Welke democratie willen we in Vlaanderen? Om dat te weten, moeten we toch even dieper graven dan premier Wilmès en de waan van de dag. In de eerste plaats moeten we de belgicistische mythe uit de wereld helpen dat de democratie een godsgeschenk was dat we aan de Franse Revolutie zouden te danken hebben.

Van Winston Churchill is de uitspraak bekend: ‘Democratie is de slechtste regeringsvorm op alle andere na’. Hij heeft gelijk, democratie is immers in de eerste plaats een remedie tegen een ontbrekende consensus. Het verhaal is eenvoudig. Stel dat een aantal mensen in groep op reis gaan, zonder reisleider. Vanaf de eerste dag ontstaat de noodzaak samen een aantal afspraken vast te leggen. Waar gaan we naartoe? Hoe laat vertrekken we? Wie zit waar in de bus? Enzovoort. Ze moeten dus afspraken maken over hoe ze samen zullen leven en beslissingen nemen over wat ze morgen samen gaan doen.

Samen beslissingen nemen, een spontaan proces

Kunnen ze die beslissingen niet nemen, dan betekent dit het einde van de groep. Willen ze tot afspraken komen en wel beslissingen nemen voor de toekomst, dan stelt de groep vast dat niet iedereen dezelfde mening heeft. Probleem! Wat nu? Als het om een eenvoudige keuze gaat (gaan we naar Griekenland of gaan we naar Italië?), dan kan de groep zich in twee delen en ieder deel gaat verder zijn eigen weg.

Alleen zijn niet alle problemen terug te brengen tot zo’n eenvoudige vraagstelling. Bovendien zullen opeenvolgende vragen (bv. gaan we met de bus of met de trein? Gaan we in mei, juni of juli? En wat mag dat kosten?) heel snel een versplintering van de groep veroorzaken. Dat is dus niet werkzaam.

Als het om een reisgroep gaat, is de oplossing makkelijk. De reis gaat niet door. Einde van de groep! Als het over een volk gaat, dan is de oplossing minder simpel en staan we voor een belangrijke tweesprong. Men kan het conflict vreedzaam oplossen of met dwang en geweld. Men kan de groepsleden, de volksgenoten met een andere opinie verbannen, opsluiten in een gevangenis of een psychiatrische instelling, uitmoorden of sociaal isoleren. Voor al deze vormen van geweldpleging bestaan geijkte termen (ostracisme, burgeroorlog, zuivering, cordon sanitaire enz.) en helaas ook onnoemelijk veel historische voorbeelden.

Stel nu dat een volk vrij beschaafd is en telkens als men het over iets oneens is op vreedzame manier tot beslissingen wil komen. Dit volk zal dan een drietal stadia doorlopen die de noodzakelijke voorwaarden zijn om tot een democratie te komen.

Het opiniedelict afschaffen

De eerste voorwaarde is de consensus dat er verschillende opinies naast elkaar mogen bestaan over ‘wat morgen moet gebeuren’, over het te voeren beleid. We mogen van mening verschillen! Dat is een normale zaak, volkomen legitiem. Een democratie kan niet werken als men niet eerst de notie ‘opiniedelict’ afschaft.

De tweede voorwaarde is het praktisch gedogen van die verschillende opinies. Ieder lid van de groep, iedere burger moet zich vrij, zonder vrees en zonder negatieve sociale gevolgen, tot zijn opinie kunnen bekennen. Tolerantie dus, vrijheid van groepering en vrijheid van meningsuiting, met als enige uitzondering het oproepen tot geweld.

De derde voorwaarde voor een goed functionerende democratie is de erkenning dat er geen vooropgezette norm bestaat om de waarde van de verschillende opinies te beoordelen. De grote Nederlandse socioloog J.A.A. van Doorn stelt dat ‘democratie de politiek is van het menselijk tekort’, de weerspiegeling van ons onvermogen op een andere manier overeen te komen. Principieel zijn alle verschillende opinies gelijkwaardig, want er bestaat niet zoiets als een ‘standaardopinie’ waarvan men niet mag afwijken.

Democratie, de meest humane procedure

Democratie is tot nog toe de meest humane procedure die de mensen hebben uitgevonden om een uitweg te vinden uit de tegenstelling tussen enerzijds de noodzaak om als groep te handelen — al was het maar uit puur zelfbehoud — en anderzijds de onmogelijkheid om het over alles volledig eens te worden. Dus hebben we door ervaring en door een spontaan proces geleerd dat het best is dat de meerderheid beslist over wat moet worden gedaan. Het beleid dus.

Die stelregel (de meerderheid beslist over wat er moet gedaan worden) houdt een enorme en heilzame beperking in. De meerderheid kan namelijk niet beslissen over wat er moet worden gedacht! De democratie is daarvoor onbruikbaar, omdat ze van nature op verschillende opinies steunt. Wil men ze toch daartoe misbruiken, dan begeven we ons op het pad van de opiniedwang en de staatsideologie. Gaat een land deze weg op, dan wordt het totalitair, ook al blijkt het nog een parlement te hebben en houdt het nog verkiezingen. De Amerikaanse filosoof en theoloog Reinhold Niebuhr vatte het bondig samen: ‘De mens is van nature tegelijk goed en slecht. Omdat de mens goed is, is democratie mogelijk. Omdat de mens slecht is, is democratie noodzakelijk.’

Tegen de arrogantie van de bevoogders

Onze conclusie kan dezelfde zijn als die van de Duitse filosoof Gerd-Klaus Kaltenbrunner (1939-2011). ‘Eis geen privileges op voor een imaginaire elite, maar zet in op de democratie, op die danig gesmade burgerlijke, formele, abstracte, vervreemde, autoritaire, onvolmaakte en naar verluidt volkomen fictieve democratie — tegen degenen die ze in naam van de ‘democratisering’ willen afschaffen. Je moet weten: Vandaag de dag is conservatief wie partij kiest voor de democratie, wie vecht tegen de arrogantie van voogden en begeleiders die zichzelf hebben benoemd en die voorwenden de democratie te verbreden, te verdiepen en te vullen met emancipatie, terwijl ze in werkelijkheid aansturen op een genadeloze totalitaire bureaucratie en partijdictatuur.’

Waar komt die tendens vandaan? Vaak denkt men dan aan het communisme of aan mei ’68. In werkelijkheid gaat het over een veel ouder zeer. Uit de Belgische schoolboekjes hebben we allemaal geleerd dat de Franse Revolutie ons de democratie heeft gebracht. Zelfs in promotiebrochures van het Vlaams Parlement kan je dat lezen. Laat ons even kijken hoe de Franse revolutionairen dachten over vrijheid van meningsuiting, tolerantie en democratie. En wat ze er bij ons in de praktijk van terecht brachten. Tegelijk is dit een boeiend voorbeeld over hoe het politieke denken in Vlaanderen en Wallonië uit elkaar groeiden.

Een mythe ontmaskerd

Vlaanderen is op het einde van de 18de eeuw een deel van de Zuidelijke Nederlanden en maakt deel uit van het Oostenrijkse keizerrijk. In 1789 breekt in Parijs de Franse Revolutie uit. Na een paar jaar verschrikkelijke chaos en ontelbare doden, begint het nieuwe regime zich voor zijn buren te interesseren. Op 6 november 1792 vallen de Fransen zo maar ons land binnen. In Jemappes (nu Bergen, in Henegouwen) kan een Frans leger, versterkt met zo’n 2.500 revolutionairen uit Luik, zijn numeriek overwicht (40.000 tegen 26.000) omzetten in een overwinning op het Oostenrijks-Zuid-Nederlandse leger.

De Franse revolutionaire troepen bezetten heel de Zuidelijke Nederlanden, maar worden nergens met sympathie onthaald, behalve in Luik. Daar was al langer een jakobijnse groep aan ’t woelen. Jakobijnen zijn de extreme en meest gewelddadige strekking binnen de Franse Revolutie. In Luik scheert de collaboratie hoge toppen.

Wat doen nu de Fransen? Zeker niet de democratie brengen. Alle vroegere wetten worden afgeschaft en vervangen door het Decreet van 15 december 1792. Daarmee wordt een bezettingsregime geïnstalleerd, dat als volgt wordt ingevuld.

We zijn tijdelijk onder voogdij gesteld en dat is voor ons bestwil, want de Fransen komen ons vrijheid en democratie brengen.
We staan onder een voorlopig gezag dat letterlijk ‘methodisch alle delen van het vroegere maatschappelijke bestel zal omverwerpen.’ Daarna zullen er verkiezingen komen, maar het stemrecht zal worden beperkt tot degenen die trouw zweren aan de Franse Revolutie. Dus kiesrecht uitsluitend voor de collaborateurs.
De Fransen mogen zonder beperking soldaten werven in onze gewesten.
Assignaten (dat is snel in waarde dalend Frans papieren geld) moeten worden aanvaard in ruil voor de stevige Oostenrijkse gouden en zilveren munt tegen een wisselkoers van 1:1.
‘Wie deze voorwaarden verwerpt zal door de Republiek als vijand worden beschouwd’, wat wil zeggen dat de guillotine hem wacht.

Onderdrukking in de plaats van democratie

Henri Pirenne (1862-1935), zowat de officiële historicus van de Belgische staat, noemt dit decreet een geducht onderdrukkingsmiddel. ‘Het verlichte despotisme van Jozef II, schrijft hij, was veel minder streng en minder vernederend dan dat van de Republiek’. En ook: ‘De economische uitbuiting gaat gepaard met slavernij.’

Onmiddellijk komt er algemeen protest in het land, behalve te Luik, in Bergen en Charleroi. Jean-Nicolas Bassenge, een Luikse notabele die het als collaborateur nog ver zal schoppen, schrijft over de ideologie van de Franse Revolutie: ‘Dit evangelie zal over de hele aarde worden verspreid, zelfs al zou dat stromen bloed doen vloeien, zelfs al zou dat een wereldbrand ontketenen! De helft van de mensheid mag creperen, als het moet mogen zeven achtsten van de mensen omkomen om de mensheid te zuiveren en de triomf van de vrijheid te verzekeren’.

Ons land wordt bestuurd door ‘commissarissen’, niet verkozen, maar benoemd door Parijs. Deze ‘reizende dictators’ zoals Pirenne ze betitelt, zijn jakobijnse heethoofden, nu eens Fransen, dan weer collaborateurs van hier te lande. In Brussel houdt ene Alexandre Courtois huis. Een liederlijke figuur waarvan gezegd werd dat hij in de grote grafkelder van de Sint-Goedelekathedraal, waar onder meer Albrecht en Isabella begraven liggen, drinkgelagen en maskerades organiseerde. Daarbij zou men uit de schedels van de doden gedronken hebben en met hun dijbeenderen geduelleerd. Toen men na vele eeuwen in 1943 de crypte opende, heeft men kunnen vaststellen dat inderdaad alle graven waren geschonden. De lijken waren uit hun kisten verwijderd, de beenderen door elkaar gewoeld in een onbeschrijfelijke wanorde en in de schedels plakten werkelijk resten van wijn… Courtois hield zich ook ijverig bezig met het wijzigen van straatnamen. Zo werd het Koninklijk Park de Vrijheidscorso en de Familiestraat de Echtscheidingsstraat.

Democratie is alvast niet wat de Franse Revolutie ons bracht

In Luik wordt een Commission destructive de la cathédrale opgericht, onder leiding van een kunstenaar, Léonard Defrance (1735-1805). De middeleeuwse St.-Lambertuskerk was een schitterende gotische kathedraal. Het was bovendien een van de grootste kerken van Europa, groter zelfs dan de Notre-Dame in Parijs, 176 m lang en 192 m breed. De toren was 130 meter hoog, met een vergulde spits die zes meter boven de citadel op de heuvel uitstak. De Luikenaars braken hun kathedraal steen voor steen af, tot op de grond.

De Franse Revolutie bracht ons geen democratie. In plaats daarvan gaf ze ons feitelijk prijs aan de meest brutale uitbuiting door Franse heethoofden en plaatselijke collaborateurs. De reacties op de bezetting door de Fransen illustreren ook hoe oud en diep de kloof tussen Vlamingen en Walen is. In 1911 huldigt een van de historische leiders van de Waalse beweging, Jules Destrée (1863-1936), op het slagveld van Jemappes een obelisk in, bekroond met een Waalse haan. Bij de 160ste verjaardag van de veldslag, in 1952, organiseert de Waalse beweging een grote fakkeltocht aan de voet van het monument om de bezetting en annexatie van onze gewesten door de Fransen te herdenken.

In 2015 gaf de provincie Luik een boek uit van de Waalse politoloog Jules Gheude François Perin. Une plume. Hij herinnert hierin aan de woorden van deze Waalse voorman en Belgische minister: ‘Sans la France, la Belgique n’existerait pas.’ We zullen het ons herinneren. Morgen meer daarover.

Gerd-Klaus Kaltenbrunner

Democratie komt niet van de Franse Revolutie