De zeven Belgische kernreactoren voor elektriciteitsproductie moeten, volgens de huidige wetgeving, in de periode 2022-2025 definitief worden stilgelegd. Doel 3 is op 1 oktober 2022 als eerste aan de beurt. Doel 2 sluit het rijtje op 1 december 2025. Maar Belgische wetten zijn zo veranderlijk als Belgische regeringen.

Ook in de lopende onderhandelingen over de nieuwe federale regering zou de kernuitstap weer ter discussie staan. Een van de oorzaken daarvan is de beperkte toename van een alternatief en in kostprijs vergelijkbaar aanbod. Dit leidde al tot een vicieuze cirkel. Want de onzekerheid over de kernuitstap ontmoedigt investeringen in – financieel minder rendabele – alternatieven. Sinds de negatieve ontvangst van de zogenaamde Turteltaks hoeden overheden zich ervoor dergelijke alternatieven te ondersteunen met geld van de individuele belastingbetaler.

Diverse denkpistes

De ruime beschikbaarheid van goedkope kernenergie voor de grootste industriële afnemers heeft er samen met het groeiende productiepark voor energie uit hernieuwbare bronnen wel al voor gezorgd dat België in de lente van 2016 de laatste met steenkool gestookte centrale (Genk-Langerlo) kon stilleggen.

Dit betekent echter helemaal niet dat er geen vervuiling meer is door steenkool. Want mee door de Duitse kernuitstap wordt er vlak over de Belgische oostgrens nog volop steenkool en bruinkool verbrand. Diverse Oost-Europese landen zijn nog altijd sterk afhankelijk van steenkool en andere fossiele brandstoffen.

Er lopen diverse denkpistes om de overgang te maken van fossiele brandstoffen en oude kerncentrales naar een volledig op hernieuwbare leest geschoeide elektriciteitsproductie. Het grootste probleem van hernieuwbare energie is het onregelmatige karakter van de energiebronnen, zoals zonlicht en wind. Er worden almaar meer zonnepanelen opgesteld en windturbines gebouwd. De mogelijkheden om de geproduceerde elektriciteit op te slaan blijven echter beperkt en duur.

Aardgas en steenkool

Meer flexibiliteit inbouwen in het productieritme van bestaande kernreactoren is een oplossing. Ook het bouwen of heractiveren van aardgasgestookte centrales kan een oplossing vormen. Voor enkele decennia wel te verstaan. Aardgas is weliswaar een veel minder vervuilende brandstof dan steenkool, het is ook een fossiele brandstof. En de voorraad ervan is eindig. Bovendien is investeren in aardgasgestookte centrales erg riskant. Wanneer regeringen de wettelijke levensduur van kerncentrales zouden optrekken, kunnen die wegens hun goedkopere productie – de installaties zijn al lang afgeschreven – aardgas uit de markt duwen.

Aan de andere kant van het politieke spectrum kunnen ook steunmaatregelen voor groene energie dit doen. Het grote voordeel van aardgascentrales is hun flexibiliteit. Ze kunnen zeer snel worden opgestart en stilgelegd. Dat maakt er ideale oplossingen van bij piekvragen en sterke variaties in het groene aanbod. Aardgascentrales komen sinds enkele jaren dan ook gemakkelijk in zicht wanneer er sprake is van strategische reserves. Al gaat het hier dan wel over bestaande centrales. De eigenaars worden dan door de overheid vergoed om hun centrale bedrijfsklaar te houden, ook al liggen ze meestal stil.

‘Beter dan het moduleren van kernreactoren zouden we tijdens de zomer de kernreactoren kunnen stilleggen en de gaatjes in de groene productie opvullen met aardgas,’ is de overtuiging van Ronnie Belmans, hoogleraar aan de KU Leuven en CEO van het onderzoekscentrum Energyville. ‘Moduleren kan, maar niet al te vlug en het is juist nodig om heel snel te reageren. Men spreekt altijd in percenten qua regelbaarheid. Maar men vergeet om aan te geven hoeveel tijd daarvoor nodig is. Frankrijk gebruikt al meer modulatie dan België, maar gaat daar niet snel toe over.’

Kernfusie

Intussen wordt er ook gezocht naar nieuwe toekomstmogelijkheden. Zo zijn diverse Belgische onderzoeksinstellingen en bedrijven actief betrokken bij het internationale project Iter, de ontwikkeling van een reactor op basis van kernfusie in plaats van kernsplitsing, zoals bij de bestaande reactoren. Praktische resultaten verwacht men slechts over tientallen jaren.

In België zelf is er de ontwikkeling van Myrrha, in het Studiecentrum voor Kernenergie in Mol. Myrrha is een nieuwe generatie-kernreactor, die niet alleen veiliger zal zijn dan de bestaande types, maar naast uranium 235 (het zogenaamde verrijkt uranium) en uranium 238 ook een aantal andere brandstoffen zal kunnen gebruiken. Myrrha zal in de eerste plaats fungeren als onderzoeksreactor, maar zou pas in 2036 gebruiksklaar zijn. In het Nederlandse Petten onderzoekt het onderzoekscentrum voor kernenergie Laka op welke manier het wereldwijd veel ruimer voorradige thorium een alternatief kan zijn voor uranium.

Kleinschaliger aanpak

De hoge kostprijs is een remmende factor voor grootschalige nieuwe projecten. Finland bouwt al sinds 2005 aan Olkiluoto-3, een krachtige kernreactor met een vermogen van 1.600 MW. De bouw ervan liep al heel wat vertraging op. Deze reactor zou op termijn moeten instaan voor het dekken van 15% van de Finse energiebehoefte. Frankrijk (Flamanville) en het VK (Hinkley Point C) bouwen eveneens centrales met dergelijke reactoren en kijken net als Finland tegen aanzienlijke vertragingen aan.

Met een vermogen van elk 400 MW zijn Doel 1 en 2 de kleinste bestaande kernreactoren in België. Tihange 3, de grootste, heeft een vermogen van 1.046 MW. Dat van Myrrha zal ongeveer 100 MW bedragen. ‘Op langere termijn is het kijken naar kleine reactoren van ongeveer 200 megawatt, die perfect moduleerbaar zijn binnen hun vermogen,’ denkt Vlaams parlementslid Andries Gryffroy (N-VA). ‘Die kunnen perfect worden geplaatst in ontmantelde oude elektriciteitscentrales. In Canada lopen op dit vlak al proefprojecten.’

Polen

Ook Polen denkt in die richting. Grzegorz Wrochna van het Poolse nationale nucleaire onderzoekscentrum, ziet kleine, gasgekoelde reactoren met een vermogen van ongeveer 165 MW als het hart van installaties die zowel elektriciteit als warmte produceren. Hun flexibiliteit zit erin dat ze vooral warmte produceren en alleen elektriciteit wanneer daarnaar voldoende vraag is. Polen zou hiermee zijn verbruik van sterk vervuilende steenkool kunnen verminderen. Wrochna ziet een lokaal warmteopslagsysteem dicht bij de reactor als een goedkope manier om schommelingen in de energievraag in de loop van een etmaal op te vangen.

‘Er is een grote markt voor dergelijke warmtekrachtkoppelingsreactoren,’ stelt hij. ‘Op de dertien grootste chemische industriële locaties in Polen is een gezamenlijke productiecapaciteit van ongeveer 6.500 megawatt (MW) geïnstalleerd. Vandaag wordt deze capaciteit op kolen of gas gestookt.’ Hij houdt er rekening mee dat de kosten voor de CO2-uitstoot in de toekomst zullen stijgen, doordat overheden dit meer en meer gaan belasten. Wrochna vindt dat er voldoende fysieke afstand en zelfs een barrière moet bestaan tussen reactor en chemiebedrijf. ‘Zeshonderd meter tot één kilometer is voldoende. Op die manier is er geen interferentie tussen de producent en de consument van de energie. De barrière kan een berm of een heuvel zijn. De meeste chemische gassen zijn zwaarder dan lucht. Een berm zou die, in geval van incidenten in de plant, kunnen tegenhouden.’

‘Er is al jaren sprake van kleine, mobiele reactoren,’ merkt Ronnie Belmans op. ‘Eigenlijk gaat het om varianten op de reactoren die al worden gebruikt in nucleaire onderzeeërs. Klein is bovendien relatief. 200 MW is ongeveer het verbruik van een stad als Leuven, Mechelen of Kortrijk.’

Warmtevraag zal dalen

Volgens Belmans is de productie van warmte is niet erg nuttig. ‘Dergelijke reactoren hebben een rendement van 30%, dus voor 200 MW elektriciteit heb je continu 400 MW warmte. Ik zou niet weten wat daarmee aan te vangen over twintig jaar. Tegen dan zullen zowat alle huizen goed geïsoleerd zijn. Bovendien produceren de meeste chemische bedrijven zelf restwarmte.’ Hij wijst ook op de maatschappelijke aanvaardbaarheid. ‘Gezien warmte wegens de mogelijke verliezen niet al te ver mag worden vervoerd worden, moeten zulke centrales dichtbij de verbruikers liggen.’

‘Het bouwen van nieuwe, moduleerbare kerncentrales ligt in België niet op tafel. De kans is ook klein dat het op tafel komt,’ meent Mathias Bienstman, woordvoerder van de Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen. ‘Dat komt doordat nieuwe kerncentrales erg duur zijn. Wanneer ze daarenboven regelmatig hun productie moeten terugschroeven worden ze nog duurder in vergelijking met alternatieve opties.’

Grzegorz Wrochna

Hebben Belgische kerncentrales nog toekomst?