De Europese Unie en haar tijdelijke voorzitter de Duitse kanselier Angela Merkel blijven zwijgen. Merkel delegeerde de reactie op de toestanden in Wit-Rusland naar een online beraad van de EU-ministers van Buitenlandse Zaken op vrijdag. Polen, Estland, Letland en Litouwen duwden donderdag een online overleg door. Ze hadden zich de moeite kunnen besparen.

De EU-ministers van Buitenlandse Zaken zijn dus een B-team wanneer Merkel liever wegkijkt. De Raad Buitenlandse Zaken (RBZ) — beter bekend onder het Engelse acroniem FAC — kwam vrijdag 14 augustus samen via videoconferentie. Naast de ramp in Libanon en de toestand in Venezuela ging het uiteraard vooral over twee immens grote problemen aan de grens van de Europese Unie. Enerzijds de zware mensenrechtenschendingen in Wit-Rusland na de verkiezingen aldaar op 9 augustus. Anderzijds de militaire escapades van Turkije dat het luchtruim en de territoriale wateren van de EU-lidstaat Griekenland herhaaldelijk blijft schenden en zelfs Griekse militaire doelen aanvalt.

De RBZ is verantwoordelijk voor het externe optreden van de Europese Unie. Voor België nam Philippe Goffin deel. Goffin stuurde zelfs geen persbericht de wereld in. Een EU-bron antwoordde hierop maandag ‘De uitkomsten van de FAC worden traditioneel door de HR/VP gecommuniceerd, meestal via een persconferentie na de FAC. Gezien de urgentie waarmee deze vergadering bij elkaar werd geroepen (vandaar ook het format van de videoconferentie), bevond de HR/VP zich niet fysiek in Brussel en werd ervoor gekozen om een geschreven uitkomst te publiceren.’

Maandag publiceerde de HR/VP (High Representative/Vice-President) Josep Borell trouwens een extra statement over de uitkomsten van de RBZ en de situatie in Wit-Rusland. Charles Michel riep als voorzitter van de Europese Raad maandag eindelijk een videoconferentie met de regeringsleiders bijeen op woensdag 19 augustus.Volgens de EU-bron is ‘het dus allesbehalve de bedoeling om de uitkomsten onder de mat te vegen. Meer nog, de videoconferentie van de leiders die woensdag bij elkaar geroepen wordt, toont aan dat de EU de situatie in het land van erg nabij volgt en kort op de bal speelt. Daarnaast kan elke lidstaat uiteraard zelf ervoor kiezen om statements te maken over de situatie in Wit-Rusland, vaak speelt nabijheid hierbij een grote rol.’ Dat extra statement en de oproep van Michel volgde op de massale protestmars van zondag.

Inmenging uit Nederland?

Gelijktijdig met de RBZ vrijdag beschuldigde de Wit-Russische dictator Aleksandr Loekasjenko onder andere Nederland van inmenging in binnenlandse zaken nog voor de verkiezingen. Na dagenlange protesten en extreem hardhandige repressie beweerde Loekasjenko dat ‘het buitenland’ onrust stookt in zijn land. De staatsmedia verwezen naar intriganten uit Nederland. ’De agressie tegen ons land is begonnen’, waarschuwde hij. Om de geopolitieke kaart te spelen beweerde hij dat deze intriganten voor rekening van de Russische politicus Aleksej Navalny werken. Navalny is een politieke tegenstander van de Russische president Vladimir Poetin. Poetin steunt Loekasjenko al decennia.

In een open brief in de Nederlandse de Volkskrant bepleitte de jurist dr. Uladzislau Belavusau, van het T.M.C. Asser Instituut voor Europees Recht aan de Universiteit van Amsterdam, dat de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok de verkiezingsuitslag in Wit-Rusland beter niet erkent. Belavusau vraagt tevens om de benaming ‘Wit-Rusland’ ter vervangen door Belarus en de buurlanden te steunen. Die benaming zou koloniaal zijn. ‘In de visie van het Russische imperium zijn er echter geen afzonderlijke naties van Belarussen en Oekraïners: Oekraïne wordt ‘Klein-Rusland’ (Malorossija) genoemd, Belarus ‘Wit-Rusland’ (Belorussija) en Rusland ‘Groot-Rusland’ (Velikorossija).’

Symbolische sancties

De democratische buurlanden kiezen wel duidelijk partij. De Litouwse buitenlandminister Linas Linkevičius zei donderdag op de tv-zender Euronews dat niets doen ‘geen optie’ was. Zijn Poolse collega Jacek Czaputowicz zei na de conferentie vrijdag dat Polen de sancties steunt. Beide ministers kregen echter vooral Duitsland, Frankrijk en Spanje nooit echt mee om meer dan symbolische sancties te nemen.

De Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlands Beleid van de Europese Unie, de Portugees Josep Borrell Fontelles, had op 13 augustus nog geblogd over Wit-Rusland. Als verantwoordelijke van de European External Action Service (EEAS) die de sancties zal moeten uitwerken hield hij het na de conferentie op een tweet.

https://twitter.com/eu_eeas/status/1294350436040953858

Diplomatentaal

De buitenlandministers van de Europese Unie herhaalden hun flauwe oproep aan de Wit-Russische autoriteiten om te stoppen met ‘disproportioneel en onaanvaardbaar geweld tegen vredelievende betogers’. Tijdens hun discussies stuurden de eminenties naar eigen zeggen een ‘sterk signaal’ van de steun van de Europese Unie aan de Wit-Russische bevolking en hun ‘verlangen naar democratische verandering’. Dit laatste is diplomatentaal voor ‘trek uw plan’.

De ministers herhaalden dat de verkiezingen noch vrij, noch eerlijk verliepen (’the elections were neither free nor fair’). De Europese Unie beschouwde aldus in een extreem kort communiqué — weggestopt op een officiële website — dat de resultaten werden vervalst. Daarom aanvaardt de EU geenszins de uitslag van de verkiezingen zoals voorgesteld door de Belarus Central Election Commission. De EU zal dus de Wit-Russische autoriteiten een voorstel overmaken voor EU-steun bij het opzetten en faciliteren van een dialoog tussen de regering enerzijds en anderzijds de oppositie en de bredere maatschappij met het oog op het oplossen van de huidige crisis. Uiteraard spraken de buitenlandministers ook af om sancties te nemen tegen de verantwoordelijken van het geweld, onderdrukking en vervalsing van de verkiezingsuitslagen. Die sancties komen bij de al bestaande en evenzeer nutteloze sancties tegen het regime in Wit-Rusland.

During todays meeting with EU foreign ministers Sweden reiterated that EU’s reaction to the belarusian presidential election must be strong. EU will now initiate a process of sanctions against those responsible for the violence, arrests and fraud in connection with the election.

— Ann Linde (@AnnLinde) August 14, 2020

Onverschillige OVSE

De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) meldde op 13 augustus vanuit Kopenhagen dat Wit-Rusland haar internationale verplichtingen dient na te komen. De Georgiër George Tsereteli is momenteel voorzitter van de parlementaire vergadering van de OVSE. Eigenlijk zei de echte OVSE dus helemaal niks, maar de Parlementaire Assemblee van de OVSE roerde zich. De impact is net als bij de NAVO Parlementaire Assemblee nagenoeg nihil. Tsereteli is als Georgiër een hevige tegenstander van Poetin en diens bondgenoten zoals Loekasjenko.

Toen zondag de Wit-Russen massaal de straat op gingen en toen maandag Loekasjenko bij een bedrijfsbezoek werd uitgejouwd, kregen de OVSE en de EU plots de nodige moed op in actie te schieten. Het blijft bij aankondigingen van mogelijke acties. Ondertussen bleef Merkel zwijgen. De Wit-Russen rekenen dus best nog niet te hard op de EU.

George Tsereteli

Wit-Russen moeten niet rekenen op de EU