Op zoek naar een vaderland geloven Waalse rattachisten dat Frankrijk het uitverkoren paradijs op aarde is. Over de belijdenis dat God in Frankrijk leeft kan ik getuigen dat ik hem aldaar nooit tegenkwam. Over de rol en houding van Frankrijk in dit land valt meer te zeggen. Dat is ook de inzet van het rattachisme.

Taalgeschiedenis

Het zal wel kloppen dat sommige intellectuelen in Wallonië vrij snel voor het Frans kozen. Maar de talen gesproken door de gewone mensen in de Waalse provincies waren Romaanse streektalen. Noem dit niet te snel Frans. Deze dialecten konden zich vlot handhaven in de orale traditie tot in het begin van de twintigste eeuw.

Vergelijk het met de Vlaamse, Brabantse en Limburgse dialecten in verhouding tot het Nederlands van toen. Het geschreven woord gaf de taal de status van standaardtaal. De streektalen, verschillend van streek tot streek, en soms van dorp tot dorp, waren lokaal de communicatietalen bij uitstek. Deze situatie bleef zo goed als ongewijzigd tot aan de Eerste Wereldoorlog, en zelfs langer. De Engelse schrijver Graham Robb heeft dat in zijn boek De ontdekking van Frankrijk met verve aangetoond: in de tijd van de Franse Revolutie kon een Fransman uit de Loirestreek een volksmens uit een Henegouws dorp niet (vlot) verstaan. De stelling dat Wallonië, in historisch perspectief, taalkundig en cultureel Frans is, klopt niet. De identiteit van de Waalse provincies was Romaans met Waalse en Picardische varianten, die trouwens ouder zijn dan het Frans.

Bijen tegen de Franse aanvaller

Volgens Jules Gheude kon Frankrijk in de Waalse provincies op een ‘edelmoedig onthaal’ rekenen. Maar is dat wel zo? Doorheen de eeuwen kan men sporen van vijandigheid tegen de Franse agressor terugvinden. Enkele voorbeelden uit mijn verzameling:

We bevinden ons in de Henegouwse stad Avesnes, nu Frans grondgebied, op enkele kilometers van de grens gelegen. In de kerk van Avesnes kan je nog het beeld zien van Notre Dame des Mouches. Onze Lieve Vrouw van de vliegen, of van de bijen. Mouches staat voor ‘bijen’, vroeger ook een honingvlieg genoemd. In 1498, werd de stad Avesnes voor de zoveelste keer door de vijand belegerd. Onze Lieve Vrouw jaagde de bijen uit de bijenkorven op de vestingmuren. De woedende bijen vielen de Franse soldaten massaal aan. Ze vormden, aldus het verhaal, ‘een stekende muur van duizenden angels tegen de vijand die zich moest terugtrekken’. De Franse aanvaller als ‘vijand’ van Henegouwen in de 15de eeuw dus. Het verzet tegen de Fransen dat religieuze, en zelfs mythische dimensies aannam.

Vermoord door de vijand

Een beetje verder, het Henegouwse dorpje Ramousies, eveneens gelegen op luttele kilometers van de grens. Hier kan je nog steeds een beschermde grafsteen zien, gemetseld in de rechtermuur van de kerk. Ik vertaal de tekst in het Nederlands:

Hier rust het lichaam van Jacques Louis,
Zestig jaar oud, 33 jaar lang secretaris van Ramousies
laffelijk vermoord door de Franse vijand (‘occis misérablement par l’ennemi françois’).
De avond voor Sint Simon Sint Jude van het jaar 1630
Bid God voor zijn ziel

Voor de inwoners van Ramousies, in de 17de eeuw, was Frankrijk ‘l’ennemi’. De vijand dus, voor de eeuwigheid in harde steen gebeiteld.

Bevriende kanonnen?

En wat vonden de Brusselaars van hun francofone vrienden in het jaar 1695? Toen werd de stad zonder militaire reden, 48 uur lang gebombardeerd en totaal verwoest. Met de hulp van 12 kanonnen, 25 mortieren, 4.000 kanonkogels, 5.000 bommen, 6.000 lanceerraketten, 2.000 granaten en 20.000 kogels. Tegen een weerloze bevolking. Een laffe, nutteloze daad die, naast het menselijk leed, een aanzienlijk kunstpatrimonium vernietigde. Zelfs Napoleon, toch van geen kleintje vervaard, zou deze misdaad later veroordelen.

Over kanonnen gesproken: we verplaatsen ons nog even naar de historische grens tussen Vlaanderen en Artesië. In 1677 kon de Franse bezetter van Sint-Omaars ook niet op applaus van de bevolking rekenen. Enkele geladen kanonnen werden voor de zekerheid in de nabijheid van het stadhuis permanent opgesteld. Het zwaar geschut zou er blijven tot aan de vooravond van de Franse Revolutie. Dat is meer dan honderd jaar lang. Al spraken ze toen al Frans, de inwoners van Sint-Omaars bleven de Franse legers als een bezetter aanzien.

Collaboratie met de vijand

Jules Gheude suggereert dat de Franse revolutionaire troepen in de Waalse gouwen overal welkom waren. Dat kan waar zijn voor plaatselijke aanhangers van de Revolutie. Maar zeker niet voor de hele Waalse bevolking. Sommigen hadden, en terecht, meer aandacht voor de nu gecensureerde laatste woorden van de leuze vrijheid, gelijkheid en broederschap. Waarom dit niet volledig citeren? Het moet zijn: ‘vrijheid, gelijkheid, broederschap, of de dood!’ De rattachisten, als volleerde jakobijnen, geven een eenzijdige lezing uit de Franse geschiedenisboeken.

Nooit gehoord over het verzet van de vele Boerenkrijgen tegen de Franse bezetter, Mijnheer Gheude? Er was nochtans heel wat verzet in het Luikse, in Luxemburg en in Brabant. Tot in uw geboortestreek van Eigenbrakel toe, waar Cousin Charles, bijgenaamd Charlepoeng, en zijn boerenleger ‘Armée Belgique’, de Franse bezetter het leven zuur maakten.

Als ‘buitenlander’ wil ik terloops mijn verbazing uitdrukken dat in Fleurus, het (Koninklijk) Atheneum de naam Athénée Royal Jourdan draagt. Jean-Baptiste Jourdan is een Franse revolutionaire generaal uit mijn land, overwinnaar van de slag bij Fleurus. Een slag die bepalend was voor een jaarlange Franse bezetting van uw land. Sommige mensen willen tegenwoordig voor minder standbeelden en naamborden neerhalen. Ik pas hiervoor maar ziehier mijn ruilvoorstel : als Jourdan mag blijven, dan komt Cyriel Verschaeve terug!

Vlaanderen en het rattachisme

Wat moeten de Vlamingen met het Waalse rattachisme? Niet zo maar applaudisseren en beamen, want het heeft zo zijn gevolgen. Frankrijk deed al sinds de middeleeuwen vergeefse pogingen om tot aan de Rijn te komen. Steeds ten koste van vele oorlogen in Vlaanderen. De ‘bevriende’ Waalse broeders werden evenmin gespaard en deelden in hetzelfde lot.

Vandaag heeft Frankijk andere wapens dan de militaire om in Brussel de hoofdrol op te eisen. Eén zaak is zeker: de Franse aanwezigheid en machtsontplooiing in dit land loopt door en is zelfs toegenomen. In het begin van de coronacrisis heeft Marc van Ranst dit meermaals meegegeven door te verklaren dat, wat inzake pandemiemaatregelen niet waar was in Frankrijk, ook hier niet waar zou zijn vanwege de Franstaligen in dit land.

Desinteresse van lam, tam Vlaanderen

De klinkende Franse overwinningen van vandaag vertalen zich in onze energieafhankelijkheid, onze financiële afhankelijkheid met het overnemen van onze grootste banken. Macron heeft met Michel de perfecte secretaris gevonden om niet alleen Europa, maar ook België in de pas te houden en verder uit te kopen. De totale desinteresse van lam, tam Vlaanderen voor een zinvolle Nederlandse taal en cultuurpolitiek in Franstalig België en in Noord-Frankrijk doet de rest.

De vraag is welke meerwaarde voor Vlaanderen het Waalse rattachisme, met de grenzen van Frankrijk aan de poorten van Brussel, kan betekenen. Wat mij betreft: ik zie er geen. Een situatie — of moet ik zeggen een omsingeling — die te mijden is als de pest.

En heeft Frankrijk iets te winnen, buiten een hoop Europese last met Brussel hoofdstad van Europa als inzet, boven zijn huidige comfortabele controle van België? Veel hangt af van de bereidheid van Duitsland om de Franse ambities binnen de bandbreedte te houden.

Wat is de mening van Vlaanderen over alle denkbare scenario’s aan zijn grenzen met pro’s en contra’s? Want in geval de Vlaamse politici geen mening hebben zullen andere landen dit in onze plaats bepalen.

Graham Robb

Wallonië op zoek naar een vaderland?

De fabel van het Frans als eenheidstaal van Frankrijk