In 1856 namen de troepen van Xianfeng, keizer van China, een stad in die in handen was van de Taiping-opstandelingen. De Taiping was een sekte onder leiding van Hong Xiuquan. Hij hield zich voor de jongere broer van Christus en wou het Hemelse Rijk op aarde vestigen. De keizerlijken sloegen iedereen dood, op 400 jongens na. De opperbevelhebber beval ze levend te begraven. De helft ontsnapte na een hoog losgeld, de andere helft onderging zijn gruwelijk lot. ‘Onder schaterend gelach en geschreeuw stampten de keizerlijken op dit levend graf de aarde ineen en spotteden met den Shangti (god), welke zoo weinig in staat was zijne vereerders te beschermen’, schreef het Algemeen Dagblad. Grootmoedigheid was geen verspreide deugd.

In 1900 zette de Boksersopstand China te vuur en te zwaard. Nogal wat missionarissen stierven er de marteldood. Ook in Eul-che-sek-ingti. Daar gooiden de Boksers honderden kinderen van de daken en vermoordden, maar héél traag, bisschop Ferdinand Hamer. Ze trokken baard en haar uit, sneden neus, oren en oogleden af, een kleine ling chi. De Tijd: ‘Met het opschrift “Oude Europese Duivel” op het hoofd geplakt, werd hij een kar door de stad gereden naar Hk’eou […] Ontdaan van zijn kleding, werd het weerloze slachtoffer met watten omwonden, met olie overgoten, met het hoofd omlaag aan een paal opgehesen, en in brand gestoken’. Xenofobie was geen grote ondeugd.

Beschaafder, maar niet minder meedogenloos

Reporters / Photoshot

Xi Jinping en Trump

Het is erger geworden onder Mao, de georganiseerde hongersnoden en de Culturele Revolutie, de laogai hielden het midden tussen uitroeiings- en indoctrinatiekampen. Minder erg dan de Japanse ‘verkrachting van Nanking’? Cijfers zijn niet alles, methodes des te meer. En in dat opzicht lijken de tactieken van de huidige president beschaafder, maar niet minder nijdig, niet minder koudbloedig, niet minder meedogenloos.

Dat het Witte Huis hem ‘president van de republiek China’ noemde op de G20, heeft hij Chinees opgenomen. Zonder een spier te vertrekken. Of misschien wel de ironie van de uitspraak meenemen: president van in zijn ogen héél China, Taiwan inbegrepen. De spanning tegenover dat zelfstandige eiland drijft hij al jaren op, sinds de kandidate van de Democratisch Progressieve Partij Tsai Ing-wen de presidentsverkiezingen won en alles inzette op behoud en versterking van de Taiwanese identiteit.

Niet dat haar radicalere achterban daar tevreden mee was. Die helt hoe langer hoe meer over naar onafhankelijkheid. Haar populariteit nam gestaag af, met als meest recente gevolg de zwaar verloren gemeenteraadsverkiezingen van november vorig jaar. Ze verloor de drie grootste steden, New Tapei City, Taichung en Kaoshiung — waar de DPP 20 jaar lang de burgemeester heeft geleverd. Tsai nam het verlies op zich en stapte prompt op als voorzitster van de DPP. ‘Today democracy taught us a lesson’.

DPP in slecht daglicht gesteld

Dat verlies viel niet uit de lucht. Beijing heeft er alles aan gedaan om Tsai te isoleren. Of er hackers ingebroken zijn bij de verkiezingen lijkt onwaarschijnlijk, maar is niet ondenkbaar. Maar dat er jarenlang gebikkeld is om de DPP in een slecht daglicht te stellen, staat als een paal boven water. Stelselmatig heeft Beiing alle contacten op regeringsniveau geweigerd of geschuwd. Nogal opzichtig werden individuele vertegenwoordigers van de nationalistische oppositiepartij KMT (Kwomintang) wel met alle egards ontvangen.

Logisch, want de vorige president van Taiwan, Ma Ying-jeou, voerde een duidelijke politiek van opening naar China, uitwisseling van zakenlui en toeristen, economische samenwerking. Dat kon omdat de KMT nooit het éne China heeft afgezworen, onder generalissimo Tsjang Kai-sjek met de idee het vasteland te heroveren, sinds zijn dood eerder vanuit een verbondenheidsgevoel. De invoering van de democratie en de opheffing van de noodtoestand (1987), het einde van de macht der ‘parlementsleden voor tienduizend jaar’ (die mee naar Taiwan vluchtten in 1949), en de gelijkberechtiging van de oorspronkelijke inwoners van Taiwan, samen met de verjonging van het kiezersbestand, vergrootten de vervreemding tussen de Volksrepubliek en de ROC, de Republiek China.

Bliksemafleider Taiwan

Voor Xi Jinping is Taiwan tegelijk een bliksemafleider en een voorwendsel. Door de nationalistische gevoelens op te zwepen, omfloerst hij de opgevoerde vervolging van Oeigoeren in Xinjiang en van de Tibetanen. Trekt hij een scherm op voor de corruptiebestrijding die meteen ook de partijkaders uitzuivert, maar ook voor de slabakkende economie, waar de door Trump ingezette handelsoorlog niet vreemd aan is.

Trump heeft in zoverre gelijk dat China al jarenlang de boel beduvelt door oneerlijke mededingingspraktijken, protectionistische maatregelen en onoorbare subsidies. De ‘ambassadeur’ van Taiwan bij de Europese Unie en de Benelux, Harry Tseng Ho-jen, wijt dat aan het strak communistisch beleid: ‘Op het 19e partijkongres heeft Xi dat nogmaals bewezen. Hij had drie en een half uur nodig om zijn politieke verslag voor te lezen. Hij beklemtoonde dat het Chinese model verre verkieslijk is boven het Westerse vrijemarktsysteem. Economische ontwikkeling moet steunen op het “nationaal kapitalisme”, wat eenvoudig neerkomt op enorme subsidies voor staatsbedrijven. Dat gaat in tegen alle regels van de Wereldhandelsorganisatie. Hij schermt ook jaloers de patenten af, intellectueel eigendom wordt genegeerd. Niks is free and fair’. Zeker als investerend bedrijf uit het buitenland moet je uitkijken. Vaak kun je uitsluitend met een Chinese partner werken, en heb je geen controle over de marktwerking.

Militariseren zeegebied

Reporters / Photoshot

Chinese marine oefent in de Zuid-Chinese Zee

Nog een bijkomend voordeel van een hetze tegen democratisch Taiwan is dat het wonderwel past in de militarisering van het hele zeegebied van Zuid-Korea en Japan tot de Filippijnen en Maleisië. Al jaren legt China, tegen alle VN-overeenkomsten in, de hand op atollen (die geen territoriale wateren toegekend krijgen), hopen ze op, en leggen er legerposten aan, met een haven voor de vloot en landingsbanen voor vliegtuigen. Dat leidt nu geregeld tot botsingen tussen Japan, Zuid-Korea — naar wie Xi net een opening heeft gemaakt — en natuurlijk Taiwan, Vietnam, en andere randgebieden.

Als je Taiwan verovert, strekken de territoriale wateren zich weldra uit van Okinawa tot Taiwan met alles er tussen in (de Spratly-eilanden, de Pescadores, en zo meer). China legt dan een claim op de visgronden, de ontginning van bodemrijkdommen onder zee, en de internationale waterwegen. Vooral dat laatste is in strijd met het internationale zeerecht dat Hugo Grotius in 1609 grondvestte met zijn Mare Liberum, de vrije doorvaart in internationale wateren. Vooral Japan kijkt dat met argusogen aan, want hereniging met Taiwan zal inhouden dat de redelijk smalle Straat van Taiwan onder Chinese controle komt. Voor een land als Japan, dat alle olie moet invoeren, wordt het een calvarietocht als olietankers voortdurend onderworpen worden aan toezicht en administratie. Tenzij het poolijs sneller smelt dan verwacht natuurlijk.

Rampen en slordigheid

In eigen land blijft de rode reus een ontwikkelingsgebied door ecologische rampen en slordigheid. Van de aanleg van de Drieklovendam tot de zware mijnongevallen, van de ongeremde uitstoot van CO2 (rijden in Beijing is elke keer een aanslag op de longen; zandstormen als gevolg van ontbossing teisteren hele noordelijke gebieden; riolering is in afgelegen gebieden een nare droom) tot de wilde uitbouw van havengebieden (Shenzhen en Hongkong), klimaatvriendelijkheid is niet de hoogste bekommernis van de Volksrepubliek. Al zal ze wel uitpakken met enorme velden zonnepanelen en keurig afgestemde uitlaten van auto’s.

Diplomatiek offensief

China is zich ook diplomatiek steeds agressiever gaan opstellen. Het slaagt er al jaren in ontwikkelingslanden die nog banden hebben met Taiwan uit te kopen. Nog in 2018 zijn alweer drie landen overstag gegaan, en hebben hun ambassade verlegd van Taipei naar Beijing: de Dominicaanse Republiek, Boerkina Faso, en El Salvador.

Taiwan ziet dat met lede ogen aan, en ziet ook de perverse gevolgen van de Chinese inmenging: ze kopen zich in in havens (ook in de Europese Unie, zoals Piraeus in Griekenland), ze werken aan een nieuwe Zijderoute (de eerste treinladingen zijn al in Antwerpen aangekomen), ze verwerven zeldzame metalen, ertsen en olie (van Kazakstan tot Congo), ze smeren armere landen als Tanzania of Tsjaad grote leningen aan voor infrastructuur. Tseng: ‘Vaak zijn die spoorlijnen, die waterwegen, die behuizing onaangepast aan het land. De arme landen steken zich in schulden en kunnen die nauwelijks afbetalen’. Of dat ook voor, pakweg, Hongarije geldt, dat zal nog moeten blijken.

Een interessante test case wordt Vaticaanstad, het laatste Europese VN-lid dat nog diplomatieke betrekkingen onderhoudt met Taiwan. Beijing probeert al lang met toegevingen over de benoeming van bisschoppen het Vaticaan los te weken uit de kring van Taiwan-getrouwen. Al herhaaldelijk is gesuggereerd dat de Kerk van partner zou wisselen. Het was dan ook een opluchting voor Taiwan dat de paus beslist heeft in maart kardinaal Fernando Filoni, de prefect voor de evangelisering, als speciaal gezant naar het Eucharistisch congres in Yunlin te sturen. Eerder werd in mei een samenwerkingsovereenkomst gesloten om witwaspraktijken en terreurbestrijding samen aan te pakken.

Druk op bedrijven

Niet alleen de diplomatieke hefboom geldt, ook de toenemende druk op bedrijven en internationale instellingen houdt aan. Zopas heeft kledingmerk Gap een hele productie weer ingetrokken, omdat het land stond afgebeeld op t-shirts zonder een stuk Tibet, zonder Taiwan, zonder betwiste eilandengroepen. Zopas is de live action Disneyfilm Christopher Robin met Winnie the Pooh verboden, omdat de hoofdfiguur teveel op Xi lijkt. Verreikender is het obstinate verzet van Beijing tegen Taiwans deelname aan de Wereldgezondheidsorganisatie (soms wel als observator), en allerhande economische samenwerkingsverbanden.

Reporters / Everett

Visum voor China geweigerd…

Het breekpunt lijkt vooral dat Taiwan zich steeds gedrevener op het democratisch model richt. In augustus 2018 wees de Neue Zürcher Zeitung op het belang van de nieuwe wet op volksraadplegingen. Met genoeg handtekeningen moet een vraag dan binnen de zes maanden voorgelegd worden aan alle kiezers. Het is veel gemakkelijker geworden voor de bevolking om vragen voor te leggen, van energiebeleid tot werknemersrechten, van de benaming van Taiwan tot het homohuwelijk. Dat laatste is trouwens verworpen in het najaar, hoewel het Grondwettelijk Hof gelijkberechtiging had aanbevolen. Eén ding zal niet voorgelegd worden: of het eiland onafhankelijk moet worden of niet. Want dan is een grondwetswijziging nodig.

Wantrouwen groeit met de dag

Taiwan trekt lessen uit de toenemende spanning. Harry Tseng: ‘Wij zijn de VS en Europa erg erkentelijk voor hun directe reactie op de afdreiging door Beijing’. Xi heeft namelijk op 2 januari in zijn eerste toespraak over Taiwan ongeduld laten blijken, en dat botst met de onderhandelingswijze van Chinezen onderling. Hij legde een eigen interpretatie op van de consensus tot 1992, ‘Eén land, twee systemen’. En hij dreigde met geweld.

‘Dat maakt de Taiwanese bevolking niet alleen woedend, ze is ontzet over de brutaliteit van Xi. Beijing heeft niet te bepalen hoe wij “China” definiëren. Voor Xi is dat één grondgebied, en zijn wij dus afvalligen die naar de schaapsstal moeten terugkeren. Dat heeft de DPP nooit aanvaard. Er was overeengekomen dat wij onze eigen invulling zouden geven aan de slogan, die trouwens pas 8 jaar later door Su Chi van de KMT is bedacht. We agreed to disagree.’

‘Van dat tweede willen we nog minder weten. Xi vernoemt ons in één adem met Macau en Hongkong. Maar die zijn nooit zelfstandig geweest, daar beslisten de koloniale machten in overleg met Deng wat er met de huur van die gebieden zou gebeuren. Wij waren een kolonie van Japan. Van de Chinese beloftes over vrije verkiezingen en niet-inmenging is niets terechtgekomen, dat wordt met de dag duidelijker. Ons wantrouwen groeit met de dag. We liggen op vinkenslag. Daarom moeten we twee dingen doen. Onze economische groei bestendigen, want dat is onze enige overlevingskans als we willen diversifiëren om niet te afhankelijk te worden van de Chinese markt. En snel onze zelfverdediging aanscherpen‘.

‘Stabiliteit en vredespolitiek’

Dan valt het mee dat Washington duidelijk opnieuw de kaart trekt van Taiwan. Er zijn al verschillende incidenten geweest in internationale wateren met de Zevende Vloot (met hoofdkwartier in het Japanse Yokosuka). Op de laatste dag van 2018 heeft president Trump de Asia Reassurance Initiative Act ondertekend, die een grotere verstrengeling van beide economieën beoogt, niet het minst in het vlak van wapenleveringen. Zelf werkt Taiwan aan een versnelde opbouw van eigen schepen en vliegtuigen. ‘Alleen stabiliteit en vredespolitiek kunnen verhinderen dat de Straat van Taiwan oorlogsgebied wordt. De gevolgen van zo’n conflikt zouden rampzalig zijn en een weerslag hebben op de hele wereldeconomie’.

Daarom toont Tseng zich ook gelukkig met de prompte reactie van de Europese Unie op de toespraak van Xi. ‘Wij hebben er alle belang bij, om strategische redenen, dat terughoudendheid wordt getoond’, liet de dienst van ‘buitenlandminister’ Federica Mogherini weten. ‘Wij zijn niet blij met de bevriezing van de betrekkingen aan beide kanten van de Straat van Taiwan, en zullen meewerken aan de opfrissing ervan. Wij gaan de samenwerking versterken in onze gemeenschappelijke waarden en democratische stelsels’.

Het voormalige Europees parlementslid Astrid Lulling, hoofd van de Luxemburgs-Taiwanese Vereniging, trok de voor de hand liggende conclusie: ‘Het is hoog tijd dat aan de schijnheiligheid een einde komt. Taiwan heeft het recht om als volwaardige staat opgenomen te worden in de Verenigde Naties’. Wie dat bepleit, kan evenmin naast Palestina kijken, naast Catalonië, naast Schotland. Ook als leden van het Europees Gemenebest. Dan moeten de grote jongens zich wel leren te gedragen. Ook dat is democratie.

Harry Tseng Ho-jen

Het roofdier in Xi Jinping