IJsland ontstond uit vulkanen. Het eiland raakte pas bewoond in het jaar 874, en wel door de Noormannen. Ingevolge de warmere periode, zowat 1.000 jaar gelden, werd dit eiland de springplank voor de ontdekking van Groenland en Noord-Amerika. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de veiligheid in dit Deense gebied waargenomen door de Britten. Later namen Amerikaanse troepen die taak over. In 1944 beslisten de inwoners in een referendum om een onafhankelijke republiek te worden.

Uiteraard heeft het land via de Noordse Raad nauwe banden met de Scandinavische landen. Via zijn EFTA-lidmaatschap behoort het ook tot de Europese Economische Ruimte. Tevens is het een Schengenland en lid van de NAVO. Tenslotte is IJsland een van de acht leden van de Arctische Raad. Dat is belangrijk gezien de economische en militaire race naar het noordpoolgebied.

Coalities

De nationale verkiezingen van 2021 hebben geleid tot een nieuwe coalitie. Daarin zetelen de conservatief-liberale onafhankelijkheidspartij (16 zetels of 24% van de stemmen), de progressieve partij of boerenpartij (13 zetels of 17% van de stemmen) en groen-links (8 zetels). Samen halen deze drie partijen 37 zetels op 63 in de Alpingi, het IJslandse parlement. Op zichzelf een bizarre regeringscoalitie van groen-links, de boerenpartij en de conservatieven.

Maar de oppositie is al even heterogeen samengesteld. In de oppositie zitten immers vijf partijen: de sociaaldemocraten (6 zetels), de volkspartij (6 zetels) — die vooral opkomt voor de minstbedeelden — de piratenpartij (6 zetels) — die ijvert voor minder regels en directe democratie — de ‘reform party’ (5 zetels) — een afscheuring van een gewezen minister-president van de onafhankelijkheidspartij — en de centrumpartij (3 zetels) — een liberale afscheuring van de progressieve partij. Ook IJsland kent dus een peloton van politieke partijen. En overeenstemming om het kiesstelsel te wijzigen is ver te zoeken.

De regering bestaat uit 12 ministers: vijf conservatieven, vier uit de progressieve partij en drie van groen-links. Wel heeft deze laatste partij met Katrin Jakobsdottir de premier in handen. Op Noorwegen na hebben nu alle Scandinavische landen een vrouwelijke eerste minister. Bjarni Benediktsson van de conservatieve partij beheert het departement Financiën en Economie. Sigurour Johannson heeft Infrastructuur en is de leidende figuur van de progressieve partij. Het kabinet bestaat uit zeven heren en vijf dames.

Politiek

IJsland kent een legislatuur van vier jaar met een proportioneel kiesstelsel. Tussen de verkiezingen door zijn er zelden opiniepeilingen in dit noordelijke land. Maar op 14 mei aanstaande trekt het volk naar de stembus voor nieuwe gemeenteraden. Dat wordt zeker een graadmeter voor de populariteit van de partijen.

De verdeling tussen de 69 gemeenten op dit eiland is echter erg ongelijk qua bevolkingsaantal en dus ook inzake hun politieke gewicht. Op een totaal van 372.000 mensen wonen er liefst 118.000 in de hoofdstad Reykjavik. IJsland telt maar vijf gemeenten met meer dan 10.000 inwoners en slechts acht met meer dan 5.000 inwoners.

Om de vier jaar kiezen deze nazaten van de Noormannen hun president. Dat gebeurt via een rechtstreeks systeem, en eventueel in twee ronden. Sinds 2016 leidt de historicus en partijloze Guoni Thorfacius Johannesson het land. In 2020 haalde hij het al in de eerste ronde met maar liefst 92%, tegen 8% voor de enige tegenkandidaat. De president heeft weliswaar geen directe politieke macht, hij kan wel weigeren om gestemde wetten te bekrachtigen en ze voor te leggen aan het volk via een referendum.

Defensie

Sinds 1949 is IJsland een stichtend lid van de NAVO. Veel houdt hun defensie niet in. Het jaarverslag van de NAVO geeft zelfs geen cijfers voor de defensiebegroting van dit land. In feite gaat het om zowat 200 mensen van de kustwacht met drie schepen en wat helikopters. Tot in 2006 waren de Amerikanen aanwezig op de basis van Keflavik, 50 kilometer ten zuidwesten van de hoofdstad. Die werd echter gesloten door president Bush. Er zou immers geen gevaar meer zijn van de Russen! Maar president Obama stuurde in 2016 opnieuw troepen naar de basis.

Recent heeft de IJslandse regering ook aangekondigd dat er meer militaire uitgaven komen: cyberbeveiliging en meer bewaking van het luchtruim door radars. Het defensiebudget situeert zich rond de 50 miljoen euro. De USAF heeft er permanent toestellen om het IJslandse luchtruim te bewaken en ook een Europees NAVO-land moet voor enige weken vliegtuigen sturen naar dit eiland. De laatste weken was dat Portugal. Gezien de ligging van IJsland is het land strategisch en geopolitiek zeer belangrijk voor de NAVO.

Geld

Het land heeft enorme financiële mokerslagen gekregen als gevolg van de bankencrisis van 2008 en de covidpandemie. Die laatste had vooral tot gevolg dat het toerisme stilviel. Naast de traditionele visvangst is het toerisme een nieuwe bron van inkomsten voor dit land. De laatste jaren waren er zelfs meer toeristen dan inwoners op het eiland. De IJslandse kroon staat vrij zwak (1 euro is 140 ISK). En dat is een goede zaak voor de export van het land en het aantrekken van toeristen.

De elektriciteitsprijzen vormen geen probleem in IJsland. Ruim driekwart van de stroom is afkomstig van geothermie. Dankzij de goedkope elektriciteit is het eiland ook de basis van nogal wat aluminiumbedrijven. De economische groei en de werkloosheid staan beiden op zowat 5%.

Maar het begrotingstekort in IJsland staat op liefst 33% van het bbp. De twee belangrijkste uitgaven in de nationale begroting zijn gezondheidszorg (300 miljard ISK) en ziekenhuizen (72 miljard ISK). De toestand van de overheidsfinanciën zal nog jaren wegen op de politiek. Men rekent daarom zeker op de komst van vele toeristen met geld.

Conclusie

Gezien de ligging van IJsland is er meer en meer belangstelling voor dit eiland. Niet alleen de NAVO en de EFTA verzorgen het land. Het valt op dat ook China meer dan gewone interesse toont voor het eiland en met veel geld zwaait. Gezien de oorlog in Oekraïne is de populariteit van de Russen afgenomen. Desalniettemin zal IJsland een belangrijke rol spelen in de NAVO-strategie tegenover Moskou. Maar de politiek in het land kijkt vooral uit naar midden mei en de uitslag van de lokale verkiezingen.

Guoni Thorfacius Johannesson

Wat gebeurt er in IJsland ?