlasov deed zich een akelig incident voor: De Duitse Gefreiter Knopp beval alle redactieleden onmiddellijk propagandamateriaal uit een vrachtwagen te laden. De kunstenaar Boris Zavalov, een uitstekend tekenaar, kwam vijf minuten te laat omdat hij een schets af wilde maken. Knopp stortte zich meteen op hem en begon met een knuppel te slaan. Toen Zavalov op de grond lag, schopte Knopp hem als een dolle. Hieruit bleek voor iedereen, dat wij Russen rechteloos waren en hoe onze “bondgenoten” met ons omgingen.’

Lets Staatsarchief

Anatoli MacReady: ‘Een andere mening hoeft niet altijd op een fout te berusten.’

Emigratie

In 1944 verlaat MacReady met zijn gezin en zijn moeder de Letse hoofdstad. Eerst vestigen ze zich in Berlijn waar ze na de oorlog in de Britse zone terechtkomen. Hier werkt MacReady voor de anticommunistische NTS, de ‘Bond der Russische Solidaristen’. Hij speurt agenten en provocateurs uit de Sovjet-Unie op. Dit werk geeft hij na enige tijd op, omdat er nauwelijks resultaten worden geboekt. Later emigreren ze naar Australië. MacReady en Drozdovskaya schrijven jarenlang voor verschillende Russischtalige kranten in het buitenland. Ook correspondeert het gezin met Aleksandr Solzjenitsyn.

Moeder Stenroos overlijdt in 1963 in Sydney. Het bestuur van de vereniging van deelnemers aan de IJstocht, gevestigd in de Verenigde Staten, plaatst een condoleance in haar ledentijdschrift: ‘…op hoge leeftijd emigreerde ze vanuit Riga naar Australië, waar ze verder pianoles gaf. Niet te vergeten is dat ze de moeder is van Anatoli MacReady, deelnemer aan de IJstocht. Ze gaf haar zegen voor deze onderneming, hoewel haar zoon als kadet van het Moskouse korps amper vijftien jaar oud was. Niet elke liefhebbende moeder zou dit hebben gekund. Het bestuur en de leden van de vereniging condoleren hun medestrijder Anatoli Grigorjevitsj met het verlies van zijn dierbare moeder. ‘

Op 4 februari 1982 overlijdt Anatoli MacReady in Canberra, Australië. Een van zijn meeste geliefde uitspraken was: ‘Een andere mening hoeft niet altijd op een fout te berusten.’

Gefreiter Knopp

Anatoli MacReady, van 15-jarige strijder tot hoofdredacteur