Vanuit de Kazerne Dossin in Mechelen werden tussen 1942 en 1944 zowat 25 000 Joden en 350 zigeuners getransporteerd naar Auschwitz-Birkenau. Minder dan vijf procent overleefde. Dossin is als ‘doorgangskamp’ (Sammellager) te vergelijken met het Nederlandse Vugt of Westerbork en het Franse Drancy. In 1995 werd de kazerne tot Museum van Deportatie en Verzet omgedoopt. Een nieuwe vleugel werd ingehuldigd in 2012: een Memoriaal waar vooral herinneringseducatie aan de orde is. Decretaal wordt verwezen naar het Memoriaal als een herdenkingsmuseum rond de Holocaust én als wetenschappelijke instelling die werkt rond antidiscriminatie en mensenrechten. Dit alles werd en wordt gefinancierd met Vlaams geld.

Rel in de wetenschappelijke raad

Begin maart 2020 ontstond commotie toen tien mensen uit de wetenschappelijke raad van de Kazerne Dossin collectief ontslag namen. Er waren al incidenten geweest rond de uitreiking van de prijs ‘Ambassadeur van de Vrede‘ door Pax Christi aan Brigitte Herremans in het Memoriaal. Herremans is nooit te beroerd om Israël te bashen. Ook was er wrevel rond gidsen die eerder de actuele politiek met zijn opgerekte mensenrechten behandelden dan de Holocaust, bijvoorbeeld met recente foto’s van migranten. Ex-directeur Christophe Busch gedroeg zich ook meer als een linkse propagandist over het terughalen van Syrië-strijders en het uitventen van zijn ideologische agenda.

Urban studies

Als een soort tegenzet werd op initiatief van de UA, de VUB, het Brusselse ‘Centre for Urban Studies’ en het ‘Urban Studies Institute’ in Antwerpen een diversiteitsspeeltuin opgericht: het Hannah Arendt Instituut, gevestigd in een zijvleugel van het Mechelse stadhuis. Startsubsidie 235 000 euro, in 2021 236 940 euro.

‘Urban studies’ – in het Engels klinkt het nog meer verhullend met een air van wetenschappelijkheid – is een vrijhaven voor roodgroene linkiewinkies die in duur sociologen en -agogenjargon hun multicul verhaal opdringen aan de argeloze burger. Ze gaan zogenaamd onderzoeken wat elk normaal mens ondertussen uit ervaring wel weet: namelijk dat de grote steden geen plezierige oorden meer zijn, juist door de malaise van de multiculturaliteit en de import van culturen die haaks staan op de onze. De diversiteitsideologie is voor zulke blanke, in riante witte wijken wonende academici de totempaal waarrond ze hysterisch dansen. Zélf ondervinden ze er vanzelfsprekend geen last van. Sterker: ze vertonen nauwelijks empathie met de autochtone lokale bewoners die de lasten dragen van hun obsessies, zowel sociaal, financieel als moreel.

Herman van Goethem

Eén van de protagonisten van het nieuwe Hannah Arendt Instituut is Herman van Goethem, rector van de Universiteit Antwerpen. Hij is van oordeel dat onze aula’s te wit zijn, dat onze scholen halal eten moeten invoeren en dat we moeten afstappen van het blanke, westerse denkkader.

De lezingen op de agenda situeren zich allemaal aan de dogmatisch politiek correcte zijde. Of erger. Denk aan een Nadia Fadil, bekend van haar Facebook motto ‘Fuck Flanders’, Anya Topolski die het waanzinnige idee propageert dat moslims de nieuwe Joden zijn, en Eric Corijn; trotskist in nieuwe vermomming. Voorts is er het opzet van de EDU-box: jongeren leren omgaan met meningsverschillen. Zeg maar: diversiteitspropaganda.

De naam van het instituut

Vooreerst: het is mij hier niet begonnen om het zionisme te verdedigen of te bekritiseren. Over deze uitermate complexe ideologie werden de nodige interessante werken geschreven, maar blijkbaar lezen weinigen ze. Het gaat mij hier om de naamgeving van het nieuwe Mechelse instituut: Hannah Arendt. Deze Joodse, sterk rationalistische filosofe was tevens minnares van de naar het nazisme zwemende Duitse filosoof Martin Heidegger. Ze is hem nooit echt afgevallen.

Hannah Arendt stierf in 1975. Ze stond op zijn minst zéér ambivalent ten opzichte van het zionisme. Een lastig buitenbeentje was ze, een bewuste paria die zaken schreef die voor zowat elk soort Jood onaanvaardbaar waren tot vandaag. Ze brak met het zionisme in 1943 omdat ze in deze ideologie heel wat weeffouten ontdekte, zaken die achteraf soms juist bleken. Maar er waren ook dingen die ze door haar ultrarationalisme niet kon begrijpen en situaties die ze totaal verkeerd inschatte. Haar provocerende kritiek op het Jodendom en op het zionisme verscheen in 1945 in een klein links tijdschrift Menorah Journal omdat andere magazines, waaronder het intellectueel Joodse Commentary, het niet aandurfden het artikel te publiceren.

Arendt als eeuwige recalcitrant

Arendt had de voortdurende neiging iedereen ervan langs te geven, ook linkse zionisten. Het is een soort karaktertrek. Tot 2000 verscheen er zelfs geen enkel boek van haar in het Hebreeuws. In haar werk verweet ze haast elke Joodse beweging werkelijkheidszin. Of het nu ging om chassidisme, de Joodse verlichting Haskalah, zowel de eerste als de tweede, de assimilatie, het Reform Jodendom of sociaal utopisme: alle schoten ze te kort voor haar. Maar ook afvallige Joden die naar een andere religie overstapten nam ze op de korrel. Ze minachtte de Ostjuden en de kaftan-Joden. En zeker ook de Europese rabbi’s die, in tegenstelling tot christelijke geestelijken als Bonhœffer of Josef Zilliken, tijdens de judeocide geen martelaarsdood waren gestorven. Ook haar opmerkingen over een gebrek aan Joodse weerbaarheid en de passiviteit van de diaspora komen telkens terug. Ik vind dat men haar nog het best als cultuurzionist kan omschrijven, in de geest van Achad Ha’am (Ascher Ginsberg) of Hans Kohn. Maar ook hier met de nodige reserve.

Zionisme

Zionisme was voor Arendt het streven naar een Joods vaderland, niet naar een Joodse staat. De Balfour Declaration sprak zoals bekend van een ‘Joods Nationaal Tehuis’. Balfour zelf was trouwens een antisemiet die de Joden liever kwijt dan rijk was. Een Joodse staat was volgens Arendt immers achterhaald, en een ministaat, zo betoogde ze, zou altijd afhankelijk van een grootmacht blijven. Het is opmerkelijk dat een actueel Joods denker als Yoram Hazony juist het tegenovergestelde betoogt in zijn The Virtue of Nationalism uit 2018.

Wie Israël vandaag met zijn vele innovatieve start ups ziet en bijna de helft van het wereldjodendom in eigen huis, heeft de neiging Hazony gelijk te geven, en Arendt eerder als utopist te beschouwen. Zij dacht immers aan een soort Joodse volksplanting in Palestina, aan een regionaal federatief verband. Ze nam onder meer de toenmalige Sovjet-Unie als voorbeeld, een land waar de nationaliteiten als minderheden toentertijd door Stalin fel onderdrukt werden. Ze vertoonde enorm veel vertrouwen in de Palestijnse Arabieren. Vreemd, want met wie van hen immers zou men vrede moeten sluiten? Het Arabisch Hoger Comité verwierp zelfs het Britse Witboek van 1939. De Arabische Liga verwierp op haar beurt een binationale staat! Arendt was een Joodse seculiere antizioniste, zoals er vandaag ook nog religieuze antizionisten zijn, al kan ik haar in dit héél korte tijdsbestek niet de complexiteit verlenen die ze verdient.

Hannah Arendt in Mechelen

Ik geef dit alles maar even aan om te laten zien dat de zeer recalcitrante Hannah Arendt vele Joden nog steeds choqueert. Haar denken over het Jodendom is vaak troebel of op het randje van antisemitisme. Er zit een zekere liefdeloosheid in haar werk en een gebrek aan empathie, bijvoorbeeld tegenover de Joodse Raden.

Het is daarom bijna voor de hand liggend dat de nieuwe naam van het Instituut in Mechelen als een tegenzet moet worden beschouwd tegen de ‘al te Joodse’ ‘Dossin Kazerne’. Hannah Arendt was uiteindelijk niet Israël- of zionistisch gezind, en dat is een understatement. Daarom mag haar naam figureren in de politiek correcte setting van het nieuwe Instituut met zijn linkse mensenrechtenreligie. Als alibi kan men altijd verwijzen naar haar cruciale oeuvre over het totalitarisme. Ook al gaan historici van het nazisme, zoals Ian Kershaw en Hans Mommsen, en van het communisme, zoals Sheila Fitzpatrick, er vandaag vanuit dat totalitarisme geen bruikbare analytische categorie is.

Nu oude Europese Jodenhaat en moderne anti-Israël sentimenten weer dodelijk samenkomen, is zo’n Arendt Instituut, vermoed ik, een reprise van UNIA, maar op een ander manier en met een ander cachet, in een nieuwe vermomming. Tijd dus voor de weerbaarheid die Hannah Arendt zo miste bij de Joden.

Hans Kohn

De diversiteit van het Mechelse Hannah Arendt Instituut