We zijn nog maar net bekomen van het fiasco van hun vorige ‘voorstel’ (de kernuitstap) of daar is het blauw-groene monsterverbond alweer met een nieuw maar al vaak afgeschoten project: de invoering van een federaal – oftewel ‘Groupe Pavia’-kieskringetje (20 van de 150 parlementsleden worden nationaal verkozen).

Meer België, dus. Dat uitgerekend in de week dat de Europese Commissie in een rapport brandhout maakte van datzelfde België. Faut le faire!

Kar

Daarmee draait Lachaert om te beginnen nog maar eens zijn kar. In De Tijd van 4 maart 2020 verklaarde hij als kandidaat-voorzitter nog geen heil te zien in een federale kieskring. Die zou namelijk kunstmatig zijn. Met die verklaring wilde hij zich afzetten tegen (toen nog) voorzitster Gwendolyn Rutten, die zelf, met haar Belgische kieskring, het confederalisme van Open Vld onderuit geschopt had.

Ter herinnering: met Lachaert als voorzitter zou er ook geen kernuitstap komen en zouden de regio’s fiscale autonomie krijgen. Kortom: zijn kiesprogramma was blijkbaar maar om te lachen (of om verkozen te raken natuurlijk).

Nog een traditie

Zijn Pavia-voorstel past ook in een andere onwelriekende traditie: het opportunistisch sleutelen (of juist niet sleutelen) aan het kiessysteem. Denk maar aan de twintigste-eeuwse oppositie van liberalen en socialisten tegen het vrouwenkiesrecht, geïnspireerd door het vermoeden dat een en ander in het voordeel zou uitdraaien van de katholieken. Of aan de negentiende-eeuwse weerstand, onder liberalen en katholieken, tegen de invoering van het algemeen (meervoudig) stemrecht. Kwestie van de armen geen politieke stem te geven.

Toen dat stemrecht er in 1893 toch kwam, wisselden ze prompt het meerderheidssysteem in voor een evenredige vertegenwoordiging (1900). Ze vreesden immers dat de partij van de armen (i.e., de socialisten) wel eens de meerderheid van de zetels in de wacht zou kunnen slepen.

De facto versus de jure

In het geval van een federale kieskring is het (Belgicistische) opportunisme wel heel doorzichtig, aangezien dit zowat een unicum zou zijn in een federaal (niet-unitair) land. Het zou bovendien ook zeer dwaas zijn. Een eenvoudig conceptueel onderscheid kan helpen om dat te verduidelijken: dat tussen het feitelijke (of de facto) België en het staatsrechtelijke (of de jure) België. Of tussen de Zuidelijke Nederlanden en de Belgische (juridische) constructie.

Over dat eerste, feitelijke ‘België’ kan ik kort zijn: het bestaat niet. Vandaar dat ‘Zuidelijke Nederlanden’ een beter woord is. Volgens zijn biograaf Georges Lacour-Gayet zei de Franse diplomaat de Talleyrand in 1832 al vlakaf dat België geen natie was en dat het ook nooit een land zou worden: ‘cela ne peut tenir’. In 1912 constateerde de Waalse socialist Jules Destrée dat ook in zijn beruchte brief aan koning Albert 1: ‘Sire, il n’y a pas de Belges’.

Nog eens een eeuw later heeft de Talleyrand nog altijd overschot van gelijk. De Zuidelijke Nederlanden zijn minder dan ooit een land. Je kunt hoogstens gewag maken van een vage Zuid-Nederlandse identiteit, zoals er ook een vage Europese identiteit bestaat. Maar daarmee heb je natuurlijk nog geen land.

1893

Het is geen toeval dat Destrée het hopeloos binaire karakter van de Zuidelijke Nederlanden in de verf zette. Hij reageerde op de dreigende politieke overheersing, via de Belgische constructie, van die Nederlanden door het katholieke Vlaanderen. Dat probleem stelde zich veel minder onder het cijnskiesrecht aangezien de Vlaamse bourgeoisie, het klassieke kiespubliek van de partij die momenteel Open Vld heet, francofoon was en ook minder en masse voor de katholieken stemde. Het doemde pas in 1893 op, samen met de mogelijkheid dat de armen aan de macht zouden komen.

Het algemeen stemrecht opende zodoende de poort voor een tergend trage aanpassing van de Belgische constructie aan de binaire Zuid-Nederlandse realiteit, met gemeenschappen en gewesten en afzonderlijke politieke partijen. Het leidde daarnaast ook tot een ondemocratische neutralisering van het electorale overwicht van Vlamingen op het federale niveau (wat gekoppeld werd aan een neutralisering van het Franstalige electorale overwicht in Brussel).

In zijn De Monarchie en ‘het Einde van België’ stelt van Goethem 1893 dan ook voor als ‘een mijlpaal die België moest verdelen’ (p. 51). Ook die uitspraak is echter misleidend. Het gaat veeleer om een hefboom-mijlpaal die, vanuit de binaire realiteit van de Zuidelijke Nederlanden, de Belgische constructie aftakelde, transmuteerde en ook voor een stuk paralyseerde. Met alle gevolgen van dien.

Geen afspiegeling

Meer dan honderd jaar na de democratisering van het stemrecht weerspiegelt de Belgische constructie echter nog altijd niet volledig de feitelijke, binaire realiteit van de Zuidelijke Nederlanden. Enkel een confederaal staatsbestel zou dat doen. Zo’n bestel is echter niet mogelijk omdat links-Vlaanderen denkt meer macht te hebben via het federale niveau en Wallo-Bruxelles zich, via dat niveau, angstvallig vastklampt aan de massale en disfunctionele geldstromen (pardon: ‘solidarité fédérale’) vanuit Vlaanderen.

Het spreekt voor zich dat mensen die deze bedenkelijke status quo bewaken moreel superieur zijn en mensen die ze in vraag stellen nationalistische monsters (of erger).

De zaken op hun kop

De Zuidelijke Nederlanden (‘België’) zitten dus helemaal niet in een splitsingslogica: ze zijn binair. Met hun voorstel ontkennen de liberalen die ‘inconvenient truth’ echter en doen ze alsof de aanpassing van de Belgische constructie (‘splitsing’) aan de bittere binaire waarheid het probleem is. Het is alsof klimaatontkenners meer uitstoot van CO2 zouden voorstellen als oplossing voor het klimaatprobleem. Zoals: kerncentrales vervangen door gascentrales.

Uitstoot van CO2 is in werkelijkheid natuurlijk het probleem, niet de oplossing. Idem dito voor het opwaarderen van de Belgische constructie via een echte of eerlijke (elke stem is evenveel waard) en maximale federale kieskring. Het debacle van BHV is wat dit betreft een precedent. Die zou met name ook het electorale overwicht van Vlamingen versterken dat, zoals we net zagen, historisch mede aan de bron ligt van de aftakeling van de Belgische constructie.

‘The Madness of it All’

Dat is allicht niet de bedoeling. Met hun byzantijns Pavia-kieskringexperiment willen de liberalen vooral proberen om de N-VA een pad in de korf te zetten. Daarnaast willen ze met dit voorstel ook (alweer) de indruk wekken dat er een (federaal) land ‘België’ bestaat dat bedreigd is door een splitsingslogica.

De beruchte burgerbevraging van Vivaldi (‘een land voor de toekomst’) doet iets vergelijkbaars. Het gaat uit van het bestaan van een land België dat, via aanpassingen aan de federale constructie, beter bestuurd kan worden. Of denk maar aan de burgerbevraging van de Europese Unie, dat België in het groot dat wil doen alsof het een volwaardige democratie is. De voorstellen van Verhofstadt en co zijn in werkelijkheid niet veel meer dan lippenstift op een varken.

All smokes and mirrors dus. Eens te meer denk ik dan aan Erasmus’ Lof der Zotheid of aan de ondergewaardeerde 80’s song ‘The Madness of it All’.

Georges Lacour-Gayet

Zit België werkelijk in een splitsingslogica?