De gewezen Waalse journalist Lionel Baland, nu leraar Nederlands in Luik, is een specialist van ‘populistische’ partijen en voormannen in Europa, gaande van Jörg Haider tot de Lega en de Fratelli d’Italia, en van de Hongaar Viktor Orbán tot de Nederlander Thierry Baudet. Hij kent als geen ander het leven van de Belgische senator Pierre Nothomb (1887-1966), een vooraanstaand vertegenwoordiger van de in Vlaanderen amper bekende rechtse Franstalige maar niet anti-Vlaamse-Belgische rechterzijde.

Senator Pierre Nothomb was de vader van Charles-Ferdinand Nothomb, gewezen partijvoorzitter van de Franstalige christendemocratische partij, de PSC, niet?
‘Ja, Pierre Nothomb had dertien kinderen, van twee verschillende vrouwen en Charles-Ferdinand is de laatste van die kinderen. Charles-Ferdinand (°1936) was voorzitter van de PSC en vicepremier van België.’

‘Pierre Nothomb is ook de overgrootvader van de bekende Amélie Nothomb, auteursnaam van barones Fabienne Claire Nothomb (°1966), een Franstalige, Belgische schrijfster, die in 1999 de Grand Prix du roman de l’Académie française kreeg. Dat schrijverstalent heeft ze mogelijk van haar overgrootvader, die meer dan vijftig boeken en dichtbundels publiceerde.’

Rex

Na de dood van zijn eerste en tweede echtgenote, allebei Vlaamse vrouwen, de ene van Hasselt, de andere van Antwerpen, trouwt Pierre Nothomb in 1963 met de Gentse barones Alice van Zuylen van Nyevelt (1901-1988). Sprak Nothomb zelf Nederlands?
‘Pierre Nothomb, zoals vele Franstalige politieke leiders van deze tijd, had alleen een passieve kennis van het Nederlands. Hij kon alleen maar sommige woorden in het Nederlands zeggen. Echt spreken was er niet bij.’

Pierre Nothomb was betrokken bij de stichting van Rex, de beweging, later partij, van Léon Degrelle. Hoe kwam dat?
‘Pierre Nothomb was actief in katholieke kringen in de provincie Luxemburg en was een van de stichters van Rex, dat klopt. Maar Rex (van Christus Rex, Christus koning) was toen een uitgeverij en een vernieuwingsbeweging binnen het katholieke milieu, waarvan de jonge student Léon Degrelle in 1930 de leiding nam.’

‘Pas in 1936 werd Rex een politieke partij. Degrelle was teleurgesteld in de katholieke politici en de geestelijkheid die hij te bourgeois vond, met te weinig oog voor de noden van de arbeiders. Van dan af konden ook niet-katholieken lid worden en werd er ook een Vlaamse afdeling opgericht, Rex-Vlaanderen, die onder de leiding stond van de Vlaamse letterkundige Paul de Mont. Die was ook hoofdredacteur van het partijblad De Nieuwe Staat, waarin hij voor defederalisering van België pleitte.’

‘Dat ging allemaal regelrecht in tegen de overtuiging van Pierre Nothomb, die toen trouwens al lang weg was uit de partij.’

Wanneer brak hij met Rex?
‘Pierre Nothomb brak met Rex in januari 1934, omdat Vlan, een rexistisch tijdschrift, aanvallen tegen katholieke politici publiceerde. Pierre Nothomb bleef echter nog schrijven in de rexistische pers, vooral om tegengewicht te bieden tegen de toenemend antikatholieke en fascistoïde strekking.’

Zeven keer gearresteerd door de Duisters

Hij heeft dus niet gecollaboreerd tijdens de Tweede Wereldoorlog?
‘Neen, Pierre Nothomb is in zijn kasteel van Pont d’Oye, in het zuiden van de provincie Luxemburg gebleven en heeft er vele boeken geschreven. Maar hij kreeg problemen met de Duitse bezetter omdat hij in verband werd gebracht met het verzet. Daardoor werd hij zeven keer gearresteerd door de Duitsers. In februari 1944 organiseerden de Duitsers een grootscheepse huiszoeking in zijn kasteel.’

Hoe was zijn relatie met Joris van Severen?
‘Aan het einde van de jaren dertig was Joris van Severen, de leider van het Verdinaso, voor de hereniging van de historische Nederlanden, de “XVII provincies” van de Bourgondische hertogen en keizer Karel. Bovendien was hij voorstander van het corporatisme en een staat die door een kwaliteitselite werd geleid. Gaandeweg begon Pierre Nothomb meer en meer appreciatie te voelen voor Joris van Severen. Ze werden vrienden en ijverden samen voor een neutraliteitspolitiek, om onze gewesten buiten de nakende wereldoorlog te houden.’

‘Als Joris van Severen in mei 1940 wordt gearresteerd, grijpt hij als senator persoonlijk in bij premier Hubert Pierlot en minister Paul-Émile Janson.’

‘Nothomb schreef aan Joris van Severen: ‘Beste vriend. Ik was erg blij dat ik uw vrijlating verkreeg na de waanzinnige en dwaze fout van een ondoordachte ambtenaar die niet op de hoogte was van uw magnifieke patriotisme. Ik hoop u binnenkort in Brugge te zien en, net als u, te werken voor de redding van ons Land en in dienst van de Koning.’’

‘Op 15 mei 1940, voor zijn vertrek naar Frankrijk, gaat Pierre Nothomb langs bij het gerecht in Brussel en bij de woning van Joris van Severen in Brugge om informatie over hem te krijgen. Pas als Nothomb in het zuiden van Frankrijk aankomt, verneemt hij dat Joris van Severen vermoord is.’

De versterking van de positie van België tegenover Frankrijk

Pierre Nothomb staat in Vlaanderen bekend als een Groot-Belgische nationalist. Hoe moeten we dat begrijpen?
‘Hij was voor een groot België, met aanhechting van het Nederlandse deel van Limburg, Zeeland, het groothertogdom Luxemburg en een strook Duits grondgebied. Die gedachte was na de Eerste Wereldoorlog ruim verspreid. Een van de motieven was de versterking van de positie van België tegenover Frankrijk.’

Zat België op de lijn van Charles Rogier, een van de stichters van de Belgische staat, die ‘het Germaanse element in België wilde uitroeien’?
‘Pierre Nothomb was zeker niet tegen ‘het Germaanse element’ in België, lees: de Vlamingen en de Nederlandse taal, ten eerste omdat België dan ophoudt te bestaan. En ten tweede omdat hij zich ‘een man van tussenin’ voelde. Hij woonde in het kasteel van Pont d’Oye op de taalgrens tussen het Luxemburgs en het Waals. Zeg maar: tussen de Germaanse en de Romaanse cultuur.’

‘Overigens beschrijft Amélie Nothomb het kasteel van haar overgrootvader in haar boek Le crime du comte Neville (Albin Michel, 2015), in het Nederlandse vertaald als De misdaad van graaf Neville (Xander Uitgevers, Amsterdam, 2016).’

Kruis van commandeur in de Italiaanse Kroonorde

Nothomb heeft Mussolini ontmoet?
‘Ja, Pierre Nothomb heeft Benito Mussolini ontmoet. Aansluitend bij zijn huwelijk met de Antwerpse Ghislaine Montens d’Oosterwijck (1899-1961), reist hij in 1928 naar Rome. Hij krijgt er van Mussolini het Kruis van commandeur in de Italiaanse Kroonorde. Ze praten samen over het boek van Pierre Nothomb De gevleugelde leeuw dat in het Italiaans was vertaald.’

‘In 1940 vraagt Pierre Nothomb koning Leopold III om vergeving, wat hij krijgt.’

Hoe verging het Pierre Nothomb na 1945?
‘Na de Tweede Wereldoorlog bleef Pierre Nothomb in de politiek. De Katholieke Partij werd de unitaire CVP, in het Frans de Parti Social Chrétien (PSC). Nothomb bleef senator tot een jaar voor zijn dood in 1966. Hij ligt begraven in het park van zijn kasteel van Pont d’Oye, dicht bij de grens van de Belgische provincie Luxemburg en het groothertogdom.’

Als je het leven en de activiteiten van Pierre Nothomb overschouwt, hoe zou je hem dan typeren?
‘Als een gematigde, maar consequente conservatief, een begaafd literator en vooral als een honnête homme, een door en door rechtschapen man.’

Ghislaine Montens d’Oosterwijck

Tussen belgicisme en fascisme