Sinterklaas 1921 is voor de Ieren een gedenkwaardige dag. Na de Paasopstand (24-30 april 2016) en de nooit erkende Republiek Ierland (1919-1921) stemde Groot-Brittannië eindelijk in met de zelfstandigheid van de Vrijstaat, mits inbedding in het Gemenebest en afstand van zes noordelijke graafschappen die het meest gekoloniseerd waren door ingeweken Engelse protestanten.

Herdenking

Een eeuwfeest komt er niet. Er valt niets te vieren, en evenmin weinig om trots op te zijn, verklaarde nationaal voorzitter Declan Kearney van de links-nationalistische partij Sinn Féin in een verzoenend stuk dat het republikeinse weekblad An Phoblacht op 11 maart 2021 publiceerde. ‘Misplaced notions of “celebration’ have absolutely no contribution to make in any discussion about a new and better future”. Want er bestaan geen gradaties van slachtoffer zijn langs beide kanten.

Herdenking is de enig mogelijke benadering, en die moet in het teken staan van erkenning van gemaakte fouten en etisch terugblikken. Kearney wa geroerd door de gedenkdag van de ‘Clonfin Ambush’, een hinderlaag die het IRA legde in februari 1921 voor een eenheid Britse hulptroepen. Vier ‘Auxies’ werden gedood. Op de bijeenkomst werden niet alleen de namen van de Ierse vrijwilligers voorgelezen maar ook die van de gestorven Britten. En zo hoort het, stelt Keaney, want we moeten de helende kracht erkennen van ‘being able to say sorry’. Hij betreurt daarom dat de radicale protestanten in Noord-Ierland zich ingraven en met nieuw geweld dreigen, ondanks het Goede Vrijdagakkoord van 1998. Uit angst? Of uit onverzettelijkheid?

Zeker is dat de brexit oude demonen opnieuw wakker heeft gemaakt. Na de dood van aartsvijanden-die-vrienden-werden, dominee Ian Paisley van de DUP (Democratic Unionist Party) en Martin McGuinness, voormalig IRA-leider uit (London)Derry, die samen een voorbeeldige regering van nationale eenheid leidden, is de toestand opnieuw verwaterd.

Nieuwe meerderheid

Londen had Stormont (het Noord-Ierse parlement) andermaal voor ruim twee jaar buiten werking gesteld (2017-2020). Nu dreigt een nieuwe krachtmeting tussen de republikeinen en de loyalisten die voor het eerst hun meerderheid kwijtraakten (DUP 27 zetels, de UUP of Ulster Unionists 10, samen 37; aan de andere kant veroverde Sinn Féin 26 zitjes in, de sociaaldemocratische SDLP 12, samen 38). De aanhang van extremisten smelt, moeheid van geweld eist zijn tol.

De verschuiving heeft niettemin vooral te maken met de demografische ongelijkheid, katholieke gezinnen tellen meer kinderen. Waar in 2011 nog zo’n tweederde van de bevolking tot protestantse kerken behoorde, is de verhouding nu vrijwel gelijk. Dat bleek uit het referendum: de drie meest katolieke, westelijke graafschappen stemden tegen, de oude centra van zware industrie in het noord-oosten voor. Maar globaal stemde 55,8% van de kiezers tegen de brexit. Ze wisten waarom. Ter vergelijking: in Schotland stemde geen enkel kiesdistrict voor de brexit (62% tegen, 38% voor).

Economische achteruitgang

Een tweede reden is de economische achteruitgang van de zes graafschappen. De scheepswerven zijn, net als in Schotland en aan de Britse westkust, helemaal onttakeld. De vlasindustrie is weggeconcurreerd. De landbouw is verouderd.

Hoewel de werkloosheid afneemt, vermindert ook het aantal tewerkgestelden tussen 16 en 64 jaar onder de 70% en neemt het aantal ontslagen angstwekkend toe (bijna 11.000 in 2020), zo maakten officiële statistieken bekend op 23 februari 2021. Dat leidt tot bizarre besluiten als: ‘Put into the context of the UK, Northern Ireland had the lowest unemployment rate, the lowest employment rate and the highest economic inactivity rate of all the UK regions.’

Gebikkel

Een derde en belangrijkste reden vormen de gevolgen van de brexit. Noord-Ierland is de inzet geworden van keihard gebikkel tussen de EU en Londen, wat maar te elfde ure scheen opgelost door de ondertekening van het Noord-Ierland Protocol: dat stuk grondgebied blijft (net als Gibraltar de komende vier jaar) in de Europese douane-Unie en de eengemaakte markt, anders klapt het Goede Vrijdagakkoord in elkaar. De economie niet minder, want de grens tussen de Unie en het VK ligt nu pal in het midden van de Ierse Zee.

Dat dergelijke noodoplossing onhoudbaar was bleek onmiddellijk. De grens met de republiek Ierland blijft een open grens, toldiensten moeten uitvoer over zee controleren aan de wal in Antrim (reden waarom steeds meer vrachtvervoer kiest voor de langere zeereis van Cherbourg naar Rosslare, liever dan eindeloos tijdverlies te lijden door onvoorbereide bureaucratische in- en uitklaringsprocedures in Engeland; reden waarom Schotland zijn visvangst liever verkoopt in Denemarken, dan kan er vrij verhandeld worden). Het werkvolk mort. Begin februari doekten zowel de havens van Larne en Belfast als de Europese Commissie hun gezondheidsnazicht van dieren op, omdat ze met de dood bedreigd werden. De Europese Commissie flaterde bovendien door ook te onderzoeken of er geen covid-entstoffen vanuit Dublin naar het buitenland (het VK) werden gebracht. Boris Johnson waste zijn handen in onschuld, de EU moest de problemen maar oplossen.

Inbreuk

Het betert er niet op. Tot woede van de republikeinen heeft Londen immers eenzijdig besloten om de afgesproken overgangsperiode (om de administratie te kunnen uitwerken, ’the grace period’) die liep tot einde maart uit te breiden tot mogelijk twee jaar. ‘Een inbreuk op de internationale wetgeving,’ klonk het aan Ierse kant en bij commissaris Maroš Šefčovič. De Noord-Ierse minister van Landbouw Gordon Lyons (DUP) legde op 26 februari alle inspecties stil.

Het Gemeenschappelijk Militair Commando der protestantse milities (CLMC) dreigde ermee de wapens terug op te nemen, want een ‘economisch verenigd Ierland’ brengt de wapenstilstand van 1998 in het gedrang.

Brug

Boris Johnson spartelt als een vis op het droge. Hij wil nu werk maken van een brug tussen Portpatrick (bij het Schotse Stranraer) en Bangor (bij Belfast). Dat kost maar 15 miljard, zei hij uit het hoofd – Britse pond wel te verstaan, 17,5 miljard euro (de helft van het Belgisch begrotingsgat na de pandemie). Maar de zee is te diep, Queens University waarschuwt voor Beaufort’s Dyke. Daar zijn op 250 meter diepte één miljoen ton oorlogsbommen gedumpt. Een drijvende tunnel dan maar. Veel goedkoper (12 miljard euro). De protestanten zijn ervoor gewonnen. Maar ze kampen met nieuwe problemen.

Zo blijkt dat Noord-Ieren geboren in de Republiek 1.330 pond moeten ophoesten voor een reispas. Bovendien twijfelen ze aan de nieuwe snelwet om de politie meer macht te geven (‘straffen worden harder voor wie een standbeeld beschadigt dan voor een verkrachter’, sneerde SDLP-lid Colum Eastwood). En Queens University verwacht binnen ten laatste tien jaar een volksraadpleging over de hereniging van Ierland. Alleen: ook nu is niemand voorbereid. ‘Onnodig,’ heeft het Hooggerechtshof bepaald. En dus provoceert Johnson verder. Bracht even een bezoekje aan een Britse helikopterlegerbasis op 12 maart. ‘Om de eenheid te bewaren.’

Gordon Lyons

Boris’ stuiptrekkingen wekken Noord-Ierse demonen