Soms duurt het even voor een mens beseft dat hij geluk heeft gehad. Het geluk in de juiste eeuw te zijn geboren, op een goede plek bovendien. Het geluk van een geschikte omgeving en het geluk de best mogelijke leraars gehad te hebben.

Het besef van dat laatste geluk komt doorgaans later dan vroeger. Ik maak me de voorbije jaren vaker dan voordien de bedenking: we waren gelukzakken in het Gentse Sint-Lievenscollege in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Marc Coppenholle, Gerard Vandenhaute, Guido Demoen: namen die velen niets zeggen, maar wie ze kende – en meer nog: wie hen als leraar had – zit nu met warme instemming te knikken.

J’aime la vie

10 november 2021 was geen dag als een andere. Ik wist het op dat moment niet – mijn schoonvader werd 75 – maar op die dag overleed in Gent Guido Demoen. Hij werd 94, maar verdiende niet minder dan de eeuwigheid. Hij was mijn leraar Latijn, Grieks en esthetica in het mooiste jaar van mijn middelbareschooltijd: het vijfde.

In dat jaar won Sandra Kim het Eurovisiesongfestival. We zongen in de les esthetica samen ‘J’aime la vie’. Onder begeleiding van Guido, dezelfde begeleiding waarmee hij ons eerder een Zweeds liedje aanleerde (‘Vem kan segla förutan vind’) en een cantate van Bach.

We begrepen niet dat hij geen grap maakte. Dat het hem wel degelijk volle ernst was, met die als levenslied vermomde lofzang op het menselijk bestaan. Ernst ging bij hem even moeiteloos gepaard met een gulle glimlach als met diep gefronste wenkbrauwen. Lachen was bij hem even serieus als ontroering komisch mocht zijn.

Man van velerlei wegen

In het eerste trimester lazen we uit de Odyssee. Twintig verzen, meer bepaald. Over een periode van drie maanden. En ik verveelde me geen seconde. We kenden de verzen vanzelfsprekend uit het hoofd, want we moesten ze op het mondeling examen ook kunnen zeggen. Ik kan ze net als mijn medeleerlingen nog steeds perfect scanderen.

‘Andra moi ennepe, Mousa’. We beseften het niet dat meneer Demoen (een bijnaam had hij niet, groter respect kun je als leraar niet krijgen) het ook over zichzelf had toen hij ons wekenlang onderhield over hoe ‘polutropos’ de man was van wie in het epos van Homerus de avonturen werden verteld.

‘De man van velerlei wegen’ noemt De Roy van Zuydewijn Odysseus. ‘Vindingrijk’, zegt een andere vertaling die ik ook in mijn boekenkast vind. Maar het veelkantige adjectief slaat evenzeer op het talige vernuft van Homerus’ held. Odysseus is de man van vele verhalen, van het figuurlijke taalgebruik (de trope), van de taal die creativiteit uitstraalt. Ook om die reden ging het eerste vers over Odysseus over Demoen zelf, weet ik nu. De taal was gans zijn zijn. Het doet pijn om dat in de verleden tijd te zeggen, maar het zou niet juist zijn om het anders te doen.

Nog een herinnering…

Nog een herinnering, mijn dierbaarste aan hem wellicht. Voor een van de opdrachten die we van hem kregen, moesten we bij beelden uit het Middelheimpark muziekfragmenten selecteren en uitleggen waarom we dat deden. Hij wou dat we onder woorden brachten welke overwegingen ons van het beeld naar de muziek en andersom leidden.

Muziek was mijn passie toen. Geen klassieke muziek, geen jazz, maar het meer experimentele segment van de popmuziek, zeg maar. Captain Beefheart, John Cale, Einstürzende Neubauten, Tuxedomoon, Coil, dat soort dingen. Mijn vrienden verklaarden me gek toen ik hen zei dat ik uit mijn lievelingsplaten zou putten voor mijn opdracht. Demoen zou het verschrikkelijk vinden, voorspelden ze. Ik zou zeker met een tekort voor esthetica eindigen.

Filosoof uit Koningsbergen

Wat dat tweede betreft vergisten ze zich schromelijk, al hadden ze het op het eerste punt wellicht wel bij het rechte eind. Hij vond de muziek die ik selecteerde ongetwijfeld een gruwel aan de oren, maar hij moedigde me in zijn evaluatie wel aan de weg in te slaan die ik sindsdien ben blijven volgen: de weg van de kunstkritiek, de oefening in het onder woorden brengen van esthetische ervaringen.

Kant heeft dat soort ervaring in zijn Kritik der Urteilskraft onnavolgbaar geanalyseerd, theoretisch en conceptueel haarfijn uiteengezet. Maar Guido Demoen heeft mij lang voor ik Kant las, geleerd waar de filosoof uit Koningsbergen het concreet over had. Over een krop in de keel, tinteling in de ogen, een hap naar adem, bij een stuk muziek, een landschap, een onvergetelijke zin uit een roman.

Belang van goede leraars

Op YouTube brengt een filmpje me terug naar het midden van de jaren tachtig. Het filmpje is nochtans van 2017. Ik hoor de stem van Guido Demoen voor het eerst in meer dan dertig jaar en ik zit opnieuw in die klas waar een deel van mij nog steeds zou willen zijn. Het zachte timbre van die hoge stem, de zweem van het dialect dat zich onder het keurige Nederlands vleit en daar blijft wijzen op de mens die de leraar ook is.

Het gaat in de pers vandaag veel over leraars. Over hoe ze ondergewaardeerd worden en hoe belangrijk ze zijn. Discussies over pedagogiek maken weinig indruk wanneer ze abstract worden gevoerd. Wie ooit les kreeg van Guido Demoen, zal het kunnen beamen: het belang van goede leraars kan gewoon niet worden overschat. Om die reden, Muze, wou ik toch nog even over deze wonderlijke man vertellen.

Gerard Vandenhaute

Een leermeester gaat heen