Tussen 2011 en 2021 investeerden voornamelijk Vlaamse zakenfamilies 8,5 miljard euro in de economie. Noem het geduldig kapitaal. De inspuiting staat ver van roekeloos kapitalisme. De term is vandaag gedateerd maar deze geldcarrousel hoort bij het Rijnlandmodel, hoofdstuk Vlaanderen.

Boeiend dossier

Piet Depuydt schrijft een boeiend dossier: ‘De miljardenprik van gefortuneerde zakenfamilies‘ in De Tijd. Een zestigtal familiale investeringsholdings verschijnen in kaart. Waaronder namen en clans die nooit de media halen. De zestig-plus herinvesteerden sedert tien jaar 8,5 miljard euro in de economie.

Depuydt kent zijn vak, was hoofdredacteur van Trends, schreef de eerste lijvige voorzegging over Lernout&Hauspie (voor de onderneming flopte) en publiceerde het beste boek over de hartenpijn van ABN Amro na haar mislukte overname in 2007 door het consortium RFS Holding (Fortis, Royal Bank of Scotland, Banco Santander). Zakenkranten en zakenmagazines zijn de voorhoede van de business history, nog steeds, zeker in België, een jonge tak van de geschiedenis. ‘De miljardenprik van gefortuneerde zakenfamilies’, is een uitnodiging voor academici om die nieuwe laag van zakelijke actie beet te pakken.

Regionale economie

In de analyse van Depuydt trilt het praktische, nuchtere, durvende van de jongste laag van ondernemers in Vlaanderen. Je kan er een colloquium over opzetten, maar doe het niet. Alhoewel op de lap grond tussen Noordzee en Maas er sinds de geboorte van een beleid voor de regionale economie in Vlaanderen in de jaren zestig van de vorige eeuw, met zijn provinciale GOM’s en economische raden, een doorlopende groei is naar Nieuw Lef, Nieuw Management, Nieuw Geld.

Ginette Kurgan-Vanhentenryk van de ULB, pionier van de Belgische economische en bedrijfsgeschiedenis, vertelde mij jaren geleden wat de kracht van de Vlaamse economie was: economisch patriotisme, een gedeeld waardenpatroon, een worteling van onze KMO’s in de humus van rustige daadkracht. Dat ontbrak, volgens haar, in het Franstalige zakenleven in Brussel en Wallonië en was de reden van de ineenstorting van de holdings en hele industriële branches in de laatste jaren van de twintigste eeuw.

Het krakende, oubollige Belgische holdingwezen met zijn circuslucht, stokoude gewoonten, netwerken, inteelt en bazen viel rot in de schoot van Carlo de Benedetti in 1988, snel en sluw ingehaald door het Franse Suez, met volle goesting van de laatste topbelgen, type burggraaf Davignon. Het beste boek over deze ondergangstijd is ‘Gouverner la Générale de Belgique’ (1996) van Kurgan.

Rijnlandmodel

Wat Depuydt opgraaft is een beeld van het boek ‘Capitalisme contre capitalisme’ (1991) van de Fransman Michel Albert, ex-hoofd van het Franse Planbureau. En het sluit aan bij gedachten van Ginette Kurgan. Dertig jaar geleden, kort na de val van de Muur, herkende Albert een model van economie. Dat doopte hij tot het Rijnlandmodel, als contrast met het Angelsaksische model, een kind van het neoliberale kapitalisme. Het Rijnlandmodel was een gemeenschapsproject, betrok meer ‘stakeholders’ bij het ondernemen dan aandeelhouders en werd gekenschetst door overleg, medebestemming (Mitbestimmung), waardering voor vakmanschap, en respect voor kwaliteit en geluk, naast euro’s en dollars.

Tot 1980 rook de geschiedenis van de Belgische ondernemers naar Karl Marx. De politiek correcte klemtoon was de sociale geschiedenis en de wanstaltigheid van het kapitalisme. Pas door de oliecrisis van 1972 groeide de sympathie voor de onderneming, want men erkende dat zij rijkdom en welvaart schept.

Professor Herman Daems debuteerde, voor hij voorzitterschappen en bestuursmandaten verwierf, als vernieuwer van de ondernemingsgeschiedenis. Hij studeerde jarenlang in Boston met de vader van de business history, de Amerikaanse Harvard-professor Alfred Chandler, en samen publiceerden zij: ‘Managerial Hierarchies’. Herman Daems wist hoe weinig Vlaamse ondernemers en de publieke opinie weten over de wortels van onze ondernemingen. Daems, Herman van der Wee en zijn opvolger in Leuven, Erik Buyst, pionierden in de studie van de Vlaamse ondernemers.

Archieven

De Belgische ondernemingen treuzelden om hun archieven te openen. De bewustwording van de noodzaak om toegang te verlenen tot hun geboortepapieren gebeurde tijdens de zwanenzang van onze grootindustrie. Petrofina, dé Belgische mini-oliemultinational, opgeslorpt door Frankrijk, heeft een oorlogsverleden, en dat moest bijvoorbeeld toegedekt blijven. De ondernemer werd, als er al rapport was, bekeken als een held, een uitzondering, dus zonder context, milieu en netwerken.

Ernest Solvay (1838-1922) werd een eeuw gebruikt en misbruikt om de meritocratie en de ijver van zijn werknemers te kneden. Tachtig jaar na zijn dood pas kwamen de wetenschappelijke teksten los die aantonen dat Solvay inderdaad een geniale uitvinder en ondernemer was, maar hij evenzeer een slimme vrouw had en rijke vrienden. Zonder die steun was zijn Solvay een middenmoter gebleven. Het imperium van Solvay ankert in de bruidsschat en het beheer van het familiale vastgoed van en door Adèle Winderickx, de vrouw van Ernest.

Antwerpen

In Antwerpen was professor Roland Baetens de voortrekker van de business history. Een alsnog jonge tak van wetenschappelijk onderzoek aan de Schelde. De Universiteit Antwerpen erfde het Centrum voor Bedrijfsgeschiedenis van de ex-jezuïetenfaculteiten Ufsia. Ze bracht dat samen met de studiegroep van Ruca van Ludo Cuyvers in het Centrum voor Onderneming en Beurs.

De geschiedenis van de ondernemingen zweeft overal tussen het departement geschiedenis en de managementopleidingen. De managementscholen hebben geen cultuur van de historie en zijn oppervlakkiger, meende, terecht, Ginette Kurgan. Het risico van haar vak zag zij als het gevaar dat de krachtverhouding verschoof van de departementen geschiedenis naar de business scholen. Een historicus is kritischer voor zijn verhalen, cijfers en statistieken en onderzoekt hoe zijn bronnen ontstaan.

Terug naar Piet Depuydt. Welke historicus herkneedt zijn zestig, hoofdzakelijk Vlaamse, zakenfamilies tot een meeslepend boek zoals Amerikaanse en Engelse zakelijke auteurs dat vermogen?

Ginette Kurgan

Medailles voor Vlaamse zakenfamilies