In 1910 vinden een aantal veenarbeiders bij het graven van turf een gouden helm van een Romeinse officier, restanten van zijn gezadeld paard en nog veel meer. Een van de belangrijkste archeologische vondsten in Nederland. Maar omdat de vinders ongeschoolde turfstekers zijn en geen archeologen stuiten ze op een muur van academische arrogantie.

Er is nooit één archeoloog op de vondstplek geweest. Het Rijksmuseum van Oudheden stuurt wel een onderdirecteur… die niet verder komt dan de stationsrestauratie. Hij koopt de helm en keert terug naar Leiden. Pas na 80 jaar werden ze langzamerhand wakker door twee boeken van Huub Kluijtmans. Een saga van ongeloof.

Jij woont in de Peel, vlakbij de vindplaats, op de grens van de Nederlandse provincies Noord-Brabant en Limburg. Was jouw vader een van de vinders?

‘Mijn vader, Leo Kluijtmans, was op het moment van de vondst net geen vier jaar. Hij was ook geen veenarbeider, nooit geweest. Hij werd schrijver, dichter en filosoof. Wel heeft hij zich van jongs af aan hevig geïnteresseerd voor de vondst van de Gouden Helm. Misschien omdat toen zijn vader ter plekke ging kijken hij niet mee mocht en zijn oudere broers wel. Naderhand ging hijzelf op onderzoek uit, sprak ook met alle betrokken turfstekers en vooral met de eerste vondstgetuigen.’

‘Hij zag de vondst van de Gouden Helm als een mysterie en schreef er vele artikelen over. Bij lezing daarvan ben ik ook op de gedachte gekomen dat de Gouden Helm te maken heeft met Constantijn de Grote die christenen niet meer vervolgde en rechten gaf.’

‘Vanaf 1960 werd de vondstplek – voorheen kletsnat zompig – weer toegankelijk, na de grote veenbrand van het jaar ervoor. Het was een komvormig restant van een pingoruïne, uit de IJstijd. Juist op deze plek vond mijn vader slingerstenen en pijlpunten die van nature hier onmogelijk konden liggen. Het was ook zeker geen offerplek. Alles wijst op een afrekening, niet op een offer of devotie. Men heeft deze Romeinse hoofdman in het moeras te laten verdwijnen.’

Waaruit bestond die vondst, meer precies?

‘Op blz. 227 tot en met 230 van mijn boek De Gouden Peelhelm. Het visioen van Constantijn staat een overzicht van alle gevonden zaken.’

Die lijst is absoluut zeker. Het gaat om 47 deelvondsten, waaronder naast de Gouden Helm: ruitersporen, mantelspelden (fibulae), gouden, zilveren en bronzen munten, paardenbelletjes, , een lederen binnenkaphelm, delen van het paardenzadel, vijf schoenen, een drinkbeker, een boog en een deel van een pijlkoker, speren, zwaarden, slingerstenen, vuurstenen pijlpunten enz.’

‘Wat mij betreft, ging mijn belangstelling vooral naar ruiter en paard. Een geheel gezadeld paard midden in een moeras offeren, lijkt me zeer onwaarschijnlijk zo niet onmogelijk.’

Ik kan me voorstellen dat archeologen en historici zich naar de Peel haasten?

‘Het Rijksmuseum voor Oudheden (RMO) toonde in 1910 zeker belangstelling voor de helm. Kocht die ook, en hij staat in het RMO in Leiden nog altijd prominent opgesteld. Het gaat hier echter om een oudheidkundige vondst, niet om een archeologische opgraving. Ze reageerden langzaam. Archeologen namen niet eens de moeite om op de plaats van de vondst te komen kijken.’

‘Ze werden pas goed wakker toen in 2010 mijn boek E Palude Emergo. Uit het veen kwam ik boven verscheen. Nu is mijn tweede boek uitgegeven, De Gouden Peelhelm. Stellingen uit mijn boek worden intussen kritisch geëvalueerd. Ik vind zo’n evaluatie prima en werk er ook van harte aan mee.’

Hoe leg je dat gebrek aan belangstelling uit?

‘Archeologie stond in 1910 nog in de kinderschoenen. “Schatgravers” was een beter woord voor mensen die zich hiermee bezig hielden. De toenmalige archeologie was nog primitief georganiseerd. En ze was volop in beslag genomen door de spectaculaire opgravingen van Voorburg-Arentsburg, het Romeinse Forum Hadriani. De zucht om museumvoorwerpen te vinden was natuurlijk groot. De arme Peel werd toen ook wel gezien als een cultuurloze uithoek.’

Wat is het belang van deze merkwaardige vondst? Hoe moeten we ze duiden?

‘De vondst is uiteraard van belang in verband met de kennis van het Romeinse Rijk in het algemeen en vooral ook in wat nu België en Nederland is. Verder vooral van belang voor onze kennis van het christendom. Zeer belangrijk omdat hij juist uit een tijdszone stamt toen de christenvervolgingen werden beëindigd (Edict van Milaan, 313).’

‘De Gouden Peelhelm staat bol van de christelijke symbolen die ik in detail verklaar. Mijn grote ontdekking is dat het CHI RHO (ofwel PX) teken is opgebouwd uit de liggende gebundelde zonnestralen van een zeldzaam meteorologisch verschijnsel een z.g. halo, een lichtverschijnsel aan de hemel door toedoen van ijskristallen in de atmosfeer. Deze staan massaal op de Gouden Helm afgebeeld als versiering op de friezen, samen met de zes christelijke ankers. Dat maakt de Gouden Helm tot een pronkstuk van christelijke symboliek, toen de laatste mode uit het prille begin van de vrijheid van het christendom.’

Je spreekt over een ‘dispositietheorie’. Lees ik goed, werden die arme veenarbeiders ervan verdacht die voorwerpen daar zelf te hebben gedeponeerd?

‘Op een congres in 2006 kwamen een aantal archeologen met een bijzondere nieuwe ontdekking. Daarmee is alle ellende begonnen. Er werd stuifmeelpollen-onderzoek gedaan van minuscule veenrestjes in gevonden leerresten en schoenen. De veendeskundige Prof Dr. Hans Joosten concludeerde dat het moeras waar de Gouden Peelhelm is gevonden erg ondiep moet zijn geweest toen de Romeinse officier er met zijn paard omkwam.’

‘Dat strookt echter niet met de gevonden zaken en al helemaal niet met de omstandigheden zoals ze in 1910 tijdens de vondst werden vastgesteld. Ik zeg dat dit gezien de andere vondsten uit een vroegere periode nagenoeg onmogelijk is. Want in deze omgeving is meer gevonden, o.m. een sierschijf in 1738 en een gouden schild in 1807.’

‘Hieraan hebben enkele archeologen een ongefundeerde theorie verbonden dat het dus een depositie was geweest, zeg maar een nepvondst, neergelegd door mensen die zich interessant wilden maken. Of om welke reden ook. Ik zeg: dat is gezien de andere vondsten en getuigenverklaringen nagenoeg onmogelijk. Er is zoveel op die plek gevonden dat al deze vondsten wijzen op een gewelddadig treffen.’

Waar bevinden de Gouden Helm en toebehoren zich nu?

‘In het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) te Leiden en een deel bij mij thuis. Van een derde, particuliere verzameling, de z.g. verzameling Bos is de verblijfplaats nog altijd onbekend.’

Zijn de archeologen tot inkeer gekomen?

‘Er is een grote discussie losgebarsten met voor- en tegenargumenten. Heel veel archeologen weten er te weinig van en hebben geen mening. En om geen blunders te begaan, zwijgen ze liever. Wetenschappers sluiten naar buiten toe vaak één front. Dat is ook wel verklaarbaar.’

‘In feite gaat het om een grote botsing tussen de momenteel aangehangen theorie (depositie) en de bevindingen van de Peelwerkers uit 1910 en hun nakomelingen. Sterker nog: die zijn gewoon nooit gehoord en arrogant terzijde geschoven. De archeologie zit er gewoon naast wat de verklaring van de vondst betreft. Het geheim van de Gouden Helm, weet je, het blijft fascineren.’

Hans Joosten

Hoe archeologen de vondst van de Gouden Helm verknoeiden