De oorlog in Oekraïne vormt een crisis op het Europese continent. ‘Nog geen existentiële, maar wel een heel grote’, vindt Georges Heeren, voormalig commandant van de Belgische marine en nu senior business group leader van Agoria/BSDI, de sectorfederatie van onder meer Belgische defensiebedrijven. Maar is de Europese defensie-industrie wel voorbereid op een groot conflict?

/media-credit Georges Heeren

De Europese defensie-industrie is heel verschillend van pakweg de Russische of Amerikaanse. ‘Zowel de VS als Rusland zijn staten met een nationale industrie. De schaalgrootte laat hen toe om te werken met grote concerns, in Rusland dan ook nog eens staatsgecontroleerd. In de VS is er vanuit de overheid een grote bekommernis om de industrie en haar capaciteit op peil te houden. Ze zijn altijd wel ergens in conflict en wapenleveringen en steun aan andere landen maken er deel uit van het buitenlands beleid. Wij werken in Europa niet op dezelfde schaal.’ Aan het woord is Georges Heeren, admiraal buiten dienst en defensiespecialist bij Agoria. Hij noemt de verdeeldheid binnen Europa, op het vlak van defensie, een van de grote uitdagingen voor de sector.

‘Een grotere effectiviteit van de Europese strijdkrachten gaat via samensmelting van de markt, waarbij verschillende landen hetzelfde gaan aankopen. Daaruit zal automatisch ook de versterking van de Europese industrie volgen. Dat wil niet zeggen dat bedrijven gaan verdwijnen. Je krijgt dan een manier van consolidatie waar sommige bedrijven bijvoorbeeld meer gaan focussen op rechtstreekse steun aan de strijdkrachten, voor reparaties, onderhoud en nazicht van het materiaal’, zegt Heeren.

Geen bevoegdheid

Zo’n samenwerkingen gebeuren al op Europees niveau. Heeren zelf schuift de ‘Tripartiteklasse’ naar voor als voorbeeld: mijnenjagers die samen werden gebouwd door België, Nederland en Frankrijk. ‘Die zijn gebouwd door drie landen op drie plaatsen. Allen hadden ze hetzelfde materieel, ieder land leverde iets. Zo behield elk van hen de productiecapaciteit en werkten ze aan de regionale spreiding, ook cruciaal in crisistijden.’

Zolang de markt niet geconsolideerd is, krijgt de industrie geen prikkel om zelf te gaan samensmelten

De Amerikaanse werkwijze vormt volgens hem een goed voorbeeld van hoe het zou kunnen: ‘Per defensietak heb je twee à drie grote groepen. Het ministerie van Defensie vraagt hen elk om een design in te dienen. Daar gebeurt een eerste selectie. De overblijvers mogen een prototype bouwen. Uiteindelijk wordt er één gekozen om in productie te brengen, maar dan krijgen de grote concerns allemaal een deel van de productiecapaciteit toegewezen. Zowel design, prototyping als productiecapaciteit blijven dus behouden’, legt de voormalige admiraal uit.

Het probleem op Europees niveau is dat de EU geen bevoegdheid heeft zo’n samensmelting door te voeren. ‘Zolang de markt niet geconsolideerd is, krijgt de industrie geen prikkel om zelf te gaan samensmelten. Integendeel, ze hebben er belang bij om nationaal te blijven werken. Het is logisch dat bijvoorbeeld Frankrijk op zijn industrie wil blijven rekenen in geval van oorlog. Dat gaat over beveiliging van de bevoorradingsketen voor je strijdkrachten.’

Bankenprobleem

Naast de verdeelde markt vormt ook de financiering van de defensiesector een serieus obstakel. Veel Europese banken weigeren pure defensieprojecten te financieren. Dat heeft de maken met de ESG-criteria, die gebruikt worden om bedrijven ethischer, milieuvriendelijker en maatschappelijk verantwoord te doen werken. De defensiesector wordt door heel wat banken gezien als ‘niet-ethisch’, puur vanwege de aard van hun productie.

‘Enerzijds subsidieert de overheid onderzoek en ontwikkeling in de sector, op alle niveaus… Anderzijds, als het finaal moet worden geproduceerd, geeft niemand thuis, zelfs de privémarkt niet’, zegt Heeren. ‘Het geld dat de staat uitgeeft voor ontwikkeling, verdwijnt zo naar banken in het Midden-Oosten, waar veel minder controle is dan op Europese banken, voor zaken die eigenlijk maatschappelijk noodzakelijk zijn. Niet maatschappelijk gewenst, maar wel noodzakelijk’, zegt de ex-admiraal, die hierover ook al sprak in een vergadering van de Kamercommissie Justitie vorig jaar.

Er wordt met twee maten en twee gewichten gewerkt bij defensiebedrijven

Ook als die bedrijven hun productie moeten opdrijven en productielijnen heropstarten, is er dus geld nodig. ‘Als een bestelling wordt geplaatst krijg je een voorschot. Maar als je de capaciteit massaal moet opschalen, maal twee, maal drie, wordt dat daar niet door gedekt. Dan moet je op de kapitaalmarkt geld halen, maar banken zijn vanuit ESG-overwegingen gekant tegen die defensie-investeringen. Er wordt dus met twee maten en twee gewichten gewerkt.’

‘VN-duurzaamheidsdoelstelling 16 gaat over het verzekeren van de vrede. Jammer genoeg leven we in een wereld waarin dat verzekeren uitgaat van een escalatiedominantie (waarbij je dominantie afdwingt door in staat te zijn te kunnen escaleren indien nodig, red.). Er zijn heel wat vredesafdwingende operaties onder de VN gebeurd. Daar heb je ook wapens voor nodig. Is dat spijtig? Ja, maar het is de realiteit’, vat Heeren samen.

Georges Heeren

Kan de Europese defensie-industrie een oorlog aan?