In zijn tragikomische novelle De Leeuw van Douwekerk schetst de Nederlandse auteur Hans Moll het beeld van een land dat door migratiestromen en moderne evoluties op de rand van de afgrond is gebracht. ‘Zelfs een boom die honderden stormen heeft overleefd, kan op een dag vallen.’

‘Ah Huntington, ja natuurlijk!’. Moll knikt herkennend wanneer hij de naam van de vermaarde Amerikaanse politicoloog hoort. Die schreef in 1996 het veelgelezen boek The Clash of Civilizations waarin hij uitgebreid de toekomstige uitdagingen voor de westerse beschaving uit de doeken doet.

Het idee van een apocalyptisch doemscenario waarin te ver doorgedreven globalisering een volledig samenlevingsmodel van de kaart veegt, is ook sinds Houellebecq niet nieuw.

Niet dat Molls nieuwste worp, De Leeuw van Douwekerk, pretendeert de voortrekker in zijn genre te zijn. Bovenal is het een bijzonder luchtige novelle over mijnheer De Leeuw die belandt in een fictief dorp dat zich staande probeert te houden in een door etnische conflicten geteisterd Nederland.

In welke mate zitten uw eigen ervaringen in deze novelle?

‘Ik ben een Indische Nederlander. Op een gegeven moment zijn de Nederlanders nogal hardhandig uit het land waar ze dachten thuis te horen, geschopt. Mijn familie is toen halsoverkop moeten vluchten. Dat heeft trauma’s opgeleverd. Zo stond er bijvoorbeeld een fiets bij mijn moeder in de achterkamer. Ze kon niet fietsen, maar toch moest die fiets daar blijven staan voor het geval we ooit weer moesten vluchten.

Het idee dat de wereld op korte tijd kan instorten en dat je dan je dan alles moet achterlaten, is mij met de paplepel ingegeven.’

In hoeverre ziet u uw werk als fictie? Zit er misschien ook een pessimistische maar voor u realistische toekomstvisie in?

‘Ik lees graag het werk van Guillaume Faye, een Franse schrijver en catastrofist die stelt dat alle samenlevingen uiteindelijk imploderen. Hij vergelijkt het met een oude boom. Die kan er van buiten sterk uitzien en door de eeuwen heen al honderden stormen hebben overleefd. Toch kan een zoveelste windhoos er te veel aan zijn waardoor hij omvalt. Als je dan dichterbij kijkt, zie je dat de boom langs de binnenkant helemaal vermolmd en verrot is. Zo gaat dat met de maatschappij ook: we zien het niet altijd langs buiten, maar op een keer gaat het verkeerd.

Mensen hebben voortdurend de indruk dat “nu” zoals het is, mits een paar aanpassingen, eeuwig zal blijven voortbestaan. Alles verandert en dat is niet noodzakelijk beter. Dat onze samenleving zoals we die kennen uiteindelijk zal ophouden te bestaan, lijkt me onontkoombaar.’

Uw boek lijkt ook nostalgisch terug te blikken op een periode die geweest is. Zo gaan enkele dorpelingen met zelfgemaakte bogen samen jagen om aan eten te komen. Zit er een verlangen naar een Nederland van weleer in?

‘Misschien meer naar het oude Indië waar mijn ouders thuis nogal een geromantiseerd beeld van ophingen. Het was voor jongens normaal om rond hun twintigste voor het eerst te gaan jagen. Dat was een normale voortzetting van je puberteit. Hoewel ik zelf nooit gejaagd heb, is dat toch iets dat is blijven hangen bij mij.’

Bent u in Indonesië opgegroeid?

‘Ik ben er tot mijn vier jaar gebleven waarna we naar Nederland gevlucht zijn. Hoewel ik het grootste deel van mijn leven hier heb gewoond, wees mijn vrouw me er laatst wel op dat ik nog vaak over de oorlog (De Indonesische onafhankelijkheidsoorlog vond plaats van 1945 tot 1949, red.) praat en droom. In mijn dromen beland ik achter vijandelijke linies of word ik achterna gezeten door soldaten. Er heerst altijd een oorlogsdreiging. Dat komt door de verhalen die ik als kind vaak hoorde.’

Hoe bent u bij het onbestaande dorp Douwekerk uitgekomen?

‘Douwekerk is gebaseerd op mijn eigen dorp Duivendrecht, vlakbij Amsterdam. Het is een klassiek voorbeeld van wat we in Nederland een Vinex-wijk noemen. Rond de jaren negentig begon de bevolking in de steden te exploderen. Omdat de stadscentra voor de middenklasser zo goed als onbetaalbaar werden, ging men massaal wijken bijbouwen in de rand. Wij zijn eigenlijk stedelingen die een eigen dorp hebben gebouwd. We delen bijvoorbeeld een tuin met een zandbak waar de kinderen in spelen. Ouders gaan dan op een bankje zitten en brengen elk een fles wijn, wat bier of hapjes mee. Zo is hier een kleine maar zeer hechte gemeenschap ontstaan.

Omdat wellicht niemand Duivendrecht kent, is het maar het fictieve Douwekerk geworden, wat zo goed als overal in Nederland kan zijn. Al zullen mijn buren zich wel herkennen in bepaalde personages (lacht).’

Hoe was het om in de tweede helft van de twintigste eeuw in Nederland op te groeien?

‘De jaren vijftig waren een periode waarin de deuren openstonden en de fietsen niet op slot hoefden. De enige voor wie mensen bang waren, was een grote, norse politieman. Het was een heel harmonieuze tijd die zeer gedisciplineerd was. Daar zijn goede en slechte kanten aan.’

In uw novelle belicht u vooral hetgeen verloren ging zonder echt op het positieve te duiden. Wat vindt u tegenwoordig beter?

‘Wel, het gegeven dat vrouwen tegenwoordig ook wat in de pap te brokken hebben. Ik hoop dat dat in mijn boek toch ook wat naar voor komt. De mannen zijn buitengewoon onhandig, terwijl de vrouwen zich organiseren om te overleven en hun mannetje staan.’

Het hoofdpersonage, mijnheer De Leeuw, blijft een ietwat zonderling figuur. Hij komt als nieuwkomer in het dorp wonen en laat zich meteen gelden met zijn politiek incorrect maar onverzettelijk karakter. Is hij een soort vleesgeworden metafoor van het ‘oude’ Nederland?

‘Aanvankelijk was hij het product van een briefwisseling die ik met mijn dochter had terwijl zij op kamp was. “Er gebeurt helemaal niets in Duivendrecht”, schreef ik haar. “Behalve dat hier een leeuw is gekomen”. Of het om een échte leeuw ging, liet ik in die brieven altijd in het midden, maar zo was alleszins de leeuw van Duivendrecht geboren. Later is die leeuw de werktitel van een manuscript geworden.

Toch was er laatst een recensent die me erop wees hoe de Leeuw staat voor de mensen die wij vroeger waren, zoals je zegt, minder op emancipatie gericht, absoluut niet politiek correct maar wel van aanpakken wetend.’

U laat steeds in het midden of u die evolutie nu betreurt of niet.

‘Ik kan enkel zeggen dat het vroeger zo was en dat we nu een andere kant op gaan zonder daar echt een waardeoordeel over te vellen. We kunnen het verleden niet recreëren.’

Het thema migratie is erg actueel. Hoe kijkt u daartegen aan?

‘Ik ben socioloog van opleiding. Ik vind de huidige evoluties bovenal zeer interessant. Je kan de situatie ook niet meer omdraaien. Je kan mensen die hier komen en zich niet als Nederlander gedragen of identificeren ook niet zomaar wegsturen. We moeten maar met hen zien te leven. Waar het naartoe gaat? Geen idee.’

Uw boek schetst nochtans een ietwat apocalyptisch beeld: migratie brengt het slechtste in de mens naar boven. Er ontstaat een allen-tegen-allen-oorlog. Ziet u het zelf ook zo gaan?

‘Het zou kunnen. Ik herinner me nog een grote vrachtwagenblokkade in Frankrijk, ergens in de jaren negentig. Op een gegeven moment reden mijn vriend en ik met onze motor langs een woonwagenkamp waar een gezin op vouwstoeltjes langs de kant van de weg flessen aan het vullen was. Toen we dichterbij kwamen, zagen we dat het molotovcocktails waren. Even later werd een aankomende televisieploeg bijna gelyncht.

Wat ik daaruit leerde was dat heel kleine gebeurtenissen wel een grote onvrede aan de oppervlakte kunnen brengen en dat situaties dan heel snel heel explosief kunnen worden. Je ziet dat tegenwoordig steeds vaker, in Frankrijk misschien nog wel het best waar de gevestigde orde kop van jut is. Maar ook hier waar in allerlei wijken onvrede en haat heerst. Haat tegenover autoriteiten, tegenover politici of tegenover mensen zoals u en ik. Het kan in de toekomst alle kanten uit.’

De Leeuw van Douwekerk, Uitgeverij Van Praag, 153 p.

Guilaume Faye

Auteur Hans Moll: ‘vroeger stonden de deuren open en ging je fiets niet op slot’