Is het ontstaan en de verspreiding van het coronavirus een straf van God? In veel protestantse kerken in de Nederlandse ‘Biblebelt’ is men daarvan overtuigd.

Grofweg kun je in Nederland drie soorten protestanten onderscheiden. De meest rekkelijke (en grootste) groep vind je bij de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Dan zijn er de Orthodoxen, waarvan de kerkgenootschappen van oudsher de achterban vormen van de ChristenUnie (CU). En tenslotte de Bevindelijken. Hiertoe behoren kerkgenootschappen als de Gereformeerde Gemeenten, Hersteld Hervormden, Oudgereformeerden en diverse afsplitsingen die in de loop der tijd zijn ontstaan. Deze gelovigen worden politiek gerepresenteerd door de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP). Het gaat om een half miljoen mensen, die vooral wonen in een strook die loopt van Zeeland via het midden van het land naar de omgeving van Zwolle, de zogenaamde Nederlandse Biblebelt.

Relatief gesloten gemeenschappen

In bevindelijke kringen wordt sterk gehecht aan het gezag van de Bijbel: ‘Het onfeilbaar Woord van God met exclusieve, absolute en universele zeggingskracht’, zoals helder verwoord op Wikipedia.

Hoewel bevindelijk-gereformeerden vooral verkeren in verbanden binnen hun eigen zuil en veelal te vinden zijn op het platteland in relatief gesloten gemeenschappen, wil dit niet zeggend dat zij zich bewust isoleren. Ook niet dat zij, zoals de Amish, moderne uitvindingen niet accepteren. Integendeel, zo runden de uit bevindelijke kring afkomstige gebroeders Baan jarenlang een groot softwarebedrijf. De moeite met televisie bijvoorbeeld komt vooral door de inhoud van de programma’s, niet door het medium op zich.

De overheid ziet men als gezag ingesteld door God: ‘Zij is Gods dienares, u ten goede’ (Romeinen 13). In bijzondere omstandigheden, zoals nu, heeft de overheid bijzondere bevoegdheden, die dan ook nauwgezet worden opgevolgd. Dit betekent niet dat men alles maar over zich laat heenkomen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam er zo steeds meer verzet vanuit bevindelijke kring tegen de Duitse bezetter.

Vaccinatie

Een minderheid van de bevindelijken wijst vaccinatie af, waardoor in dorpen met relatief veel bevindelijk-gereformeerden de afgelopen decennia een aantal keren de in Nederland vrijwel verdwenen ziekte polio is uitgebroken en ook mazelen en bof. Vaccineren wil niet zeggen dat medische behandelingen worden geweigerd, zeker niet als deze levensreddend zijn. Ook zijn relatief veel mensen uit bevindelijke kerken werkzaam in medische beroepen.

De betrekkelijk kleine groep die vaccinatie weigert, ziet het eigen leven als iets wat in Gods hand is. Vaccineren is dan een blijk van wantrouwen tegenover God. Er geldt echter ook dat je jezelf en anderen niet moedwillig in gevaar mag brengen, wat voor de meesten de doorslag geeft om zich wel te laten inenten. De in bevindelijke kring gehanteerde belijdenisgeschriften als de Heidelbergse Catechismus, waaraan een groot gezag wordt toegekend, noemen ziekte iets wat ons niet bij toeval overkomt.

Loon van de zonde

Binnen het protestantisme (maar niet alleen daar) worden ziekte en dood gezien als ‘loon’ van de zonde: Met de zondeval zijn ook ziekte en dood in de wereld gekomen. Het gaat voor de meesten dan niet om een persoonlijk loon, maar iets wat de wereld in het algemeen treft.

In bevindelijke kring gaat men echter een stap verder. Daar ziet men ziekte ook als een middel in Gods hand. Een brief van dominee Agteresch van de Gereformeerde Gemeente Werkendam aan de kinderen van zijn gemeente zorgde voor veel ophef toen die in handen viel van De Telegraaf. Hij schrijft dat corona een straf van God is voor de zonde van de mensen en plaatst het virus daarmee in een Oudtestamentische context waarin een toornige God onheil op de mensen afstuurt om ze tot bekering te dwingen. Een in het Algemeen Dagblad opgevoerde pedagoog sprak er schande van, daarmee het culturele isolement onderstrepend waarin de bevindelijke zuil steeds meer komt te staan.

Bekering

Gebruikelijker is echter de visie die andere bevindelijke predikanten deze dagen verwoorden. Ook zij leggen een verband tussen het sturen van een ziekte en zonde, maar betrekken dit op het individu en op persoonlijke zonden.

Een andere mogelijkheid die in bevindelijke kring veel wordt genoemd, is dat het virus een aanwijzing is dat de Eindtijd is begonnen. De Bijbel noemt besmettelijke ziekten expliciet als een van de tekenen hiervan.

De remedie vanuit bevindelijk-gereformeerd perspectief ligt voor de hand: bekering. De oproep hiertoe kwam het Reformatorisch Dagblad op hoon te staan, evenals die van het houden van een bidstond. De krant schreef: ‘In de negentiende eeuw, tijdens heftige uitbraken van cholera, riepen predikanten hun hoorders op om te doen wat God sprak tot Salomo (2 Kronieken 7:13,14). Als God ziekte zendt, moeten ze zich verootmoedigen, bidden, Gods aangezicht zoeken en zich bekeren. Als het volk dat zal doen, ‘zo zal Ik uit de hemel horen en hun zonden vergeven en hun land genezen.’

Megakerken

Zo vraagt men zich in bevindelijke kring af: ‘Als men alleen weet van een God van liefde en niet meer van Gods toorn over de zonde en Zijn rechtvaardige straffen, dan is men wel ver afgedwaald van hetgeen ons in de Bijbel wordt voorgehouden. Dan heeft men inmiddels een heel ander Godsbeeld dan de christelijke kerk vanouds heeft gehad.’

Aanvankelijk berichtten diverse media dat het coronavirus de Biblebelt zwaar getroffen had en werd een link gesuggereerd met de diensten die in megakerken in deze plaatsen worden gehouden. Het feit dat in sommige gemeenten met een relatief grote bevindelijk-gereformeerde populatie veel coronagevallen werden geconstateerd, bleek echter niets te maken te hebben met het te lang door laten gaan van kerkdiensten en het bezoeken daarvan.

Verzet tegen uitzonderingspositie

Alle protestantse kerken hebben zich volgens onderzoek van het Reformatorisch Dagblad strikt gehouden aan de door de overheid uitgevaardigde maatregelen, waarbij vanaf 12 maart bijeenkomsten van meer dan 100 personen verboden waren en vanaf 23 maart alle samenkomsten, met uitzondering van religieuze tot 30 personen. In seculiere kring is er tegen deze uitzonderingspositie van kerken op grond van de grondwettelijke godsdienstvrijheid veel verzet.

Tussen 12 maart en 23 maart organiseerden sommige gemeenten nog steeds diensten in kleinere groepen van minder dan 100 personen, aangezien zij de regels van de overheid als zodanig interpreteerden. In Staphorst leidde dit tot grote ophef. Inmiddels zijn veel kerkdiensten online te volgen, waarbij in de kerk zelf alleen de dominee, een aantal kerkenraadsleden, de organist en de technische mensen aanwezig zijn.

Islamitisch verzet

Islamitische kringen volgen de situatie in de kerken met argusogen. Naar aanleiding van een besmetting na een samenkomst in een verzorgingstehuis in Sommelsdijk riep burgemeester Aboutaleb van Rotterdam op om alle kerkdiensten te verbieden. Een bewoonster van 107 jaar herstelde, maar verschillende andere bewoners overleden. Dat deze besmetting al voor 12 maart had plaats gevonden vertelde Aboutaleb er niet bij.

Ook had hij het niet over de Turkse bruiloft met 500 gasten die na die datum in Den Haag door de politie moest worden opgebroken. Het Haagse raadslid voor de islamitische Partij van de Eenheid Arnoud van Doorn stuurde een tweet de wereld in waarin hij het doorgaan van kerkdiensten in Oldebroek hekelde, terwijl het om een bericht van twee weken eerder ging en de diensten in die vorm al lang waren gestaakt.

Islamitische organisaties zijn alert als het gaat om het aan de kaak stellen van (vermeende) (voor)rechten van christelijke kerken. Het is al gelukt om de islamitische gebedsoproep gelijk te stellen aan het luiden van de kerkklokken. Om iedereen een hart onder de riem te steken klonk die oproep op vrijdag 3 april bij verschillende moskeeën extra luid. Voor sommigen zal het eerder angstaanjagend dan bemoedigend zijn geweest.

H. J. Agteresch

Is het coronavirus een straf van God?