Het is nu definitief: koning Filip en koningin Mathilde zullen van 6 tot en met 10 maart de Democratische Republiek Congo bezoeken. Vergezeld van premier Alexander De Croo, minister van Buitenlandse Zaken Sophie Wilmès en minister van Ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir.

Open brief

Het bezoek was al eerder gepland maar kon wegens corona niet doorgaan. Ter compensatie schreef Filip in juni 2020 een open brief aan president Tshisekedi en het Congolese volk, waarin spijt wordt betuigd over het koloniale verleden en de slavernijpraktijken in de rubberplantages van Congo Vrijstaat. Ook tijdens het komende bezoek zal het sorry weerklinken.

Of zoals de open brief het verwoordt: ‘Ten tijde van Congo Vrijstaat werden geweld- en gruweldaden gepleegd die op ons collectieve geheugen blijven wegen. Gedurende de daaropvolgende koloniale periode werd eveneens leed veroorzaakt en zijn vernederingen toegebracht. Ik houd eraan mijn diepste spijt te betuigen voor die wonden uit het verleden. Wonden die tegenwoordig weer pijnlijk voelbaar worden door daden van discriminatie, nog te sterk aanwezig in onze samenleving.’

Elk woord van koning Filip wordt formeel gedekt door de regering, ook deze open brief. Dat hoort zo. Een andere vraag is, of zijn onderdanen-tegen-wil-en-dank er zich door moeten gebonden voelen. U en ik dus. Hoeven wij te accepteren dat een onverkozen staatshoofd zomaar in onze naam spreekt, en dan nog over de toestanden meer dan een eeuw geleden in Congo Vrijstaat? Ik dacht het niet. Het is daarbij nuttig om tussen de regels te lezen en het geheugen op te frissen.

Leopold II, staatshoofd in tweevoud

Congo-Vrijstaat was niet alleen privébezit van Leopold II tussen 1885 en 1908. De vorst wist dit gebied tot soeverein en internationaal erkend territorium te laten uitroepen, waarover hij de absolute alleenheerschappij uitoefende. Hij was dus vanaf dan formeel staatshoofd van twee staten, wat volgens de Belgische grondwet onmogelijk is. Niettemin namen kamer en senaat in 1885 quasi unaniem een resolutie aan waarin België en Congo-Vrijstaat door een ‘personele unie’ waren verenigd.

Wim De Smet | Doorbraak.beVervolgens bouwde Leopold in zijn ‘Vrijstaat’ een administratief apparaat uit (hoofdzakelijk door Belgen bemand uiteraard), naast een rechtssysteem dat men nog het best met de sharia kan vergelijken en waarin allerlei lijfstraffen, tot en met het beruchte afhakken van handen en onthoofdingen, een plaats kregen. De ordehandhaving werd uitbesteed aan lokale kannibalenstammen die op de rubberplantages en de dorpen daar rond met niets ontziende wreedheid te werk gingen, hetgeen de Europese pers toen al ter ore kwam. Dat belette de Belgische staat niet om aan Leopold allerlei hand- en spandiensten te verlenen, waarbij de Société General gul was met leningen, nodig om spoorlijnen en andere infrastructuur te financieren.

Het is pas door het internationale protest tegen het terreurregime van Congo-Vrijstaat dat Leopold II in 1908 gedwongen werd het gebied aan België af te staan, waarna de ergste wantoestanden ophielden en de missiepaters op het toneel verschenen. Vanaf dan begint het eigenlijke tijdperk van Belgisch Congo, dat tot 1960 zou stand houden.

Een vastgoedkwestie

Het kasteel van Ciergnon, lievelingsplek van wijlen Fabiola, een stukje ‘Koninklijke Schenking’. (Wiki)

Deze tijdlijn maakt alleszins duidelijk dat het Belgische koningshuis er zich goedkoop van af maakt als het de afgehakte handjes op het ‘collectieve geheugen’ afwentelt, zoals Filip dat probeert. Of dat de strapatsen van Leopold II in het niets verzinken bij het racisme dat de Belgen – en vooral de Vlamingen – vandaag teistert. Alleen al materieel blijkt de erfenis van Leopold springlevend, en nog altijd eigendom van de monarchie.

De huidige privé-bezittingen van de koninklijke familie zijn rechtstreeks het gevolg van de persoonlijke verrijking van Leopold II in zijn Vrijstaatperiode. Hij liet ze aan het einde van zijn leven onderbrengen in een ‘Koninklijke Schenking’ om successierechten te vermijden, ook weer een illegale constructie die door het parlement werd gedoogd. Voor het onderhoud van dit vastgoed, bestaande uit kastelen, parken, domeinen allerhande in België en buitenland, draait de belastingbetaler vandaag nog altijd op.

De ironie zit hierin: Filip wil namens zijn familie vooral géén formele excuses aanbieden, om te vermijden dat de Koninklijke Schenking door een slimme advocaat zou geïnventariseerd worden met het oog op een schadevergoeding. Het blijft dus bij ‘spijt namens alle Belgen’, een collectieve morele schuld die ons treft, maar die het koningshuis en zijn patrimonium netjes buiten schot houdt.

Heel het BlackLivesMatter-gebeuren is daarbij een welgekomen ideologische bliksemafleider ter ontlasting van het Hof. De strijd tegen discriminatie, de manier hoe wij vandaag omgaan met de gekleurde medemens, de zogenaamde witte privileges, Filip verlegt heel bewust het accent van de Leopoldkwestie naar het racisme van zijn onderdanen, waaraan dus moet gewerkt worden en waarvoor onder meer Unia is opgericht.

Kleptocratie

Vluchtelingenkamp in Bunia, Oost-Congo (VRT NWS)

Ondertussen is ook het Congo van vandaag een failed state, tot in het merg corrupt met een steenrijke elite en een straatarme bevolking, ondanks de enorme bodemschatten en de vruchtbare landbouwgronden. Na het tijdperk van Mobutu en vader en zoon Kabila krijgen de Congolezen met president Félix Tshisekedi, aan de macht gekomen via vervalste verkiezingen, meer van hetzelfde. Verpaupering alom, overleven is de boodschap. Voor de modale Congolees is het bezoek van Filip en co gewoon geen nieuws.

In het Oosten heerst een situatie van wetteloosheid en houden allerlei milities, waaronder de islamitische terreurgroep ADF-Nalu, strooptochten inclusief gruwelijke verminkingen. Andermaal is de bevolking de pineut. Het Congolese leger gedraagt zich als een maffia en laat zich betalen in ruil voor bescherming. Achter de schermen blijft de Kabila-clan, goed voor zo’n 122 miljoen euro roof uit de staatskas, de touwtjes overigens nog steeds in handen houden en de lucratieve mijnindustrie controleren.

Deze kleptocratie heeft zich al vanaf het begin van de onafhankelijkheid geïnstalleerd, en is eigenlijk een gevolg van de liquidatie (dit woord letterlijk te nemen) van Patrice Lumumba. Zoals geweten de eerste premier van het onafhankelijke Congo, die het gewaagd had in zijn legendarische toespraak koning Boudewijn te schofferen, nadat de vorst de weldaden van zijn illustere voorganger uitvoerig had geprezen. Het in stukken gezaagde lijk van Lumumba werd opgelost in salpeterzuur, minstens met medeweten van Boudewijn, hoge Belgische regeringskringen en de CIA.

De tand van Lumumba

Congo’s eerste premier Patrice Lumumba: in salpeterzuur opgelost (Wiki)

Dat weten we ondertussen in detail dankzij de research van Ludo De Witte (De moord op Lumumba, 1999), maar ook de parlementaire onderzoekscommissie blies warm en koud rond de betrokkenheid van het Hof en de Belgische politiek, en hield het bij een algemene ‘morele verantwoordelijkheid’.

Wat daarmee precies bedoeld wordt weet niemand, maar de term staat exact in het verlengde van de actuele sorry-operatie van Filip: we hebben een collectieve schuld, maar persoonlijke verantwoordelijkheid kan niet aangeduid worden. Het probleem is dus niet dat van de Coburgs en Leopold, het is gewoon ons aller racisme verdorie, black lives matter, hopla, knietje buigen.

Alles draait nu, het is wrang grappig, rond een tand van Lumumba, die de ondertussen overleden Belgische rijkswachter Gerard Soete als souvenir zou hebben bewaard. Soete is een sleutelfiguur in het boek van Ludo De Witte: hij is de man die gelast werd met de verdwijning van Lumumba’s lichaam en dat veel later ook bekende. De tand zal tijdens het komende bezoek door koning Filip en premier De Croo plechtig overhandigd worden aan president Tshisekedi, die het geschenk in dank zal aanvaarden.

Daarmee is de cirkel rond. Samengevat: de kruistocht van Filip tegen ‘hét racisme’ is een mistgordijn om het familiefortuin te vrijwaren. Tegelijk verschaft ze een moreel alibi en gaat de vorst zelfs mee in de woke-terminologie om zijn familie te ontsmetten. Het in se ridicule geleur met de tand van Patrice Lumumba, tot symbolische fetisj opgeblazen, is eigenlijk voer voor cartoonisten. Meryame Kitir (Vooruit) zal ondertussen verder de ontwikkelingshulp afhandelen ten voordele van het corrupte regime. Op het einde betalen wij, en dat is maar normaal, gezien de racistische vloek die op ons rust tot in de eeuwen der eeuwen. Amen.

Gerard Soete

We gaan naar Congo en nemen mee: een masker en een tand

Filip in Congo: waarom onze vorst zo’n fervente anti-racist is