Paus Johannes Paulus I, geboren als Albino Luciani, is de opvolger van Paulus VI (1897-1978) en staat bekend als de ‘lachende paus’ (Il Papa del sorriso). Hij is de eerste paus met een dubbele naam en die er het achtervoegsel I (= de eerste) aan toevoegt.

Zijn ambtsperiode is de kortste ooit, althans in de moderne tijd: na een pontificaat van slechts 33 dagen sterft hij in de nacht van 28 op 29 september 1978. Een autopsie van zijn lichaam wordt door zijn familie én door het Vaticaan geweigerd. Ook daardoor geeft zijn dood onmiddellijk aanleiding tot speculaties over het al dan niet natuurlijke karakter ervan.

De overledene wordt omstreeks vijf uur ’s ochtends in bed in zijn slaapkamer aangetroffen door het hoofd van de pauselijke huishouding, zuster Vincenza. Het is bewezen dat ze kardinaal-secretaris Jean-Marie Villot (1905-1979) om 05u37 op de hoogte brengt van de dood van de paus. Maar het tijdstip van overlijden wordt geschat op ongeveer 23u. Volgens de officiële versie wordt de paus rechtop in bed aangetroffen, glimlachend en met een drukwerk in zijn handen.

In 1990 evalueert de Oostenrijkse patholoog Hans Bankl de gepubliceerde bronnen in zijn boek Viele Wege führten in die Ewigkeit (1990). Volgens hem kan men uit de vage informatie geen betrouwbare conclusies trekken. Bankl gelooft dat er twee mogelijke redenen zijn waarom er niet werd ingestemd met een autopsie: ‘Een autopsie had slechts één van de volgende twee mogelijke conclusies kunnen hebben: ofwel de dood door een natuurlijke oorzaak bij een persoon die al ziek was. Maar hoe had het conclaaf hem dan kunnen kiezen? (…) De andere uitkomst, een gewelddadige dood, zou nog erger zijn geweest! Daarom besloten ze alles onduidelijk te laten en accepteerden ze de opkomst van geruchten’.

In 1984 beweert de Engelse onderzoeksjournalist David Yallop in zijn boek In God’s Name, dat Johannes Paulus I vergiftigd is omdat hij corrupte activiteiten bij de Vaticaanse Bank wilde blootleggen. Die hielden rechtstreeks verband met de Banco Ambrosiano-affaire. Bovendien brengt Yallop ook kardinaal Villot en kardinaal John Cody (1907-1982), aartsbisschop van Chicago, in verband met de dood van de paus – twee zeer omstreden kardinalen die de paus uit hun functies wou ontheffen. Deze hypothese wordt overgenomen door Francis Ford Coppola in The Godfather III en Philipp Vandenberg in Die Sixtinische Verschwörung (Het Sixtijnse Geheim).

Op voorstel van het Vaticaan en met de steun van Johannes Paulus II voert de Engelse journalist John Cornwell in 1987 een nieuw onderzoek uit naar de dood van Johannes Paulus I. Hij concludeert dat de moordhypothese fout is. Zijn besluit: de paus werd overweldigd door de last van zijn onverwacht ambt, dat hij nooit had nagestreefd, was erg ziek, kreeg onvoldoende medische zorg, raakte persoonlijk geïsoleerd en vervuld van verlangens naar de dood.

Hans Bankl

Vandaag 1978: Johannes Paulus I na 33 dagen pausschap op verdachte wijze overleden