Het jaar voor Ruslands wrede aanval op Oekraïne op 24 februari schreef ik verschillende artikels die duidelijk maakten dat veel Russische politieke waarnemers de situatie in Rusland precies zo duiden als goed geïnformeerde Westerse specialisten dat doen. Deze normaal denkende en zich op feiten baserende Russen zien de Russische president Poetin en zijn aanhang van KGB-hardliners als fundamentele oorzaak van de oplopende spanning tussen Rusland en het Westen.

Voortdurend waarschuwden zulke analisten, journalisten, politicologen en oppositiepolitici in de toen nog bestaande onafhankelijke Russische media voor de agressieve politiek die in het Kremlin werd uitgebroed. De lijst met namen is lang. Enkele belangrijke zijn in het Westen genoegzaam bekend: Alexei Navalny, Garry Kasparov, de vermoorde journaliste Anna Politkovskaya en de politicus Boris Nemtsov.

Onafhankelijke geesten

Er zijn ook indrukwekkende onafhankelijke geesten. Denk daarbij bijvoorbeeld aan Yulia Latinina, Viktor Shenderovich, Sergey Parkhomenko, Dmitry Muratov, Alexandr Nezorov, Vladimir Kara-Murza, Mark Feygin, Vladimir Osechki, Andrey Piontkovski, Vladimir Pastukhov, Grigory Yavlinski, Ilya Ponomarev én politicus Leonid Gozman .

De laatste schreef onlangs een opmerkelijk artikel over het moorddadige optreden van het Russische leger in Oekraïne op de, nu gedwongen in het buitenland opererende, nieuwssite Republic.ru. Gozman vraagt zich af of Russen die tegen de oorlog zijn, wel over het Russische leger kunnen spreken als ‘ons’ leger. Is dat nog mogelijk wanneer het soldaten betreft ‘die Oekraïne zijn binnengevallen, die roven en verkrachten’? Het gaat hem om de vraag of hij en andere anti-oorlogsRussen medeverantwoordelijk zijn voor ‘deze nachtmerrie’.

Hervormer

De 72-jarige Gozman is al vele jaren politiek actief en werkte ooit als hervormer in de regering van Poetins voorganger Boris Yeltsin. Hij heeft nooit voor Poetin gestemd. Al in 2000 was het voor hem onmogelijk om ‘de SS Sturmbannführer’ (de luitenant-kolonel van de KGB) te steunen. In 2014 protesteerde Gozman publiekelijk tegen Ruslands militaire agressie in het Oekraïense Donbas en hij ondertekende in 2022 januari een anti-oorlogspetitie. Afgelopen augustus werd hij gearresteerd vanwege een facebook-tekst waarin hij Stalin een erger kwaad noemde dan Hitler. Kort daarop verliet Gozman Rusland, zoals zovele onafhankelijk denkende Russen voor hem deden.

Zijn artikel betoogt dat je volgens de heersende mening niet moet spreken van ‘ons leger’, omdat je dan een aanhanger bent van de oorlog, dus een Poetin-supporter. Natuurlijk acht hij mensen als zichzelf niet verantwoordelijk voor de aanval op Oekraïne. Maar zij hebben volgens hem wél schuld aan iets anders: zij zijn er verantwoordelijk voor dat hun landgenoten de door het Kremlin verspreide onzin zo makkelijk geloven. Dat Rusland omringd is door vijanden, dat het niet Rusland is dat aanvalt en dat er geen andere uitweg is dan zich rond de leider te scharen en het moederland te beschermen.

Arrogantie

Gozman neemt het zich en zijn medegezinden kwalijk dat zij arrogant zijn geweest tegenover landgenoten die de Kremlin-propaganda zo kritiekloos geloven. Zij zagen de anderen als domme wezens met wie toch niet te praten viel. Mensen met een nostalgie naar de Sovjet-tijd. Of ze dachten in hun zelfgenoegzaamheid ‘dat alles toch overduidelijk was, dus waarom moesten ze die onnozele burgers nog dingen uitleggen?’ Of misschien is de situatie nog erger, vraagt hij zich af. Is er in onze cultuur misschien iets dat ons gevoelig maakt voor totalitaire ideeën? ‘Hoeveel eeuwen zijn we immers al in cirkels aan het ronddraaien?’

Gozman erkent, met diepe schaamte, dat ondanks hun grote sociale en politieke verschillen ‘Wij’ en ‘Zij’ in Rusland uiteindelijk tot dezelfde gemeenschap behoren. Daarom zijn het voor hem wel degelijk ‘onze soldaten’, die in Oekraïne vreselijke misdaden begaan, die hij een spoedige nederlaag op het slagveld toewenst. Ook de verkrachters en plunderaars zijn ‘van ons’. Hij wenst ze zware straffen toe. De politicus begrijpt en aanvaardt dat hij na het einde van de oorlog zal moeten samenleven met de Russen die in Oekraïne vochten en hun supporters aan het thuisfront. In de woorden ‘onze soldaten’ en ‘ons leger’ voelt Gozman een verantwoordelijkheid voor alles wat er met Rusland gebeurde en zal gebeuren, een notie van ‘de verschrikkelijke tragedie die alle Russen vandaag beleven’. Hij ziet weinig ruimte voor hoop dat Rusland, ‘vernietigd door het regime van Poetin’, ooit herboren zal worden.

Grigory Yavlinski

Russische oppositiepoliticus Leonid Gozman: ‘Het is ook ons leger dat moordt in Oekraïne’