Geloof en wetenschap, twee zaken die op het eerste gezicht onverzoenbaar lijken maar elkaar wel degelijk raken. In deze aflevering van Doorbraak boekencast vertelt Gijsbert van den Brink, hoogleraar theologie en wetenschap aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, over zijn nieuwe boek Oer dat hij schreef in samenwerking met Corien Oranje en Cees Dekker. Het boek begint met een fascinerende hervertelling van het scheppingsverhaal en gaat dieper in op het plan van de schepper op basis van wat de mens weet over de oerknal en de verdere evolutie. Het doel van het boek is om op een laagdrempelige manier wetenschap en geloof te verzoenen in het scheppingsverhaal.

Het perspectief van een minuscuul klein deeltje

Het boek is een poging om de geschiedenis van het universum te verbinden aan de geschiedenis zoals die in de Bijbel wordt verteld, legt van den Brink uit. Oer heeft een dubbel karakter en vertelt vanuit een fictieve setting wat er zich allemaal heeft afgespeeld tijdens de eerste seconden van het ontstaan van het universum, en de miljarden jaren daarna, tot aan het begin van de jaartelling. De lezer komt meer te weten over het ontstaan van het universum en de schepping vanuit het perspectief van een minuscuul klein deeltje, een proton, dat op een gegeven moment op aarde verzeild geraakt tijdens de gebeurtenissen in Israël rond de jaarwisseling.

Er is bewust gekozen om het verhaal in een narratieve setting te schrijven zodat het toegankelijk is voor iedereen. ‘Veel mensen die bij abstracte literatuur afhaken kunnen dit boek wel begrijpen.’ Het boek heeft zeker niet de bedoeling om heel verdiepend op de schepping in te gaan en heeft in die zin iets oppervlakkigs. Het is vooral de bedoeling om het verhaal op een toegankelijke manier te vertellen en wetenschap en theologie hierin te verbinden, zegt van den Brink.

Theoloog met een passie voor wetenschap

In heel veel kringen, zowel in seculiere als in wetenschappelijke, leeft het idee dat het verhaal van de schepping zoals die in Genesis beschreven staat en de evolutietheorie van Darwin niet verzoenbaar zijn. ‘Samen met de andere auteurs denk ik dat dat jammer is en ook niet nodig is, en dat is wat wij in dit boek willen laten zien,’ benadrukt van den Brink.

‘Het is zeker niet eenvoudig om wetenschap en geloof te verbinden en ik steek dan ook veel energie in het beantwoorden van die vraagstukken,’ vertelt van den Brink. Als theoloog met een passie voor wetenschap probeert van den Brink vooral te kijken naar hoe de theorie van bijvoorbeeld Darwin te verbinden is met de christelijke visie op het ontstaan van het universum. ‘Religie geeft een soort betekenis aan de evolutietheorie waar atheïsme tekort schiet.’

Soms botst de wetenschap op de waaromvraag

Op het boek komt vaak de reactie dat het zeker klopt dat wetenschap en geloof elkaar niet uitsluiten, maar dat ze ook niet te vergaand mogen vermengd worden tot één geheel, zegt van den Brink. ‘Dit argument klopt deels en de verklaring dat de bijbel een antwoord biedt op de waaromvraag van de schepping en de wetenschap op de hoevraag is zeker correct.’

Al los je er wel niet alle vraagstukken mee op volgens van den Brink. ‘Soms botst de wetenschap op de waaromvraag en het geloof op de hoevraag waardoor ze elkaar opnieuw raken.’

Waar komt geloof dan vandaan?

Een ander interessant domein op de kruising van wetenschap en geloof is waar godsdienst dan precies vandaan komt. ‘Gelovig zijn gaat samen met een morele overtuiging en die morele overtuigingen zorgen ervoor dat je je positief zult gedragen in de groep waartoe je behoort.’

Veel wetenschappers zijn het erover eens dat die houding de overlevingskansen van de groep versterkt waardoor religieuze groepen wisten te overleven ten koste van de groepen die geen religie hadden. In die zin maakt geloof dus onderdeel uit van de evolutietheorie.

Het probleem van het kwaad

Als theoloog krijgt van den Brink wel vaker de vraag hoe het mogelijk is dat de mensheid bepaalde zaken zoals het coronavirus overkomen wanneer er een schepper zou zijn die het goed voor heeft met ons. ‘Dat is zeker geen makkelijke vraag. Al begrijp ik wel niet goed dat sommige mensen zich dit nu pas afvragen,’ zegt van den Brink.

De vraag naar het probleem van het kwaad kan niet enkel gesteld worden na de uitbraak van het coronavirus maar ook op het moment dat er andere gruwelijke dingen gebeuren in de wereld.

Het boek is uiteraard te koop in onze online boekenwinkel.

Gijsbert van den Brink

Gijsbert van den Brink: ‘Het verhaal van het geloof en de wetenschap kunnen als één groot verhaal verteld worden’