In en om Nagorno-Karabach, ook bekend als de Republiek Artsach, begonnen onlangs weer schermutselingen tussen Armenië en Azerbeidzjan. Op 28 september resulteerden deze in een einde van een staakt-het-vuren dat door bemiddeling van de Minsk-groep (Frankrijk, Rusland en de Verenigde Staten) was overeengekomen in 1994. De republiek Artsach in de zuidelijke Kaukasus telt ongeveer 150 000 inwoners, waarvan het merendeel Armeniërs. Het staatje riep in 1991 de onafhankelijkheid uit, maar wordt door de internationale gemeenschap niet erkend. Het omstreden gebied bevindt zich binnen de grenzen van Azerbeidzjan.

Na een verbitterde oorlog aan het begin van de jaren negentig, werd met behulp van Armeense troepen decennialang een status quo gehandhaafd waar nu abrupt een einde aan is gekomen. Turkije ondersteunt het islamitische Azerbeidzjan in zijn streven Nagorno-Karabach te heroveren en de Armeense troepen uit het land te verdrijven. De Verenigde Naties en de leden van Minsk-groep hebben de deelnemende partijen opgeroepen tot een hernieuwd staakt-het-vuren. Door onacceptabele eisen van beide kanten en de onophoudelijke vloed van oorlogspropaganda in zowel Armenië als Azerbeidzjan lijkt een einde van het conflict vooralsnog ver weg te zijn.

Ik sprak met Arzoe Geyboella, journaliste voor o.a. Al Jazeera, Foreign Policy, Global Voices en het Armeense weekblad Agos. Arzoe is in 1983 in Bakoe geboren en studeerde Internationale Politiek in Ankara en Londen. Ze zet zich in voor een toenadering tussen Armeniërs en Azeri’s. Arzoe woont en werkt in Istanboel.

Stormvloed

Je staat vanwege je samenwerking met een Armeens tijdschrift in eigen land zwaar in de kritiek. Is dat de reden dat je in Istanboel woont?
‘Nee, niet helemaal, Ik woon in Istanboel, omdat mijn man hiervandaan komt. Toen die vreemde toestanden rond Agos begonnen, was ik al in Istanboel.’

Wat is er gebeurd?
‘Ik begon in 2013 met schrijven voor Agos naar aanleiding van een project voor de vrede waaraan Armeense en Azerbeidzjaanse journalisten deelnamen. Het gaf mij een goed gevoel en ik dacht dat ik zelf ook zou kunnen bijdragen aan een oplossing van het conflict door columns te schrijven in een Armeens weekblad. Ik had heel veel vrijheid, ik schreef over het front, Azerbeidzjan, Turkije, verschillende thema’s. Ongeveer een jaar daarna kreeg ik een aanvraag voor een interview van een Azerbeidjaans tijdschrift, zogenaamd over mijn ervaringen als professionele journaliste in het buitenland. Dat leek me interessant en ik ging akkoord.

Tijdens het gesprek bleek dat het erom draaide mij uit te horen over het blad Agos. Na het interview brak er een ware stormvloed los. Van de boulevardpers ging het naar serieuze regeringsgezinde kranten waarin ik als ‘volksverrader’ aan de schandpaal werd genageld. Mijn ouders werden ook door het slijk gehaald. Ik zou eigenlijk van Armeense afkomst zijn en ga zo maar door. De situatie was heel bedreigend. Voordat het begon was ik nog in Bakoe en in het dorp waar mijn vader vandaan kwam. Ik was toen bij zijn begrafenis. Dat was in april 2014. Helaas was dat ook de laatste keer dat ik in mijn geboorteland ben geweest. Het werd me ook van alle kanten afgeraden. Daarna kwamen de arrestaties van journalisten, van medewerkers van NGO’s.’

Perverse fantasieën

Hebben je moeder of andere familieleden last gekregen?
‘Mijn moeder hebben we hier in Istanboel bij ons opgenomen. Zij was toen al erg ziek. We hebben haar ook niets verteld over alles wat er over mij werd gezegd en geschreven in Azerbeidzjan. Ik kreeg wel telefoontjes van neven die zeiden dat ik verkeerd bezig was. Dat ik verraad pleeg aan de belangen van ons vaderland.’

Dat is natuurlijk precies de familie waar je wat aan hebt… Je zet je in voor een vreedzame oplossing van het conflict rondom Nagorno-Karabach. Word je als vrouw überhaupt gehoord in een patriarchale samenleving als Azerbeidzjan?
‘Eigenlijk is dat niet zozeer het probleem. Dat ik een vrouw ben, wisten ze vooral te gebruiken in commentaren op het internet. Met verkrachtingen werd gedreigd en allerhande perverse fantasieën over hoe ik vermoord zou worden. In die context werd gebruikt dat ik een vrouw ben, verder niet.‘

Trollen

In Rusland bestaat een speciale ‘trollenfabriek’ die opduikt met commentaren onder artikelen of berichten die niet stroken met de officiële partijlijn, ook graag in andere talen en in ieder geval grammaticaal van een vrij hoog niveau. Bestaat zoiets ook in het kleine Azerbeidzjan?
‘Jazeker. Er wordt systematisch, doelbewust en consequent geschreven door mensen in dienst van de staat. Speciaal om iemand onderuit te halen, onzeker te maken. Dat komt op grote schaal voor. Ik was eerst overrompeld, maar besloot toen alles op te schrijven en er een artikel aan te wijden. Trollen en bots…’

Een ander thema: Denk je dat het mogelijk is dat Turkije de oorlog heeft geprovoceerd?
‘Dat zou ik zo niet willen zeggen. Dat Turkije zich zo duidelijk profileert, betekende wel dat Azerbeidzjan zich heel zelfverzekerd in de strijd kon begeven. Feit is echter dat dit conflict geen initiatieven nodig heeft van andere landen.

Beide staten hebben meer dan genoeg redenen om elkaar aan te vallen. Azerbeidzjan had eigenlijk één belangrijke reden, dat was de dood van generaal Gasjimov tijdens schermutselingen aan de grens in juli.’

Hoe is de stemming onder de Turkse bevolking? Het lijkt vaak alsof ze zich zeer snel laat meeslepen door de officiële regeringskoers uit Ankara. Bespeur je hier iets van in het dagelijkse leven?
‘Ik ben hier inmiddels in totaal 17 jaar, eerst toen ik in Ankara studeerde en later opnieuw. In al die tijd heb ik nog nooit zoveel nieuws over mijn vaderland gezien als nu. Vroeger was het wel zo dat de reactie positief was: “ach je komt uit Azerbeidzjan, onze zusters en broeders!” Maar de gemiddelde Turk weet niets over Azerbeidzjan, behalve een paar taalgrapjes, omdat onze talen zo op elkaar lijken. Een vriendin zag laatst een vreemde autokolonne die door het stadscentrum reed met Azerbeidzjaanse vlaggen. Wie daar achter zit, kon ze niet achterhalen, maar ik denk dat ik het wel kan raden.’

Steun uit Rusland?

Wat vind je van de onverzoenlijke positie van de Turkse regering? Tijdens een bezoek aan president Alijev in Bakoe zei de Turkse minister van Buitenlandse Zaken dat eerdere wapenstilstanden zijn mislukt omdat Armenië de bezetting van Azerbeidzjaans territorium niet heeft beëindigd. Hij riep de internationale gemeenschap op Azerbeidzjan te steunen.
‘Turkije was sinds 1994 eigenlijk voortdurend voor een de-escalatie van het conflict in Nagorno-Karabach. Dat het nu in één keer zijn houding wijzigt, duidt erop dat Turkije een platform zoekt waarop het zich kan uitleven. Ankara zoekt een conflict in de regio om zijn macht te laten zien. En zo ook het Westen te laten zien dat Turkije er staat.

Onder het motto: als jullie ons stokken in die wielen steken, dan gaan we Azerbeidzjan actief ondersteunen, ook in militair opzicht. Al vanaf 28 september werd overal in de Turkse media gezegd dat Armenië de agressor is. De allereerste cameraploeg in Nagorno-Karabach was een Turkse. We hebben een live-uitzending gezien van het front op de Turkse tv. Dat wil zeggen dat er niet alleen ondersteuning is, maar ook een voorbereiding was.’

Je kent waarschijnlijk Jevgenij Prigozjin, de man achter de Russische privémilitie Wagner? Hij zei in een interview met de Turkse krant Aydinlik dat Turkije het volste recht heeft in het conflict in te grijpen en Rusland op militair gebied niets zal ondernemen. Armenië rekent min of meer op steun uit Rusland. Wat kun je daarover zeggen?
‘Rusland zal alleen ingrijpen als het conflict overslaat naar het grondgebied van Armenië , dat heeft Poetin gisteren nog gezegd.’

Corridor

Zo duidelijk was dat anders niet, hij hield zich nogal op de vlakte…
‘We zien nu ieder geval een heel passief Rusland. Sommigen denken dat Poetin de president van Armenië een lesje wil leren omdat ze in 2018 een klein meningsverschil hadden. Ik denk dat Rusland en andere leden van de Minsk-groep niet hadden verwacht dat het conflict zo plotseling weer zou escaleren. Iedereen ging ervan uit dat de situatie in Azerbeidzjan was ingevroren.’

Het is bijna onmogelijk iets over het dagelijkse leven in Nagorno-Karabach, de republiek Artsach, te weten te komen, in ieder geval als je in het Russisch googelt. De republiek lijkt compleet geïsoleerd?
‘Er bestaat een documentaire over Karabach die in 2019 op het filmfestival van Moskou werd getoond. Wat betreft isolatie, ik weet dat er een toegang bestaat via Armenië. Door die corridor kunnen de Armeniërs naar Karabach reizen en andersom.’

Schurkenstaat?

Is het niet gewoon een soort van schurkenstaat op ruïnes? Zo wordt het namelijk in de Azerbeidzjaanse pers voorgesteld en als je een parallel trekt met de volksrepublieken Donetsk of Loegansk zou dat kunnen…
‘Er is een normaal leven, kinderen gaan naar school. Er was onlangs een referendum. Ze hebben hun eigen regering. De natuur is, of was, heel mooi. Schurkenstaat? Ik weet het niet, criminaliteit is natuurlijk overal.’

Tsjetsjeense separatisten, waaronder Sjamil Basajev, zouden hebben deelgenomen aan de oorlog rondom Nagorno-Karabach in de vroege jaren negentig. Onlangs zei een minister in Tsjetsjenië dat hij Azerbeidzjan ondersteunt. Denk je dat het mogelijk is dat er Tsjetsjeense of andere huurlingen aanwezig zijn?
‘In de jaren negentig had Azerbeidzjan geen sterk leger. Toen moesten ze gebruik maken van huurlingen. Of Tsjetsjenen, Syriërs of huurlingen van de Wagner Group nu aan de kant van ons leger zouden vechten? Ik antwoord daar liever niet op. Als het zo zou zijn, dan is dat superslecht voor het imago van Azerbeidzjan.’

Is het mogelijk dat de oorlog een verdere islamisering van de regio tot gevolg heeft?
‘Nee, dat denk ik niet. Het conflict gaat niet tussen religies. Natuurlijk denk je daaraan bij deze regio, maar een analyse van de oorlog is alleen serieus op basis van geopolitieke en nationale belangen. Een benadering op basis van religie komt hier niet te pas.’

generaal Gasjimov

Arzoe Geyboella: ‘Turkije zoekt een platform waarop het zich kan uitleven.’