Je hebt zonsverduisteringen, UFO’s, Loch Ness monsters, en dan is er nog de Orient Express. Een 19de eeuwse trein die van Parijs naar Istanbul (vroeger Constantinopel) reed, zeg maar het eindpunt van de westerse beschaving, en daar een goeie drie dagen over deed. Het Grand Hotel op wielen straalt dan ook alles van de westerse beschaving uit: luxueuze slaapvertrekken, een exquisiet restaurant, en net geen zwembad. Voor minder dan een paar duizend euro kom je er niet op.

Ooit uitgebaat door de al even mythische maatschappij Compagnie Internationale des Wagons-Lits, opgericht in 1876 door de Belgische bankier/industrieel Georges Nagelmaekers, is het vandaag vooral een belevingsmobiel, om niet te zeggen een kermistrein, voor mensen die nostalgie willen combineren met stadstoerisme en ook wel graag aangegaapt willen worden: als je de trein in stapt, ben je een figurant in een film en wil je ook gezien worden. O.m. Agatha Christie (Murder on the Orient Express, 1934) en Ian Fleming (verschillende James Bond-verhalen) vonden er hun inspiratie in.

Suspens en mystiek

Dinsdag 22 juni werd voorzien dat het episch vehikel op de lijn Brussel-Amsterdam nog eens door België zou sporen, en de donderdag opnieuw, maar dan in omgekeerde richting, met zelfs een halte in de wereldstad Essen.

Dat veroorzaakte nogal wat opschudding bij ‘treinspotters’ die urenlang in de lokale stations postvatten om een kiekje te nemen of filmpjes te maken die dan nadien op de sociale media opdoken. Het mysterieuze aan het gebeuren is dan ook niet alleen de trein zelf, zijn aankleding en historiek, maar ook het waar en wanneer van verschijnen. Vertraging is standaard, waaruit de Belgische roots al mogen blijken.

AFP

Omleidingen zijn ook vaste kost om de spanning erin te houden. De Antwerpenaars waren er bijvoorbeeld aan voor hun moeite: op het laatste moment werd de trein vanuit Amsterdam afgeleid naar Baarchoem zonder door het Centraal-Station te zoeven. Teleurstelling alom, maar zoals gezegd: het hoort bij de mystiek van de Orient Express.

Flou artistique

Maar waar kwam die trein nu vandaan en waar ging hij heen? Daarover bewaarde de Vlaamse pers al evenzeer het flou artistique. Niet naar Istanbul, dat staat vast, de rest van het traject bleef in nevel gehuld. Ik citeer De Standaard van 23/6: ‘Normaal zie je de bekende trein uit het boek van Agatha Christie alleen op zijn vaste traject tussen Venetië en Zwitserland, maar momenteel maakt de Orient Express een heen- en terugreis tussen Parijs en Amsterdam. Daarbij rijdt hij ook over de lijn Antwerpen-Essen. Door het slechte weer in de Zwitserse Alpen liep de trein serieuze vertraging op.’

Volgens deze Vlaamse kwaliteitskrant spoorde de Express dus van Parijs naar Amsterdam, via Zwitserland, of lees ik dat verkeerd, ik moet mijn aardrijkskunde dringen bijspijkeren. Andere kranten zoals Het Laatste Nieuws beweerden stellig dat dezelfde trein ook in Venetië verwacht wordt, dat moet dus na het ommetje naar Amsterdam zijn. Overigens, als dat museumstuk op wielen aan die slakkengang voortsjokt zoals op de filmpjes te zien, moet de aankomst in Venetië, even uitrekenen, zowat tegen carnavalstijd 2022 te verwachten zijn. Perfect op tijd dus.

Roetvolk

Paul Delvaux, La gare forestière, (1960)

Wie dit allemaal opgebakken lucht vindt, ter afwisseling van dat ander non-event, het EK voetbal, is gewoon een onverbeterlijke zeurpiet. Er moeten dingen gebeuren die niet te verklaren zijn en boven ons hoofd heen gaan, parallelle universa met buitenissige wezens op sporen van ergens naar nergens, anders houden we het in dit leven gewoon niet uit. Sommigen noemen het gewoon romantiek, of verkiest u dan complottheorieën, neen toch.

Dat België iets met treinen en spoorwegen heeft, wist u al. In het land van het surrealisme, waar niets werkt en men die chaos tot stijlkenmerk wist te verkopen, kregen francofone kunstenaars als Paul Delvaux wereldfaam via dromerige trein- en stationstaferelen, terwijl de realiteit vooral deze van de Vlaamse werkmanstrein was die in 3e klasse naar de Borinage spoorde om het roetvolk de mijnen in te dumpen.

Deportatiemiddel voor het proletariaat

De Orient Express verbeeldt ook die leugen: de 19de eeuwse trein is er in de eerste plaats gekomen als dagelijks deportatiemiddel voor het proletariaat. Tot op vandaag betekenen de spoorwegen vooral ongemak, onzekerheid (komt ie of komt ie niet?), traagheid, defecten, opeengepakt als haringen urenlang in de zomerse hitte stil staan, absurde raammaatregelen op het traject naar de kust en terug. Wie ook maar een beetje geld heeft, koopt zich een auto om van die ellendige trein af te raken. En er gewoon eens naar te staren als een museumstuk.

AFP

Een kopie van de Compiègne Wagon waar in 1918 de wapenstilstand werd ondertekend

Tenslotte nog een weetje: via de Orient Express heeft België zijn eigen bijdrage geleverd aan de ontstaansgeschiedenis van de Eerste Wereldoorlog. Was de idee van Georges Nagelmaekers in 1883 vooral om mobiliteit te verzekeren voor zakenlui, diplomaten en luxetoeristen doorheen Europa, er reisden ook spionnen en terreurzaaiers incognito mee tussen Parijs, het Oostenrijks-Hongaarse Keizerrijk met de explosieve Balkan, en Istanbul. Globalisme heeft altijd een keerzijde. Met Leopold II als grote sponsor streken er in de tussenhalte Brussel vogels van allerlei pluimage neer die in opdracht van de grote mogendheden aan schaduwdiplomatie deden onder het motto ‘vrede is een tijdelijke toestand tussen twee oorlogen’. Ook Sarajevo is een halte op de weg naar Istanbul.

Adolf Hitler

Op 11 november 1918 werd, o ironie, de wapenstilstand te Compiègne getekend in zo’n restauratiewagen van Wagons-Lits. Op 22 juni 1940 liet Adolf Hitler bij wijze van zure wraak na de Blitzkrieg op dezelfde plek in hetzelfde rijtuig de Franse capitulatie ondertekenen, waarna het ding een bezienswaardigheid werd in Berlijn. Tot de geallieerden naderden en de Führer de wagon liet opblazen, zo kennen we hem.

Gelukkig waren er voldoende bolides over om tachtig jaar later nog eens traag door Duffel te rijden. Zo verdragen we de geschiedenis het best: als amusement en anekdote. En de trein als kijkstuk. Niets zo aangenaam als wachten op een trein die je niet nodig hebt.

Georges Nagelmaekers

De Orient Express, weer weg van terug geweest