Fayez al-Sarraj, hoofd van de officiële Libische regering, neemt eind deze maand oktober ontslag. Hij was aan de macht sedert 2016. Het ontslag komt op een slecht moment. Het land is immers nog steeds hopeloos verdeeld tussen verschillende fracties en clans. Achter de schermen probeert Turkije de keuze van een nieuwe president te beïnvloeden.

Ontslag Bashagha

De poppen gingen aan het dansen toen al-Sarraj minister van Binnenlandse Zaken Fathi Bashagha ontsloeg. Men verwijt die laatste onder meer te hardhandig te zijn opgetreden tegen straatprotesten. In Libië vinden namelijk heel wat betogingen plaats om te protesteren tegen de benarde economische situatie, de elektriciteitsvoorziening die het vaak 16 op 24 uur laat afweten, de wijd verspreide corruptie, en de algemene onveiligheid. Bashagha is een nakomeling van Ottomaanse Janissaren (een voormalige elite-eenheid die hoofdzakelijk bestaat uit christenen die zich gedwongen tot de islam bekeerden). Men ziet hem als een vertrouweling van de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan.

Als mogelijke opvolger voor al-Sarraj denkt men aan Ahmed Maiteeq (die in 2014 al eerste minister was), Bashagha, of moslimbroedervertrouweling Khaled al-Mishri (hoofd van de High Council of State).

Arabische Lente

Laten we eerst negen jaar terug gaan in de tijd. In het kader van de zogenaamde Arabische Lente van 2011 en nadien moest eerst Tunesisch president Ben Ali opkrassen. Nadien volgde ook Egyptisch president Hosni Moebarak. Het werd toen ook heel onrustig in Libië, een buurland van zowel Tunesië als Egypte. De NAVO, onder leiding van de toenmalig Frans president Nicolas Sarkozy, maar met steun van de Amerikaanse president Barack Obama en de Britse premier David Cameron, wilde de evolutie van de geschiedenis een handje helpen. Ze kwam militair tussen in het land. Dit tot grote ergernis van onder meer Rusland. In België was Guy Verhofstadt, fractieleider van de liberalen in het Europees Parlement, de belangrijkste politicus die de NAVO-actie in Libië hartsgrondig steunde.

Dit leidde echter niet tot de installatie van een democratisch regime in het Noord-Afrikaanse land, zoals ons werd voorgespiegeld. Dictator Moammar Khaddafi verdween weliswaar, maar voor de rest kregen we totale chaos in Libië. Het land werd bijna nagenoeg in twee gesplitst. De economie raakte in verval. Gewapende milities doorschuimen het hele land. Er vinden wraakacties plaats tegen Afrikaanse gastarbeiders. Islamitische Staat (IS) naderde tot op een paar honderd kilometer van Italië. Het aantal vluchtelingen dat vanuit de Libische kust Europa tracht te bereiken, neemt toe. De situatie van de vele vluchtelingen in Libië, van zowel Afrikaanse als Midden-Oosterse komaf, is bovendien erbarmelijk. De tribale structuur van Libië was één van de elementen waar westerse voorstanders van de Arabische Lente zich op hadden verkeken. Naast het gebrek aan voldoende politieke structuren (er waren onder alleenheerser Khaddafi nauwelijks ministeries en administraties die naam waard).

Een land in twee delen

De facto bestaat Libië nu uit twee delen. Een deel in het westen, inbegrepen de hoofdstad Tripoli. Dat wordt geregeerd door de GNA (Government of National Accord, ook wel interim-regering genoemd). De GNA is de regering die sedert 2015 erkend wordt door de zogenaamde internationale gemeenschap. Daarnaast is er een oostelijk deel, met de tweede stad Benghazi. Dat is in handen van generaal Haftar (1943), ooit een trouwe dienaar van Khaddafi. In april 2019 startte Haftar een offensief om Tripoli te veroveren. Tevergeefs.

Naast de internationale gemeenschap wordt het regime van al-Sarraj (de GNA) expliciet gesteund door Turkije, Qatar, en de moslimbroeders. Haftar krijgt dan weer de steun van Egypte, Jordanië, Syrië, de Verenigde Arabische Emiraten, Rusland en China. Europa is verdeeld. Ook al maakt Frankrijk als permanent lid van de VN Veiligheidsraad ongetwijfeld deel uit van die internationale gemeenschap, het heeft haar sympathieën voor Haftar nooit onder stoelen of banken gestoken. Italië steunt dan weer de GNA. In Tobroek (dat ligt ten oosten van Benghazi, bijna aan de grens met Egypte) is een Huis van Afgevaardigden (parlement) gevestigd, dat trouw is aan Haftar. Ten slotte is er nog een High Council of State (ook Supreme Council of State genoemd) die de GNA adviseert.

In november 2019 tekenden Libië en Turkije militaire en maritieme akkoorden. Het heeft te maken met het ‘neo-Ottomaanse’ buitenlandse beleid gevoerd door de Turkse regering. Turkije geeft militaire steun aan de GNA. Rusland is dan weer aanwezig in Oost-Libië via de Wagner Group (een paramilitaire organisatie). De GNA mag dan al internationaal erkend zijn, de Verenigde Naties hebben al sinds 2011 een wapenembargo uitgevaardigd voor Libië. Dat wordt echter duidelijk niet door iedereen gerespecteerd.

Aanhoudend conflict

Afgelopen maanden werd er gevochten in Sirte. Die stad is in handen van Haftar. Ze wordt beschouwd als strategisch, omdat ze toegang geeft tot de olievelden en exportterminals. Eind september startten milities uit West- en Oost-Libië in de Egyptische stad Hoerghada gesprekken over de veiligheidssituatie in Libië. Men besliste er om later nieuwe gesprekken te voeren, een aantal gevangenen vrij te laten, zich te weerhouden van opruiende taal, luchthavens te laten werken en het vrij verkeer van goederen en personen in het land te garanderen.

Ook in Marokko zijn eind september Libische fracties bijeengekomen om te zoeken naar een oplossing voor het aanhoudende conflict. Dit onder leiding van Khaled al-Mishri, hoofd van de High Council of State en van Turkse komaf. Maar er is ook minder goed diplomatiek nieuws: voor Ghassan Salamé, de topafgevaardigde voor Libië bij de Verenigde Naties, die in maart dit jaar ontslag nam, is nog steeds geen opvolger gevonden.

Toch valt er ook goed nieuws te rapen in Libië: de olieproductie en -export zijn immers flink toegenomen nu Haftar de blokkade van de oliehavens heeft opgeheven. Maar op de normalisatie van de politieke situatie in het land zullen we nog een flinke poos moeten wachten.

Ghassan Salamé

Libië’s eerste minister neemt ontslag