In een arrest van 22 april 2021 heeft het Grondwettelijk Hof de dataretentiewet van 2016 vernietigd. Het Hof oordeelde dat de algemene en ongedifferentieerde bewaring van gegevens met betrekking tot elektronische communicatie het recht op eerbiediging van het privéleven schendt. In deze aflevering van Doorbraak Radio geeft Hannes Van Parijs, secretaris-generaal van Jong Vld, meer uitleg over de dataretentiewet en zijn bezorgdheden bij deze wet.

Wat is de dataretentiewet?

Dataretentie verwijst naar het opslaan van telefonie- en internetgegevens door overheden en commerciële organisaties. De dataretentiewet is heel complex, zegt Van Parijs. Deze wet is eigenlijk niet nieuw. Er werd namelijk al een dataretentiewet op Europees niveau ingevoerd na de terreurgolf van 2015 maar het Hof van Justitie van de Europese Unie vernietigde deze wet. Later bevestigde het Grondwettelijk Hof dit ook. De argumentatie voor de vernietiging hield in dat de wet geen onderscheid maakt tussen burgers bij het massaal opslagen van gegevens van telecomoperatoren. ‘Zomaar gegevens opslaan van alle burgers mag volgens het Hof van Justitie en het Grondwettelijk Hof dus niet.’

De dataretentiewet is nu aangepast om tegemoet te komen aan de juridische problemen. Er werden criteria ingevoerd om te bepalen wanneer telefonie-en internetgegevens mogen bijgehouden worden. Ondanks deze aanpassing blijft het resultaat toch hetzelfde, zegt Van Parijs. ‘Het is nog steeds zo dat van alle burgers gegevens worden opgeslagen maar dan onder criteria die zijn vastgelegd door de overheid.’ Jong Vld maakt zich hier zorgen over. Het criterium dat ze nu in hoofdzaak zullen gebruiken, is criminaliteit, maar in de praktijk zal het er volgens Van Parijs nog steeds op neerkomen dat de dataretentie over het hele Belgische grondgebied plaatsvindt. ‘Er zitten heel veel losse eindjes aan deze wet en de vraag blijft, is de burger wel nog voldoende beschermd?’

Over welke gegevens gaat het nu juist?

De gegevens die worden bijgehouden zijn de metadata, dit gaat voor alle duidelijkheid niet over inhoud. De metadata zijn in feite data over data en zijn de gegevens die karakteristieken van bepaalde gegevens beschrijven. Dat dit onderscheid in gegevens bij ons gemaakt wordt is vrij uniek in de westerse wereld, benadrukt Van Parijs. ‘Nederland en Frankrijk kijken bijvoorbeeld wel naar de inhoud van berichten en luisteren gesprekken af.’ Het is goed dat bij ons niet zo is maar de stap is wel klein om dit toch te gaan doen, zegt Van Parijs.

Gevaar voor hackers

Het grote gevaar voor onze privacy is dat deze gegevens in handen kunnen komen van hackers. Als hackers kwade bedoelingen hebben dan kunnen ze van u en mij zien met wie wij in contact gestaan hebben, zegt Van Parijs. ‘Zo kunnen ze ons netwerk nagaan en daar kan makkelijk misbruik van gemaakt worden.’ Wanneer je bijvoorbeeld op vakantie bent kunnen hackers zien dat je actief belt en sms’t vanuit het buitenland waardoor ze kunnen weten dat er niemand thuis is.

Het inbouwen van een achterdeur

De Belgische datarentiewet wil nog een stap verdergaan en wil een soort achterdeur inbouwen om nog meer gegevens te kunnen achterhalen. Dit is zeker niet zonder gevaar, benadrukt Van Parijs. ‘Een deur die je inbouwt is een deur die ingestampt kan worden.’ De inhoud van berichten zou nog steeds niet kunnen gelezen worden maar de deur wordt wel op een kier gezet. De data die nu toegankelijk gemaakt zouden worden lijken nog relatief onschuldig, maar voorbeelden in het buitenland tonen aan dat dit snel kan ontsporen.

De overheid als big brother

We zijn zeker niet aan het afstevenen op Chinese toestanden, maar er zijn veel mogelijkheden om zaken te gaan misbruiken, zegt Van Parijs. Zo is het bijvoorbeeld niet ondenkbaar dat, indien er een wettelijk verbod op haatspraak komt, dit ooit misbruikt wordt. Maar we moeten het zelf niet ver in de toekomst gaan zoeken om voorbeelden te zoeken waar je je al vragen bij kan stellen. In sommige steden in ons land wordt het koopgedrag van mensen in kaart gebracht om zo winkels informatie te verschaffen, maar ook dit is al misbruik maken van gegevens, vindt Van Parijs.

Redacteur artikel: Rani De Leeneer

Hannes Van Parijs

Hannes Van Parijs: ‘Deur op een kier om inhoud berichten te lezen via dataretentiewet’