De oorlog in Oekraïne leverde een prachtige nieuwe internationale trend op: Open Source Intelligence (OSINT). ‘Open Source Intelligence’ zijn inlichtendiensten die informatie ordenen en analyseren om deze vervolgens te verspreiden. Die informatie wordt door wetenschappers en burgers op basis van foto’s en filmpjes op sociale media en via openbare databanken geleverd.

Verontwaardigde en geëngageerde ‘gewone’ mensen van de meeste diverse achtergronden sporen oorlogsmisdadigers op, houden verliezen van manschappen en materieel bij en ontmaskeren staatspropaganda van strijdende partijen.

Spionnen

De zolderkamerspionnen van OSINT vechten tegen fake news, Russische internettrollen en leveren de inlichtingen waar de vrije pers in de hele wereld mee aan de slag kan. Dankzij de sociale media – vooral Twitter, Tiktok en Instagram – volgen de nieuwsgierigen ondertussen vaak zelfs zonder de filter van de klassieke media de nieuwe sterren van de OSINT.

Sommige van die nieuwe sterren zijn echte specialisten zoals John Spencer, een oud-militair die gespecialiseerd is in urban warfare of H.I. Sutton, een duikbootfanaat die op basis van foto’s, satellietbeelden, nieuwsberichten enzovoort de prachtigste tekeningen en analyses maakt van duikboten en torpedo’s van Noord-Korea, Rusland tot Frankrijk.

Iedereen kan bijdragen

De naamgeving ‘open source’ slaat op het feit dat iedereen kan bijdragen tot het verfijnen en corrigeren van de inlichtingen, analyses of aanklachten. Ondertussen zijn de oude militaire of commerciële inlichtingendiensten op de kar gesprongen. Een bedrijf als Maxar dat spionagesatellieten uitbaat en zijn beelden verkoopt aan staten, stelde al beelden gratis ter beschikking van media zoals the New York Times, maar ook aan OSINT-fanaten. Maxar kan beelden leveren waarop voorwerpen ter grootte van 30 cm haarscherp te zien zijn.

Honderdduizenden volgers

De websites of Twitteraccounts van een Spencer, een Sutton of consoorten kennen ondertussen tienduizenden tot honderdduizenden volgers. Enkele van de markantste accounts zijn @Oryxspieonkop, @TheOsintBunker en @Osinttechnical. Oryx houdt bijvoorbeeld lijsten bij van Russisch wapentuig dat is veroverd of vernietigd. Deze onbetaalde specialisten worden door honderden kenners van materiaal of onderdelen geholpen.

De ene vindt met Photoshop ‘made in USSR’ op rubberbanden van vernielde of achterlaten vrachtwagens en kan zo de productiedatum van de kapotte banden dateren voor 1991. Een andere ex-militair determineert dan weer bepaald wapentuig, terwijl nog een andere uitleg geeft over onderhoudspraktijken of een derde citeert die op insignes wijst. Neergeschoten drones worden in groep ontleed. De Twitterdraadjes zijn extreem fascinerend en staan bovendien vol heerlijke grappen van de honderden fans.

De ene OSINT-amateur herkent de camera van Canon in de Russische drone, een andere traceert op basis van serienummers de onderdelen. Weer iemand anders wijst op de munitie in de drone. Bepaalde illegale munitie zoals clustermunitie, kamikazedrones en thermobarische munitie (het type dat de Belgische militaire specialist en ex-kolonel in studio van De Afspraak niet bleek te kennen) bespreken ze in geuren en kleuren. Allerhande foto’s van het internet worden eerst op betrouwbaarheid gekeurd en vervolgens krijgt het publiek de uitleg en voorbeelden van de gevolgen.

Ongekende kennis

Voor internationale inlichtingendiensten levert het speurwerk ongekende kennis op. Zo kunnen de Europese Unie en de Verenigde Staten druk zetten op Japanse fabrikanten om de levering van bepaalde componenten stop te laten zetten. Of men kan bepaalde onderdelen hacken.

Veel doet denken aan de Bellingcat-methode van het collectief van onderzoeksjournalisten rond de MH17-ramp. Net als toen maar nu op een veel grotere schaal halen onderzoekers de geolocatie uit beelden. Als de exif van filmpjes (waarvan vele afkomstig van Russische militairen op Telegram, Instagram enzovoort) niet achterhaald kan worden uit de bestanden, dan probeert men met Google Maps en foto’s van Google Streetview of websites zoals Flickr gebouwen te prikken op een kaart. Die digitale kaart kan dan weer in lagen over luchtfoto’s, satellietfoto’s, GIS-bestanden enzovoort worden gelegd. Met dergelijke triangulatie kunnen de exacte locaties van gevechten, wapentuig of oorlogsmisdaden worden bepaald.

Oorlogsmisdadigers opsporen

Nog straffer zijn de mensen die massaal Facebook en dergelijk afstruinen om de gezichten van Russische soldaten te linken aan namen. De moorddadige 8e brigade van de Russen zette trots een groepsfoto online. Die foto circuleerde en de helft van de soldaten is ondertussen geïdentificeerd.

Dankzij de ‘Zoek-mijn-iphone-app’ ontdekten meerdere Oekraïense vluchtelingen dat hun draadloze koptelefoons gestolen waren door plunderende Russische soldaten. Toen dit rond ging op Twitter begonnen OSINT-onderzoekers die te volgen met die vluchtelingen en zagen ze dat de oortjes net als veel andere zaken op bepaalde gps-coördinaten in Wit-Rusland belandden. Dat bleek een pakketbedrijfje. De oortjes kwamen uiteindelijk in Tsjetsjenië terecht.

Saboteren

Gestolen tractors van John Deere uit een geplunderde groothandel belandden in Rusland en dankzij de gps-trackers kon John Deere de tractors onbruikbaar maken. Uit de transponders kon opgemaakt worden dat het Russische leger die honderden tractors en maaidorsers op treinen had geladen en als oorlogsbuit had ontvreemd. Getuigenissen en luchtfoto’s completeerden de verslagen van de plunderingen.

Al die gegevens leveren veel informatie op. Zo volgen zolderkamerspionnen de luxejachten van Russische oligarchen via publieke websites. Privéjets worden gevolgd op dezelfde manier met gelijkaardige databanken en websites. Allemaal wordt het genamed en geshamed op sociale media.

Onschatbare waarde

Voor eventuele aanklagers van oorlogstribunalen zijn al deze belangeloos geanalyseerde gegevens van onschatbare waarde. Met meer dan 4 miljard gebruikers van sociale media, is het aantal getuigen en nuttige bronnen oneindig. Uit chatgroepen wordt gelekt, namen worden gelinkt aan beelden en aan oorlogsmisdaden. Foto’s en filmpjes worden gelinkt aan plaatsen, slachtoffers en daders.

Ondertussen zijn ook academici steeds meer betrokken en bepaalde media zoeken nu OSINT-medewerkers (onder andere de openbare omroep NOS in Nederland). De Vlaamse media zoals de VRT daarentegen zitten nog in de fase van het ‘factchecken’ van filmpjes op Facebook.

Ondertussen levert OSINT één van de meest fascinerende nieuwsstromen sedert decennia op. Sinds de tijd dat iedereen aan CNN International gekluisterd zat tijdens de Eerste Golfoorlog ruim dertig jaar geleden, waaide er niet eerder zo’n nieuwe wind door het nieuwslandschap en de consumptie van het wereldnieuws.

H.I. Sutton

Zolderkamerspionnen veranderen oorlog in Oekraïne