Dit is het vervolg op deel 1 van het interview met Yves Pauwels, de man die met zijn auto de Sahara doorkruiste.

Analfabeet

In Mali, las ik, is 38% van de bevolking analfabeet, maar in een andere bron spreekt men van 65% analfabetisme. Wat is de realiteit?

‘Ja, beide cijfers zijn mogelijk. Hangt van het moment af en van wat je “analfabetisme” noemt. In ’t begin, toen ik er kwam in 1962, was praktisch iedereen analfabeet. De jongens die een beetje gestudeerd hadden, die openden een alfabetiseringscentrum voor de mensen van het dorp. Ik organiseerde dat.’

‘Ze hebben toen een abri gebouwd: vier palen en een strooien dak. Daar kwamen de mensen op de grond zitten en leerden ze het alfabet. Zo is stilletjes aan dat alfabetiseringscentrum uitgegroeid tot een basisschool. Ik had subsidies gekregen, die kreeg je heel gemakkelijk om gebouwen te zetten.’

Subsidies van de Belgische overheid of van de Malinese?

‘Neen, van Missio, een organisatie om missionarissen te steunen. En verder, herinner ik mij, kreeg een beetje steun van overal, van waar ik die kon krijgen.’

In welk jaar was dat?

‘In 1962. Ik ben gewijd in juni 1962 en in december vertrokken met de boot. Op 24 december ben ik in Abidjan (Ivoorkust) aangekomen met de boot vanuit Marseille, na een reis van een tiental dagen. De kapitein vroeg: “Pater, morgen is het Kerstmis. Blijf hier om voor ons de mis te lezen, kom met ons mee naar Pointe-Noire (Congo-Brazaville) en in het terugkomen zetten we u af”. Ik zei: “Nee nee, ik moet direct naar mijn post”. Ik heb er nog altijd spijt van. De 24e ’s avonds was ik in Abidjan, in de procuur, de overnachtingsplaats voor geestelijken.’

Witte paters

Was jij daar dan alleen of leefde je daar in een communauteit?

‘Bij de Witte Paters zijn we altijd in communauteit, nooit alleen. Altijd met drie. Maar ja, soms gaat er ene op verlof of valt er een andere ziek en soms ben je dan toch alleen, maar dat is toeval. Mijn voornaamste taak was pastoraal werk: de mis lezen en dopen, vooral op paasnacht. Sommige jaren waren er meer dan 100 volwassenen die het doopsel aanvroegen. Voor vele mensen was dat een echte bevrijding van hun fetisjen en bijgeloof.’

En ben je tot op ’t einde met drieën kunnen blijven?

‘Tot in 2014, toen heeft de Belgische ambassade in Dakar ons gezegd dat de Belgen en de Fransen onmiddellijk Mali moesten verlaten. Dat hebben we gedaan, wegens de islamisten en de toenemende terreur. Dat was een echte kerkvervolging. Je kan je dat niet voorstellen: een man met een machinegeweer die een bus doet stoppen, naar binnenkomt en als hij ziet dat er vrouwen aan boord zijn, wild begint te schieten tot iedereen dood is. Afgrijselijk.’

Moslim

Men zegt dat op dit moment 95% van de Malinezen moslim is. Kan dat kloppen?

‘Ja, dat kan kloppen. Maar eigenlijk zou ik zeggen, dichterbij de werkelijkheid: 100% is animist, aanhanger van hun oude, traditionele godsdienst, 90 à 95% moslim en 5 à 10% christen. Zie je wat ik bedoel? Die “moslims”, ja, als er eens geen regen is of als het te droog wordt, dan grijpen ze terug naar hun offers en rituelen uit hun traditionele, heidense godsdienst. Dat is zéker, zo doen ze het sinds altijd.’

Graven naar water…

Hoe was de relatie met de moslims op het terrein?

‘In mijn tijd waren dat heel vriendelijke mensen. Ik had moslimvrienden. Er waren veel dorpen zonder water. Daarom heb ik een project op poten gezet om waterputten te graven. En moslim of niet, ik zag daar niet naar. De mensen zijn daar, ze hebben dorst, het zijn allemaal mensen.’

Water halen, een probleem en een kunst.

‘Op zekere dag zei mij een moslim: “Je bent de vader van ons allemaal”. Om je maar te zeggen dat ik geen onderscheid maakte.’

‘De burgemeester van Bandiagara heeft dat ook een keer gezegd: “Dankuwel pater, want jij brengt eenheid onder de mensen”. Niet slecht, al zeg ik het zelf. Dat moet je erbij nemen. (lacht)’

Water

Welke projecten heb je zo allemaal opgezet?

‘De meeste waren voor water, omdat er geen water was. Ik deed dan beroep op Caritas in Zwitserland. Die waren heel vriendelijk en behulpzaam. Iemand van Caritas uit Luzern was ter plekke komen zien.’

‘Het probleem was te weten waar je precies moest graven. Voordien moesten we het doen met een pater die kon pendelen. In de helft van de gevallen had hij het goed, maar ook niet meer dan dat… dus ging ik op zoek naar beter. Uit Luzern hebben ze ons een geoloog gestuurd, Hans Staubli. Die is bij ons komen wonen en dan hebben we samengewerkt. Hij ging ter plaatse om aan te duiden waar ze konden boren. Hij gebruikte geen apparatuur, alleen zijn intuïtie en observatie van planten en dieren. Altijd juist, nooit een misser!’

Dat was een geweldige hulp natuurlijk…

‘Ah ja, als er geen water meer was gingen de vrouwen een hele dag met een emmer of een kom op hun hoofd om water te halen, van ’t een dorp naar ’t ander. En er is voor hen niks zo vernederend als water te moeten vragen aan een ander dorp.’

Als de geoloog had aangeduid waar men naar water kon graven, wist de lokale bevolking dan hoe ze te werk moesten gaan?

‘Hans Staubli, die toonde waar er water was en we hadden een technische equipe, een ploeg met de boormachine, ook van Caritas Zwitserland. Maar eens dat het water gevonden was, dansten de vrouwen er letterlijk dagenlang omheen en dan begon het grote werk. Dat was de opdracht voor de plaatselijke bevolking: graven en nog eens graven, dagenlang, om een bruikbare en stabiele waterput te krijgen… Nadien heb ik zelf op zijriviertjes van de Niger met de plaatselijke bevolking ook nog 40 stuwdammen gebouwd die voor regelmatige watertoevoer zorgden.’

Opstanden en staatsgrepen

Op die 50 jaar heb je heel wat opstanden en staatsgrepen meegemaakt?

‘Gelukkig niet van nabij. Dat speelde zich voornamelijk af in de hoofdstad Bamako 500 à 600 km zuidelijker. Geen twee maanden na de onafhankelijkheid van Mali in 1960 maakte Modibo Keïta er een marxistische eenpartijstaat van, min of meer naar Sovjetmodel.’

‘In 1967 riep diezelfde Keïta de permanente revolutie uit, dit keer door China geïnspireerd, waar de culturele revolutie aan de gang was. Een groep jonge officieren maakte er een eind aan met een staatsgreep. Nadien kwam er meer stabiliteit en democratie. Van 2002 tot 2012, onder president Touré werd Mali zelfs gezien als een goed voorbeeld van democratie in Afrika, maar dat duurde niet lang.’

Wat gebeurde er dan?

‘Het probleem kwam uit Libië aanzetten. Vele Toearegs hadden in 2011 in Libië meegevochten met Kadhafi. Toen die verloor en vermoord werd, zijn ze naar Mali teruggekeerd met “ervaring” en zware wapens waarmee ze Noord-Mali onder controle kregen. In 2012 was de toestand in het noorden van het land zo erg geworden dat een grote vluchtelingenstroom op gang kwam.’

‘Daarbovenop begon een Noord-Afrikaanse tak van Al Qaida terreur te zaaien. Frankrijk greep begin 2013 militair in en stuurde een aanzienlijke troepenmacht naar Mali. Daarmee werd waarschijnlijk erger voorkomen, maar veiliger is het land er niet op geworden. Reden waarom we er in 2014 uit weg moesten.’

Het kanaga-symbool, man-bovenop-vrouw

Maar er is een ander ‘vreedzaam’ probleem, de bevolkingstoename…

‘Ja, dit straatarme land, een van de armste ter wereld, zag zijn bevolking toenemen van minder dan 15 miljoen in 2009 tot 22 miljoen in 2022. Een Malinese vrouw heeft gemiddeld zes kinderen, wat wil je. Overal in Mali zie je het kanaga-symbool afgebeeld.

Dat betekent: een man bovenop een vrouw. Tot 1961 stond dat zelfs op de nationale vlag! De moslims hadden echter bezwaar tegen het afbeelden van mensen op de landsvlag.’

Hoe zie je de toekomst van Mali?

(zucht diep) ‘Ik kan alleen maar hopen en vertrouwen op de Almachtige.’

Hans Staubli

6.500 km door de Sahara met de auto, zonder airco (2)