Wat is er écht gebeurd op 23 en 24 juni tussen Prigozjin, Wagner, het Kremlin en Loekasjenko? Een reconstructie door ooggetuigen en betrokkenen.

Op de avond van 23 juni beschuldigde Wagner-baas Jevgeni Prigozjin het Russische leger van een raketaanval op een basis van zijn huurlingen en verklaarde het ministerie van Defensie de oorlog. De muiterij van Wagner duurde iets meer dan een dag. Volgens het hoofd van het particuliere militaire bedrijf (Engels: private military contractor, PMC) slaagden zijn manschappen erin om Rostov aan de Don en Voronezj onder controle te krijgen. In Voronezj zouden volgens Russische media gevechten tussen het Russische leger en Wagner hebben plaatsgevonden.

Toen Prigozjin met 25.000 man ten zuiden van Moskou de oblast Lipetsk bereikte, zouden ze volgens diezelfde media weer zijn teruggekeerd naar hun militaire bases achter de Oekraïens-Russische frontlinie. Het conflict tussen Wagner en het Kremlin zou zijn opgelost dankzij telefoongesprekken met de Wit-Russische alleenheerser Aleksandr Loekasjenko. Prigozjin zelf zou naar de hoofdstad van de voormalige Sovjetrepubliek zijn vertrokken. Aan de hand van ooggetuigenverslagen en uitspraken van betrokkenen trachten we de ware gang van zaken te achterhalen.

Verklaring van Prigozjin

Op 26 juni verklaarde de Wagner-leider via zijn Telegram-kanaal: ‘Door verschillende intriges zou Wagner op 1 juli 2023 hebben moeten ophouden te bestaan. Tijdens een vergadering met onze commandanten stelden we vast dat bijna niemand van onze mannen een contract voor overgang naar het Russische ministerie van Defensie wilde ondertekenen. De ervaring van de speciale militaire operatie leerde ons immers dat al onze strijders op die manier als kanonnenvlees zouden worden afgeslacht. (…) In een gezamenlijke actie wilden we voertuigen en materieel en plein public overgeven aan de staf van het Russische leger in Rostov. Daarbij werden we aangevallen door raketten en helikopters. Dertig Wagner- soldaten werden gedood en er viel een aanzienlijk aantal gewonden. Dit deed ons besluiten een mars naar de hoofdstad te organiseren. In één etmaal konden we 780 kilometer afleggen zonder dat er ook maar een dode viel.’

‘De reden om 200 kilometer voor Moskou om te keren was tweeledig. Ten eerste wilden we geen Russisch bloed vergieten. Ten tweede wilden we uiting geven aan ons protest. Het ging er in geen geval om de eerlijk gekozen staatsmacht in het land omver te werpen. Aleksandr Loekasjenko bood de helpende hand om PMC Wagner verder haar werk verder te kunnen laten doen. De colonnes keerden na zijn garanties terug naar de kampen te velde.(…) De afstand die we in een etmaal dankzij onze ervaring probleemloos konden afleggen was groter dan die van Kiev naar Oezjhorod (in het uiterste westen van Oekraïne, nvda). Met andere woorden: Wagner zou de speciale militaire operatie in 24 uur tot een succesvol einde hebben kunnen brengen.’

Situatie in Voronezj en Rostov

Een inwoner van de stad Voronezj was bereid anoniem over de situatie op 23 en 24 juni te vertellen. ‘De huurlingen hebben de stad niet betreden. Er waren hier geen militairen, geen militaire voertuigen. Ook de speciale eenheid Rosgvardija hebben we hier niet gezien. Er waren geen oproepen van de gouverneur aan de burgers. Het enige dat de bevolking officieel is meegedeeld was de bedreiging met strafrechtelijke vervolging als iemand informatie zou verspreiden over Wagner in Voronezj.’

In Rostov aan de Don daarentegen waren wel degelijk Wagner-troepen aanwezig. Een anonieme bron verklaarde vanuit het centrum: ‘Er waren zowel voertuigen als een groot aantal mannen van Wagner. De bevolking reageerde uitgesproken positief. De huurlingen werden warm onthaald. Men was zichtbaar blij dat er eindelijk iemand was om de orde te herstellen. Agenten die arriveerden werden uitgejouwd. Omstanders schreeuwden “schande”.”

In de vroege ochtend van 24 juni verklaarde Jevgeni Prigozjin in een video vanuit het kantoor van de militaire staf in Rostov dat ‘de leider van de staf op de vlucht was geslagen en de ware verliezen tijdens de speciale militaire operatie aan Russische kant tien maal hoger zouden zijn dan Russische media vertellen’.

Russische vrijwilligers

Dat Jevgeni Prigozjin inmiddels zeer populair is onder de Russische bevolking, bevestigt de bevelhebber van het Russische Vrijwilligerskorps dat aan de zijde van Oekraïne vecht. Korpsleider Denis Nikitin haastte zich de Wagner-leider op 24 juni in het zonnetje te zetten. ‘Jevgeni Prigozjin is in het afgelopen oorlogsjaar uitgegroeid van Poetins duistere kok tot een volwaardige politieke figuur … Levendige en emotionele toespraken en soms oprechte beschuldigingen aan het adres van de hoogste militaire leiders van het land waren gedenkwaardig. Hoewel we aan verschillende kanten van de barricaden staan en verschillende visies hebben op de Russische toekomst, denk ik dat ik hem met recht een patriot van Rusland kan noemen, zonder sarcasme of ironie,’ verklaarde vechtsporter Nikitin die zijn toespraken steevast afsluit met de woorden ‘heil aan het Russische Vrijwilligerskorps’.

Caesar, codenaam van de leider van het Legioen Vrijheid voor Rusland dat eveneens aan de Oekraïense kant strijdt, was diezelfde dag aanzienlijk sceptischer over het patriottisme van de muitende miljardair: ‘Jevgeni Prigozjin, zelf een bestanddeel van Poetins elite, heeft besloten dat het tijd is zijn eigen spel te spelen met behulp van zijn “Wagner-orkest”. We weten dat hij veel aanhangers heeft onder de Russische bevolking en binnen de veiligheidsdiensten. We weten dat Prigozjin enorme politieke ambities heeft en dat hij genoeg heeft van vette generaals op kantoren die niet kunnen vechten.’

‘We weten dat als hij een gewapende opstand lanceert, de kans op succes groot is. Maar we herinneren ons ook hoe hij en zijn handlangers mensen onthoofdden, hun eigen mensen met een hamer vermoordden, cynisch filmden en de spot dreven met ongewapende burgers. Prigozjin roept op tot een strijd tegen de afvallige generaals en een oorlog tot het bittere einde. Maar deze oorlog is niet in het belang van de volkeren van Rusland. Prigozjins strijd met Sjojgoe, Gerasimov en hun generaals is gewoon een strijd om een plek aan de voerbak en de mogelijkheid om door te gaan met vernietigen en plunderen. De huidige regering van Rusland is een troep jakhalzen die elkaar en tegelijkertijd het land verscheurt.’

Tsjetsjeense duit in het zakje

De Tsjetsjeense leider Ramzan Kadyrov gaf eveneens zijn visie op de muiterij van Jevgeni Prigozjin: ‘Ik dacht dat sommige mensen te vertrouwen waren. Dat ze oprecht van hun land houden als ware patriotten tot op het bot. Maar het blijkt dat mensen omwille van persoonlijke ambitie, winst en arrogantie hun toewijding en liefde voor hun vaderland opzij kunnen zetten.’

Kadyrov zou al voor 23 juni direct met de Wagner-leider hebben gesproken. Naar eigen zeggen ‘om hem ervan te overtuigen zijn zakelijke ambities te laten varen en ze niet te vermengen met zaken van staatsbelang.’ ‘Ik dacht dat hij naar me geluisterd had,’ zei Kadyrov, ‘maar het bleek dat zijn woede de hele tijd alleen maar groeide. Een reeks mislukte zakendeals had de onderliggende en aanslepende wrok van de zakenman veroorzaakt, die een hoogtepunt bereikte toen de autoriteiten van Sint-Petersburg weigerden zijn dochter een begerenswaardig grondstuk te schenken. De arrogantie van één man had gevaarlijke gevolgen kunnen hebben en een groot aantal mensen in het conflict kunnen betrekken’. Hij riep alle Wagner-huurlingen op om ‘verder nuchter te zijn in hun beslissingen en te denken aan de toekomst van het land, hun families en kinderen.’

Mogelijke aanval op Kiev

Pavel Latushka, Wit-Russisch oppositieleider gaf vanuit Warschau commentaar op een mogelijke verdere carrière van Prigozjin onder de hoede van Loekasjenko: ‘Loekasjenko en Poetin zitten in hetzelfde schuitje. Of de schuit lekt onder Poetin of onder Loekasjenko maakt geen verschil. Natuurlijk had Loekasjenko er belang bij dat schuitje te redden, anders zou hij zelf mee ondergaan. Zijn rol is desondanks die van een marionet. Hij kan Prigozjin geen enkele garantie bieden. Hij gaf alleen maar de garanties van Poetin door.’

‘Waarschijnlijk heeft Loekasjenko met Prigozjjn en de Wagner-manschappen een tijdbom binnengehaald. Gaat Prigozjin in Minsk restaurants kopen, net als hij in Sint-Petersburg heeft gedaan? Wordt hij de kok van Loekasjenko? Onzin. Gaat Wagner Russische kernwapens beveiligen? Ook onzin. Misschien wil Prigozjin vanuit Wit-Rusland door naar Afrika om zijn zaken daar verder te behartigen. Loekasjenko wil graag een deel van die zaken in Afrika, maar waarom zou Prigozjin de opbrengsten daarvan delen met dictator Loekasjenko? In Wit-Rusland bestaat een soortgelijk PMC genaamd Guard Service. Op basis daarvan zou een nieuw Wagner-leger kunnen worden opgebouwd. Dat is de meeste voor de hand liggende optie die ook direct een concrete bedreiging voor Oekraïne kan gaan vormen.’

Een scenario waarin Wagner voor een nieuwe poging tot verovering van Kiev vanuit Wit-Rusland zal dienen, voorspelt ook Donbasveteraan en Oekraïens parlementslid Roman Kostenko: ‘Wat Kiev betreft, ik kan het niet uitsluiten. Wat kan Poetin nu nog willen? Dat Wagner en Prigozjin vernietigd worden. Hoe is dat het makkelijkst te doen? Gezien onze sterke verdedigingslinies… Alleen door Prigozjin en zijn leger naar Kiev te sturen. Én Prigozjin zal vernietigd worden én het voornaamste doel zal eindelijk gerealiseerd worden. Dus ik sluit niet uit dat er iets in die richting gaat gebeuren. Na deze mislukte staatsgreep is het sowieso onmogelijk nog iets uit te sluiten in de omgang met de Russische Federatie… Integendeel, laten we steeds van het ergste uitgaan en dat voortdurend in gedachten houden.’

Vervolging wegens staatsgreep

De op 24 juni door de Russische justitie gestarte strafrechtelijke procedure tegen Jevgeni Prigozjin wegens het plegen van een militaire coup werd drie dagen later nietig verklaard. De woordvoerder van de Russische president, Dmitri Peskov, zei dat Prigozjin naar Wit-Rusland zou gaan en de strafzaak tegen hem zou worden geseponeerd. Vanuit het Kremlin voegde hij eraan toe dat het woord van de Russische president hiervoor garant zou staan. Een teken van leven van de chef van PMC Wagner is sinds 26 juni op het moment van dit schrijven niet meer vernomen.

Maar op verschillende profielpagina’s van Wagner op het Russische sociale netwerk vk.com verschenen meldingen over de bouw van legerkampen in Wit-Rusland. ‘Een ervan staat in de buurt van Mogiljov op 200 kilometer afstand van de Oekraïense grens. Er is plaats voor 8.000 soldaten. De bouw wordt morgen al voltooid,’ meldt een boodschap op de pagina ‘PMC Wagner/Jevgeni Prigozjin’. Een Wit-Russische militaire opleider van PMC Wagner met de codenaam Brest verklaarde: ‘We moeten ons geen illusies maken. Het kan gebeuren dat er in ons land ernstige gebeurtenissen gaan plaatsvinden. Daar moeten we op voorbereid zijn.’

Generaal Gerasimov

De mislukte coup van Prigozjin: de ware gang van zaken