Nooit eerder stond radicaal-rechts in Frankrijk zo sterk als vandaag. Maar op basis van de meest recente peilingen lijkt het een uitgemaakte zaak dat Emmanuel Macron zichzelf op 24 april opvolgt als Frans president. Ook voor Frankrijk-kenner Koen Dillen – die net een boek publiceerde over de verrechtsing van Frankrijk – is dit het meest waarschijnlijke scenario. Al acht hij een verrassing niet totaal onmogelijk. “Ik sluit niet uit dat er onderhuids toch iets broeit.”

Eric Zemmour kondigde amper vier maanden geleden zijn kandidatuur aan. Als politicus is hij een echte neofiet, maar de voorbije maanden zzog hij wel alle aandacht naar zich toe. Tegelijk klimt hij in de peilingen niet veel hoger dan 12 procent, de kans dat hij de beslissende tweede ronde haalt, lijkt dus miniem?

Koen Dillen: ‘Die kans is effectief klein, maar we weten intussen dat we moeten opletten met peilingen. Een uitermate belangrijke factor in deze – waar de peilingen amper rekening mee kunnen houden – is de opkomst. Als die de trend van de voorbije verkiezingen volgt, en dus heel laag uitvalt, denk ik dat vooral Marine Le Pen de gevolgen daarvan zal ondervinden. Zij moet het toch van een wat lager opgeleid electoraat hebben en net die kiezers zullen sneller thuisblijven. Het publiek van Zemmour is gemiddeld een stukje hoger opgeleid en zal wellicht ook sterker gemotiveerd zijn om toch te gaan stemmen.’

Balans

Nadat de pandemie ook de Franse politiek twee jaar min of meer in de greep hield, brak de oorlog in Oekraïne uit en deed zittend president Macron er alles aan om zich vooral via zijn internationaal beleid te profileren. Merkwaardig genoeg draaide het tijdens de voorbije campagne dus amper om Frankrijk zelf, of om het beleid dat Macron de voorbije vijf jaar voerde.

‘In theorie zou het nu vooral moeten gaan over de balans van vijf jaar Macron, dat klopt. En dan is het glas zowel halfvol als halfleeg. De Franse handelsbalans vertoont een tekort van 80 miljard euro en covid heeft er ook bij heel wat Fransen economisch zwaar ingehakt. Daar komt nu nog eens een galopperende inflatie bovenop. Daar staat tegenover dat de Franse werkloosheid de voorbije jaren stevig geslonken is. Dat is een pluim die Macron uiteraard graag op zijn hoed steekt.’

‘Waar zou het land vandaag gestaan hebben zonder de impact van eerst de pandemie en nu de oorlog? Moeilijk te zeggen uiteraard, maar voor Macron is covid natuurlijk een gedroomd excuus voor het uitblijven van een paar bijzonder belangrijke structurele hervormingen. Denk aan de levensbelangrijke vernieuwing van het pensioenstelsel. Of aan de sociale hervormingen waar de gele hesjes op aanstuurden met hun gewelddadig protest. Zij trokken de straat op uit ongenoegen over de stijgende benzineprijzen maar vandaag staan die zelfs nog een stuk hoger dan toen. Dankzij de oorlog in Oekraïne kan Macron hiervoor nu naar de situatie op de internationale markten verwijzen.’

‘Dit gezegd zijnde: het sociale ongenoegen is zeker niet verdwenen, de vraag is vooral wie daar politiek de vruchten van zal plukken. Macron mikt nadrukkelijk op de centrumkiezer. Hij hoopt er vooral op dat die gele hesjes eerder thuis zullen blijven en dus geen al te grote electorale impact meer zullen hebben. Tegelijk zal zijn opgemerkte diplomatieke rol hemzelf wellicht ook geen windeieren leggen: de zittende president schoot de voorbije weken omhoog in de peilingen.’

Bij het aantreden van Macron waren de verwachtingen bijzonder hooggespannen: hij was het nieuwe wonderkind van de Franse politiek, dat ook komaf zou maken met de ‘verouderde’ links-rechts tegenstellingen. Heeft hij die verwachtingen kunnen inlossen?

‘Macron is bijzonder intelligent en heeft een goede politieke feeling, maar hij heeft bij momenten gewoon ook heel veel geluk gehad. Herinner u de presidentsverkiezingen van 2017: de centrumrechtse kandidaat François Fillon was toen de gedoodverfde winnaar maar werd op enkele maanden voor de verkiezingen op mysterieuze wijze in diskrediet gebracht door een financieel schandaal. Tegelijk was uittredend president Hollande toen dermate impopulair dat hij zich zelfs niet kandidaat stelde voor een tweede ambtstermijn. Macron is heel dankbaar in dat gat gedoken. Hij heeft zich toen uit het niets als de grote vernieuwer gepresenteerd.’

Rothschild

Wie zijn beleid en uitspraken wat nauwkeuriger analyseert, kan eigenlijk enkel maar concluderen dat Macron anno 2022 een doorsnee centrumrechts beleid voert?

‘Hij is de man van en même temps: nu eens paait hij de linkerzijde, dan weer de rechterzijde. Op economisch vlak is hij wellicht altijd al eerder rechts dan links geweest, maar vooral op vlak van migratie- en veiligheidsbeleid is hij effectief een stuk naar rechts opgeschoven. Herinner u dat hij helemaal in het begin van zijn politieke carrière, nadat hij enkele jaren voor de zakenbank Rothschild had gewerkt, nog een aanbod heeft afgeslagen om op het kabinet van Sarkozy aan de slag te gaan. Enkele jaren later verklaarde hij al openlijk – notabene als minister in de socialistische regering Valls – dat hij eigenlijk geen socialist was. En intussen is hij zich nog een stuk rechtser gaan opstellen, maar uit electorale overwegingen presenteert hij zich maar al te graag als een centrumpoliticus.’

Geen enkel Europees land kreeg de voorbije jaren zo zwaar af te rekenen met islamitisch geïnspireerd terrorisme als Frankrijk. Nieuwkomer Eric Zemmour appeleert volop aan deze choix de civilisation, die hij electoraal verpakt als de dreiging van le grand remplacement. De grote uitdaging van deze eeuw is volgens hem niet zozeer ecologie dan wel demografie. Is het zijn verdienste dat dit thema nu bij alle kandidaten een stuk prominenter op de agenda staat?

‘In theorie zou je kunnen stellen dat Zemmour nog relatief laag scoort in de opiniepeilingen, want dit thema leeft effectief ook heel erg bij onze zuiderburen. Een bevraging van BMF TV gaf eind vorig jaar aan dat 50 procent van de Fransen vindt dat het land moet worden gered. Een stevige meerderheid van 74 procent vindt zelfs dat er te veel migranten in Frankrijk wonen. Zijn standpunten over migratie worden ongetwijfeld door een meerderheid van de Franse bevolking gedeeld, maar je ziet dat ook andere kandidaten – in de eerste plaats de centrumrechtse Valérie Pécresse maar dus ook uittredend president Macron – zich op dat vlak een stuk harder zijn gaan opstellen.’

‘Michel Barnier, gewezen Europees commissaris en een tijdlang in de running om de kandidaat van centrumrechts te worden, pleitte zelfs ronduit voor een migratiestop in Frankrijk. Ik zie dus een parallel met wat er de voorbije jaren in ons land gebeurd is: na de opeenvolgende electorale successen van het Vlaams Blok zijn de andere partijen geruisloos een aantal van hun standpunten gaan overnemen.’

Intellectueel imago

Hoe verklaart u dan dat Zemmour voorlopig toch maar 11 of 12 procent haalt in de peilingen? Wat speelt hem dan parten?

‘Hij is natuurlijk een zeer belezen man, een echte intellectueel, en mikt nadrukkelijk op de rechtse bourgeoisie die over het algemeen weinig sympathie koestert voor Marine Le Pen. Zijn intellectueel imago kost hem evenwel ook stemmen bij het wat volksere gedeelte van het kiespubliek. Daarnaast kan hij natuurlijk ook nog niet terugvallen op een geoliede electorale machine, wat bijvoorbeeld Marine Le Pen wél kan.’

‘Nu, ik blijf het herhalen: laat ons heel voorzichtig blijven met die peilingen. Het zou niet de eerste keer zijn dat ze de bal volledig misslaan, zeker als het over een nieuwe kandidaat met een wat meer uitgesproken profiel gaat. Want op sociale media oogst Zemmour wél heel veel succes. Ook zijn meetings worden door massaal veel mensen bijgewoond. De voorbije weken zijn er ook heel wat relatief grote namen overgelopen naar het Zemmour-kamp, zowel vanuit centrumrechtse hoek als vanuit het Rassemblement National van Le Pen. Ik sluit dus niet uit dat er onderhuids toch iets broeit.’

Zeggen die overlopers misschien niet meer over de krabbenmand die het Rassemblement National vandaag is – en over Marine Le Pen zelf – dan over het electorale potentieel van Zemmour?

‘Wellicht wel. We praten immers niet over tweederangsfiguren: Marion Maréchal en Gilbert Collard waren jarenlang de enige twee parlementsleden van wat toen nog het Front National was. Uitgerekend op een moment dat Zemmour het in de peilingen minder goed begon te doen, liepen zij toch over. Dit lijkt alleen maar de geruchten te bevestigen dat er binnen de partij van Marine Le Pen bitter weinig ruimte is voor debat en tegenspraak, en dat almaar minder mensen binnen de partij echt geloven in de kansen van dochter Le Pen.’

Bloedbad

Wat de uitslag ook wordt, Zemmour heeft zich op korte tijd wel tot een nieuw politiek fenomeen ontpopt. Hoe blijvend kan zijn impact op de Franse politiek zijn, wordt hij ook de komende jaren een factor van belang?

‘Zijn gloednieuwe partij Reconquête telt op enkele maanden tijd al zowat honderdduizend leden en zal bij de parlementsverkiezingen in juni ook overal lijsten indienen. Hijzelf heeft ook al uitdrukkelijk verklaard dat hij zijn kiezers na deze verkiezingen niet in de steek wil laten. Heel veel zal volgens mij afhangen van het resultaat van Marine Le Pen bij de presidentsverkiezingen. Mochten de twee radicaal-rechtse partijen bij de parlementsverkiezingen overal in gescheiden slagorde opkomen, dan dreigt er in het Franse kiessysteem voor beide partijen een bloedbad. Zelfs als beide partijen samen in theorie dan goed zouden zijn voor 30 procent van de stemmen.’

‘Dé vraag is dus of ze na de presidentsverkiezingen eventueel wél de krachten willen bundelen. Het antwoord daarop zal in grote mate afhangen van de score die Marine Le Pen nu haalt. Bereikt ze de tweede ronde niet, dan is het volledig over en uit voor haar. Let wet: dit geldt ook voor centrumrechts. Mocht Valérie Pécresse ondermaats scoren, dan spat de republikeinse partij verder uit elkaar en is de kans groot dat nog een aantal toppers overlopen naar Zemmour. En wie weet, misschien effent Zemmour bij een herverkaveling op rechts na de verkiezingen wel verder het pad voor Marion Maréchal, die vooral in Zuid-Frankrijk bijzonder populair is.’

Toen Marine Le Pen het vijf jaar geleden in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen moest opnemen tegen Emmanuel Macron, zakte ze inhoudelijk zwaar door het ijs. Acht u Zemmour beter gewapend, mocht hij effectief de tweede ronde halen?

‘Ik acht de kans dat hij de tweede ronde zou winnen zeer klein maar intellectueel komt hij ongetwijfeld een stuk beter gewapend aan de aftrap tegen Macron dan Le Pen indertijd. Zemmour heeft op alle vlakken veel meer bagage en kan zeker zijn mannetje staan tegenover Macron.’

‘Zemmour pakt ook goed op televisie en in debatten, hij is echt een geboren polemist. Hij zal dan de beschavingskeuze waar Frankrijk volgens hem voor staat als centraal thema op de agenda trachten te plaatsen, terwijl Macron zich als verdediger van de rustige vastheid zal opwerpen, de man die Frankrijk voor een burgeroorlog wil behoeden. Dit zou dus best weleens in een pittig duel kunnen ontaarden.’

Staatsmanschap

Het viel de voorbije maanden op dat Marine Le Pen zich veel gematigder opstelde als het op migratie en onveiligheid aankwam, toch decennialang dé thema’s van het Front National. Lijkt dit u een goede strategie?

‘Zij zit in een catch 22. Enerzijds probeert ze te profiteren van de radicale stellingnames van Zemmour op dat vlak, waardoor zij nu plots een stuk gematigder overkomt. Ja zelfs als een kandidate met een zeker staatsmanschap. Tegelijk dreigt ze op haar rechtervleugel natuurlijk ook veel stemmen te verliezen, nu ze die thema’s aan Zemmour overlaat en het vooral over de koopkracht heeft.’

‘Het is haar allerlaatste kans om president te worden. Hoeveel water is ze bereid in de wijn te doen om haar ultieme politieke droom te realiseren? En wat zal Zemmour doen wanneer op 10 april blijkt dat het Le Pen is die het in de tweede ronde tegen Macron moet opnemen? Zal hij dan meteen bereid zijn om zijn kiezers op te roepen om in die tweede ronde voor Le Pen te kiezen? Ik vermoed van wel, maar tegen welke prijs dan?’

U haalt in uw boek ook een aantal uitspraken aan die illustere Franse politici ter rechterzijde – van Chirac over Pasqua tot Sarkozy – in het verleden al deden over migratie en integratie. Daaruit blijkt heel duidelijk dat de ideeën die Zemmour nu verdedigt lang niet zo radicaal of uitzonderlijk zijn als in de meeste media wordt beweerd. En dat hij dus ook niet de extremist is waarvoor hij doorgaans wordt afgeschilderd?

‘Zemmour zelf herhaalt dit ook te pas en te onpas: hij doet eigenlijk niet veel meer dan het klassieke discours op dat vlak van de gaullistische partij in de jaren ’80 of ’90 herhalen. Het probleem van Zemmour is dat hij soms een té scherpe tong heeft. Zo heeft hij in enkele van zijn boeken een handvol krasse uitspraken gedaan – bijvoorbeeld over vrouwen of over maarschalk Pétain – die hem blijven achtervolgen en die door de media met veel plezier telkens opnieuw worden opgerakeld. Niet zelden waren dat uitspraken in de marge, terwijl zijn standpunten op vlak van migratie inderdaad amper verschillen van wat klassiek rechts soms jaren geleden al stelde.’

‘Het zal u niet verbazen dat de media iemand die zich ietwat scherper uitspreekt over migratie, en de samenlevingsproblemen die daar soms uit voortvloeien, met veel plezier in de racistische hoek duwen. Zelfs iemand als Mark Elchardus mocht dat onlangs ondervinden. Uiteraard gaat er achter le grand remplacement geen groot complot schuil, maar het volstaat om in Parijs bepaalde metrolijnen te nemen om in te zien dat het ook allesbehalve een mythe is. Dit is gewoon een demografische realiteit.’

Nuttige linkse stem

Helemaal aan de andere kant van het politieke spectrum doet Jean-Luc Mélenchon het met 15 procent voorlopig opvallend goed in de peilingen. Kan hij in de eerste ronde voor de grote verrassing zorgen?

‘Ik sluit dat niet volledig uit. Het zou een enorme verrassing zijn. In oktober stond hij in de peilingen op hoogtuit zeven procent. Bovendien is Mélenchon ook zeer ver gegaan in zijn steun aan het islamo-gauchisme. Hij stapte zelfs mee in betogingen waarop luidkeels Allahu Akbar werd gescandeerd en er allerlei antisemitische slogans werden geroepen.’

‘Je kan Mélenchon gerust als extreemlinks omschrijven, maar hij is politiek wel bijzonder getalenteerd. Op dat vlak speelt hij voor mij in dezelfde klasse als Macron en Zemmour. Nu klassiek links in Frankrijk niets meer voorstelt, bespeelt hij uiteraard ook volop het thema van de ‘nuttige’ linkse stem. Hij ligt nog flink achter op Le Pen maar er kan de komende dagen nog heel veel gebeuren. Eigenlijk is er maar één zekerheid: de peilingen hebben het ook in Frankrijk al eerder totaal bij het verkeerde eind gehad. En het ongenoegen over Macron is intussen zo breed gedragen dat de tweede ronde misschien toch nog voor een complete verrassing kan zorgen.’

Koen Dillen, De Polemist en de president

Gilbert Collard

Koen Dillen: ‘Zemmour kan zijn mannetje staan tegenover Macron’