Het ‘nature versus nurture’-debat is in de psychologie een veel besproken onderwerp; het zoekt een antwoord op de vraag: ‘Worden we als crimineel geboren of gemaakt?’

Op de vraag ‘Waarom doen seriemoordenaars wat ze doen?’, antwoorden sommige experten dat niemand als moordenaar geboren wordt. Het is dus niet ‘nature’ maar ‘nurture’ dat ons de meest afschuwelijke moorden laat plegen. Tot die vaststelling kwam forensisch psychiater Dr. Dorothy Lewis, die Ted Bundy als een gespleten persoonlijkheid diagnosticeerde. Zij kon het weten want ze had 22 beruchte seriemoordenaars verdedigd.

De charmantste en gewiekste seriemoordenaar ooit

Dr. Dorothy Lewis was tegen Bundy’s doodstraf: levenslang was hij een bron van informatie gebleven om andere monsters, zoals de Green River Killer, te vatten. Zij vond Ted Bundy (1946-1989), onderwerp van de Doorbraakrecensie vorige week, de charmantste en gewiekste seriemoordenaar ooit. En hoofdfiguur in een twaalftal docuseries, fictiefilms en in allerlei songs zoals die van Eminem en Jane’s Addiction en vooral in de lyrics van Mr. Morbid & Melph’s Ted Bundy

Aan journalisten vertelde Bundy graag over zijn ouders: ‘Ik groeide op met twee liefhebbende ouders. We gingen regelmatig naar de kerk, mijn ouders dronken niet, rookten nooit.’ Toch kwam Dr. Dorothy Lewis erachter dat Bundy een buitenechtelijk kind was dat na zijn geboorte aan zijn lot werd overgelaten en niet door zijn moeder Eleanor maar door zijn grootouders werd opgevoed.

Die vertelden Ted dat hij hún zoon was en Eleanor, zijn oudere zuster. Eleanors vader, Sam, was meer dan waarschijnlijk de echte vader: een tirannieke man die zijn vrouw en dochter mishandelde. Met haar diagnose DIS, Dissociatieve Identiteitsstoornis, toonde Dr. Dorothy Lewis duidelijk aan dat Bundy een gespleten persoonlijkheid had die zo zijn nare jeugd kon verdringen.

Wegwerpvrouwen

Bundy weigerde dan ook steevast verantwoordelijkheid op te nemen voor zijn daden. Voor hem lag de schuld voor zijn daden buiten hem zelf: van de afwezigheid van zijn biologische vader en het geweld van zijn grootvader tot het bekijken van pornografie, vandaar Allusondrugs’ song Ted, What’s the Porn Like in Heaven?.

Schuldgevoelens had hij nooit: ‘Schuldgevoel lost niets op. Ik ben in de benijdenswaardige positie dat ik geen schuldgevoel heb.’ Compassie met zijn slachtoffers, ‘wegwerpvrouwen’, evenmin: ‘Wat is nu een vrouw minder op de wereld?’ Bundy beantwoordde dus perfect aan het prototype van de serial killer dat de FBI eind jaren zeventig zou profileren via haar nieuwe unit van de FBI: mindhunters.

‘Murder is not about lust and it’s not about violence. It’s about possession.’

Bundy beschreef zijn seksuele razernij als een soort eenwording met zijn slachtoffers. Hij wou controle over, bezit van, om via een mix van charme, manipulatie, intimidatie en leugens aan zijn behoeftes te voldoen. Bundy kende geen berouw en had geen greintje empathie. Je vindt dezelfde kenmerken bij de drie seriemoordenaars die de Britse televisiepresentator Piers Morgan interviewde in Serial Killer en ook in The Confession Killer, allebei op Netflix.

Rechercheur Brad Shellady beweert dat Henry Lee Lucas vanaf zijn vrijlating uit de gevangenis in 1975 tot aan zijn arrestatie halfweg 1983 drieduizend moorden zou hebben gepleegd, ongeveer één per dag. Laatstgenoemde Netflix-documentaire onderzoekt die bewering. Jeffrey Dahmer, de Milwaukee kannibaal, verzamelde lichaamsdelen van zeventien jonge mannen in zijn streven volledige controle te hebben over hun lichaam. De meesten van deze psychopaten pasten ook in de bekende MacDonald-driehoek die drie soorten gedrag als voorbode van psychopathie omschreef: bedplassen, pyromanie en dierenmishandeling.

Catch me if you can

Moorden worden doorgaans impulsief en niet met voorbedachte rade gepleegd, maar seriemoordenaars plannen hun daden nauwkeurig, dikwijls met maandelijkse tussenpozen en zonder motief. De meesten blijven moorden tot ze worden gepakt. Nooit gevat maar toch vereeuwigd is Jack the Ripper, de ‘one and only’ uit Time After Time (2017), From Hell (2001) en de miniserie Jack The Ripper (1988). Vooral dankzij de beruchte From Hell-brie,f op 15 oktober 1888 verstuurd in een kleine doos met een nier erin.

Het gebrekkig Engels zonder leestekens en vertaald in het Nederlands, luidt zo, ‘Uit de hel Menneer Ik stuur u de helft van de Nier die ik uit een vrouw wegnam bewaarde hem voor u het andere deel heb ik gebraden en opgegeten het was erg lekker Misschien stuur ik u het bebloede mes als u slechts een poosje wacht getekend Pak me zodra u kunt menneer.’ Ook de onlangs overleden Peter Sutcliffe, de Yorkshire Ripper, stuurde berichten naar de politie. Deze Britse seriemoordenaar, protagonist van de Netflix-docu The Ripper, vermoordde ten minste dertien vrouwen, vooral prostituees, met messen en schroevendraaiers.

Toch niet alleen mannen

Seriemoordenares Aileen Wuornos, de ex-prostituee die eind jaren tachtig, begin jaren negentig de doodstraf kreeg voor de moord op zeven mannen, werd pas bekend toen Charlize Theron haar vertolkte in Monster (2003). Omdat zoveel films en tv-series over seriemoordenaars gaan, kiest men meer en meer voor een vrouwelijke detective voor het speurwerk. Jody Foster als Clarice Starling in The Silence of the Lambs (1991) en Gillian Anderson, al elf seizoenen FBI-agent Dr. Dana Scully in de sciencefictionserie The X-Files.

In de uitstekende Britse televisieserie The Fall, geregisseerd, net zoals het meeslepende The Alienist, door de 41-jarige Antwerpenaar Jakob Verbruggen, is Gillian Anderson superintendant Stella Gibson. Zij gaat in Belfast op zoek naar de seriemoordenaar Paul Spector, therapeut, echtgenoot, vader van twee kinderen en vertolkt door Jamie Dornan van Fifty Shades of Grey.

Will nicht, muss!

Met zijn vertolking van kinderseriemoordenaar en pedofiel Hans Beckert in Fritz Langs filmklassieker M (1931) verwoordt acteur Peter Lorre voor de eerste keer op het witte doek, de niet te stoppen moordlust van de seriemoordenaar in zijn sinistere toespraak: ‘Will nicht, muss!’

Gelijkaardige geloofwaardige interpretaties met merkwaardige quotes vinden we veelvuldig terug. Anthony Perkins in Psycho als Norman Bates met quotes als ‘A boy’s best friend is his mother’ en ‘‘Mother, uh, what is the phrase? She isn’t quite herself today.’ Norman Bates was gebaseerd op Ed Gein die zich graag tooide met de huid van vermoorde en opgegraven vrouwenlijken. Voorts nog o.m. Tony Curtis als Albert DeSalvo in The Boston Strangler, ‘But, I don’t belong in a sanitarium. I guess everybody says that,’ en Richard Attenborough als John Christie in 10 Rillington Place: ‘This stuff I use, 1 in 10 might die from it and that’s an acceptable medical risk.’

Beste ‘whydunit’ ooit

De meeste misdaadverhalen zijn whodunits. De Columbo tv-serie maakte er een ‘howdunit’ van: we begonnen met de dader en de moord en zagen hoe Columbo de zaak oploste. Mindhunter, daarentegen, is een ‘whydunit’, de beste ooit gemaakt, geregisseerd door David Fincher en totaal verschillend van de misdaadserie Prodigal Son (2019 -). Hier heeft een superprofiler het vermogen om te weten hoe moordenaars denken, omdat zijn vader de ‘De chirurg’ was, een beruchte seriemoordenaar, door Michael Sheen Hannibal Lecter-achtig gespeeld.

Met Se7en (1995) en Zodiac (2007) bewees Fincher dat hij wel erg veel affiniteit heeft met het onderwerp. Samen met FBI Special Agent Holden Ford (Jonathan Groff) en Special Agent Bill Tench (Holt McCallany) duiken we via gedramatiseerde real-live interviews diep in de gestoorde psyché van monsters zoals Ed Kemper, Son of Sam Berkowitz, BTK Killer Dennis Rader en … Charles Manson.

Ver van mijn bed?

Doel? Via een psychologische profilering tot een classificatie van seriemoordenaars komen om anderen, zoals Wayne Williams, op tijd te kunnen vatten. Williams werd tijdens de Atlanta kindermoordpartijen van 1979 tot 1981 veroordeeld voor de moord op twee slachtoffers: de 22 andere moorden werden later ook aan hem toegeschreven. De Britse schrijver Martin Amis schreef over de culturele context in The Observer; James Baldwin schreef er een lang essay over, The Evidence of Things Not Seen, en noemde toen Atlanta een grotesk Disneyland. Van zodra seizoen drie uit is, brengen we hier een uitgebreide analyse van deze briljante serie waar de actie niet zit in gewelddadige scènes, maar in de interactie.

Worden wij enkel via films en tv-series met seriemoordenaars geconfronteerd? Ik ga het even na. In 1964 mocht mijn zus niet mee gaan zwemmen op Sint-Anneke: de Wurger van Linkeroever, Michel Bellen, liep daar immers rond. In 1971 werd Ida Smeets, de 47-jarige vrouw van mijn goede vriend en advocaat Frans van Isacker, vermoord door Staf Van Eyken, de Vampier van Muizen. Vrienden van mijn zoon kregen les van serieverkrachter Ronald Janssen en de kleindochter van András Pándy, Vader Blauwbaard, kreeg les van mijn vriendin. En dat alleen nog maar in Vlaanderen!

Gillian Anderson

Moeder, waarom doden wij?

De tien volstrekt subjectief beste tv-series van 2020

Kijken naar Margaret Thatcher