Het eerste wat Klaus Wagenbach doet als hij een boek in handen krijgt, is zijn neus erin steken. Letterlijk. Een boek moet goed ruiken, zegt de oprichter van de naar hem genoemde ‘onafhankelijke uitgeverij voor wilde lezers’, die afgelopen week 90 werd. Wagenbach beweerde ooit een weinig dennennaaldengeur toe te voegen aan de drukinkt van zijn boeken.

Liefde voor Italië

Wagenbach is een man die van ‘het mooie’ houdt. Zijn grote liefde gaat uit naar Italië. Wat de Duitsers te veel aan ernst en orde hebben, zegt hij, hebben de Italianen te weinig. En dat bevalt de geboren Berlijner en dus Pruis wel. Hij introduceerde een groot deel van de Italiaanse literatuur en kunstgeschiedenis in Duitsland. Blikvangers waren onder meer de Freibeuterschriften van regisseur Pasolini en het 46-delige verzamelde werk van Giorgi Vasari, de kunsthistoricus uit de Renaissance die als vader van de kunstgeschiedenis geldt. Daarnaast is hij een grote kenner van Franz Kafka over wie hij in 1957 zijn doctoraat verdedigde. Hij bezit de grootse fotocollectie ter wereld over Kafka. Hij noemt zich daarom niet gespeend van zelfspot diens ‘dienstälteste lebende Witwe’ (‘de oudst levende nog in dienst zijnde weduwe’).

Stamkapitaal

Maar Wagenbach is niet zomaar een ‘Schöngeist’, een estheet die boven de wolken zweeft. Hij draagt een zwaar links verleden met zich mee. Al heeft hij naar eigen zeggen de ‘tranerige omgangsvormen van de linkerzijde van zich afgeschud’. In 1962 werd hij als lector bij de bekende uitgeverij S. Fischer Verlag ontslagen omwille van zijn links-radicale sympathieën. Wagenbach moest op eigen kracht verder.

Zijn vader Joseph — één van de medestichters van de christendemocratische CDU overigens — schonk hem een stuk grond ergens in de deelstaat Hessen. Met de verkoop ervan en van een deel van zijn eigen huisraad vergaarde hij een stamkapitaal waarmee hij dan in 1964 de uitgeverij Wagenbach Verlag boven de doopvont hield. De principes ervan luidden ‘Historisch besef, anarchie en hedonisme’.

Cultuurnatie

Wagenbach ontpopte zich tot een bekende figuur in de linkse scene van de Bondsrepubliek. Dat was niet zo ongewoon voor mensen van zijn generatie. Die zette zich af tegen het ‘verleden’ van de ouders en tegen de conservatieve ‘restauratiemoraal’ van het naoorlogse West-Duitsland. Wagenbach wilde West- en Oost-Duitsland dichter bij elkaar brengen. In de jaren ’60 was dat niet zo vanzelfsprekend. Voor de sociaaldemocraat Willy Brandt als bondskanselier (1969-1974) zijn ‘Ostpolitik’ lanceerde, liep het West-Duitse establishment met een grote boog om de DDR heen. Tegelijk leefde bij veel West-Duitsers — en wellicht ook bij Wagenbach — het besef ‘wij Duitsers mogen dan wel in twee afzonderlijke staten leven, maar we vormen nog altijd één “Kulturnation”’.

Wagenbach begon het werk van verschillende Oost-Duitse dichters als Stephan Hermlin en Johannes Bobrowski te publiceren. Hij had ook een neus voor het bijzondere. De ontdekking van de Oost-Duitse protestzanger Wolf Biermann hielp hem uit de rode cijfers van de beginjaren. Hij bracht in 1965 een aantal liedteksten van Biermann uit onder de naam Die Drahtharfe (‘De draadharp’). Dat zinde de bonzen van de SED, de ‘leidende partij’ van de DDR, niet. Het DDR-ministerie van Cultuur verzocht Wagenbach om geen nieuwe oplagen van de dichtbundel te drukken. Toen hij weigerde daarop in te gaan, trokken de DDR-autoriteiten zijn uitgeverslicentie voor het werk van Oost-Duitse auteurs in.

Nieuwsgierig

In de daaropvolgende jaren die in het teken stonden van de studentenrevolte bracht de uitgeverij werken uit van studentenleider Rudi Dutschke en zelfs van Ulrike Meinhof, later boegbeeld van de terreurorganisatie ‘Rote Armee Fraktion‘. In 1973 splitsten enkele van zijn medewerkers zich af om Rotbuch Verlag (letterlijk: de uitgeverij voor het rode boek) op te richten.

Wagenbach legde zich verder toe op het uitgeven van literatuur, waaronder honderden boeken uit Italië. Sinds 2002 leiden zijn vrouw en dochter de uitgeverij. Een beginnende uitgever geeft hij een drievoudige raad mee: Je moet nieuwsgierig zijn, je moet twee of drie vreemde talen beheersen en je moet kunnen terugvallen op een gefundeerde vorming. In het geval van Klaus Wagenbach komt er nog bij dat hij altijd zelf elk boek uit zijn sortiment las.

Klaus Wagenbach is een ‘Kleinverlag’, een kleine uitgeverij, maar groot in haar eigenheid en onafhankelijkheid. Geen ‘boekenfabriek’, maar geïnspireerd door het devies van Kurt Wolff, die andere grote ‘kleine uitgever’ uit de jaren 20 van vorige eeuw: ‘Je moet teksten publiceren waarvan je vindt ‘dat de mensen ze zouden moeten lezen’.

Giorgi Vasari

Uitgever voor ‘wilde lezers’