In de Basiliek van Koekelberg hebben gisteren, op 6 april, meer dan 500 Rwandezen de tragedie in hun land herdacht van 30 jaar geleden. Er is gebeden voor de slachtoffers van de aanslag op het presidentiële vliegtuig (6 april 1994) en voor àlle Rwandezen en ook Congolezen die sindsdien omgebracht zijn.

Vandaag, op 7 april, herdenkt het officiële Rwanda uitsluitend de slachtoffers van de ‘genocide op de Tutsi’, de bevolkingsgroep waartoe het overgrote deel van de huidige machthebbers behoort. Over de andere slachtoffers, Hutu en Twa, mag zelfs niet gesproken worden. Voor het Patriottisch Front van sterke man Paul Kagame, sinds juli 1994 aan de macht, waren de inzittenden van het presidentiële vliegtuig trouwens de organisatoren van de genocide en verdienen zij zeker geen herdenking.

Zo zijn er vandaag twee Rwanda’s en twee verhalen over ‘1994’: het verhaal van de vluchtelingen overal ter wereld en het verhaal van de machthebbers in Kigali.

Het officiële verhaal

Voor het huidige Rwandese regime is ‘de waarheid’ onbespreekbaar en sinds 1994 vastgelegd in de nieuwe schoolboeken, in de genocide-memorialen en musea en herhaald in de media die feitelijk onder controle staan van de overheid. Dat gaat dan zo. De genocide op de Tutsi is het gevolg van het Belgisch bewind over Rwanda (1916-1962) dat de etnieën (Hutu, Tutsi, Twa) gecreëerd heeft.

De Belgen hebben daarenboven in de aanloop naar de onafhankelijkheid de jacht op de Tutsi-minderheid gesteund, zelfs militair, en hielden daarna de regimes de hand boven het hoofd die de Tutsi discrimineerden en het land uit joegen. In het fatale jaar 1994 deed de internationale gemeenschap niets om de genocide op de Tutsi te stoppen en dus zijn onder meer België en Frankrijk mee verantwoordelijk.

Het verhaal van de vluchtelingen

De Rwandese vluchtelingen in België en over de hele wereld kijken helemaal anders naar hun eigen land. Dat klinkt dan zo. Het Belgisch bewind heeft de eeuwenlange overheersing van de Hutu-meerderheid door een kleine Tutsi-elite helpen afbouwen. De regimes sinds de onafhankelijkheid (1962) probeerden een samenleving te creëren met gelijke kansen voor élke Rwandees. De oorlog door het Patriottisch Front, gestart in oktober 1990, heeft het land helemaal verwoest en de oude tegenstellingen weer op de spits gedreven met de gekende dramatische gevolgen.

De aanslag op het vliegtuig van president Habyarimana werd zo goed als zeker gepleegd door dat Front van (de huidige president) Paul Kagame dat meteen de oorlog herbegon, ondanks het afgesproken vredesakkoord. Het Rwandees Patriottisch Front deed er vervolgens alles aan om een internationale interventie te beletten, want zou in dat geval nooit het hele land hebben kunnen veroveren.

Wat is het nu?

De twee verhalen staan op vele punten lijnrecht tegenover elkaar. Vandaar ook dat enerzijds het officiële Rwanda en anderzijds het gevluchte Rwanda elk totaal andere zaken herdenken dezer dagen.

Opmerkelijk is trouwens dat de buitenlandse hoge gasten vandaag in Kigali, de Belgische ministers incluis, de eenzijdige versie van het regime niet openlijk in vraag stellen, wel integendeel. In een educatief pakket voor het middelbaar onderwijs van de Fédération Wallonie-Bruxelles bijvoorbeeld wordt dit zogenoemde ‘overheidsnarratief’ als het enige ware voorgesteld.

Nochtans bestaat er uitvoerig wetenschappelijk en journalistiek onderzoek dat de versie van het Rwandese regime op z’n minst doet wankelen of zelfs (geheel of gedeeltelijk) onderuit haalt. Zo zijn de massale moordpartijen door het Patriottisch Front, ook al tijdens de genocide en zeker later in 1994, al lang geen geheim meer. Om maar één feit te noemen.

Verzoening?

Zoals overal ter wereld na een conflict kan er ook in Rwanda alleen maar duurzame vrede en echte verzoening komen als alle slachtoffers erkend worden. Dat betekent dus in één adem: als alle misdadigers berecht worden, de huidige machthebbers inbegrepen. Dertig jaar na de feiten heeft Rwanda nog maar alleen een ‘justitie van de overwinnaars’ gekend, stilzwijgend goedgekeurd door de Westerse bondgenoten. Het huidige regime kon zo al even onbelemmerd een ware dictatuur installeren waar elke afwijkende stem het zwijgen opgelegd wordt. De Rwandese gevangenissen zitten overvol met de laatste kritische stemmen, als ze al niet vermoord zijn of ‘zelfmoord gepleegd’ hebben.

In dat klimaat herdenken onder meer Belgische, Franse en Nederlandse ministers van Buitenlandse Zaken, én de voormalige Amerikaanse president Bill Clinton, vandaag in Kigali de genocide op de Tutsi van dertig jaar geleden. De plechtigheid wordt geleid door de Rwandese president Kagame, door de Belgische topexpert voor Rwanda, prof.-em. Filip Reyntjens ooit genoemd: ‘de grootste nog aan de macht zijnde oorlogsmisdadiger’.

Het valt sterk te betwijfelen of dit soort herdenkingen ook maar iets zal bijdragen tot verzoening en meer vrede en veiligheid in het Gebied van de Grote Meren van Centraal-Afrika.

Habyarimana

30 jaar na de genocide in Rwanda