‘Ik ben Belgische. Wij weten wat surrealisme is. Maar dit akkoord tussen de liberale aanpak van de EU en een communistisch bewind in naam van de mensenrechten, dat slaat waarlijk alles.’ Het mocht niet baten voor Maria Arena (S&D, socialisten). De rapporten van Geert Bourgeois (ECR, conservatieven) over een nieuw internationaal handels- en investeringsakkoord met Vietnam werden vlotjes en met ruime meerderheid goedgekeurd in het Europees Parlement. Opvallend: Arena’s partijgenoot Marc Tarabella onthield zich over handel, en stemde voor het investeringsluik. Even opvallend tegen was cdH.

Inbreuken op mensenrechten

Arena was vooral gebelgd door de afwezigheid van strafmaatregelen in het verdrag, als Vietnam niet snel werk maakt van burgerrechten, betere arbeidsvoorzieningen, en mensenrechten. Ook de Groenen waren tegen. ‘Zelden heeft de EU zulke grote spagaat gelegd’, sneerde Saskia Bricmont. ‘Een deal kan niet, een deal mag niet. Sinds vorig jaar zijn de inbreuken op de mensenrechten hand over hand toegenomen.’ Zij eiste uitstel van ratificatie, eerst moet de strafwetgeving gewijzigd. Honderden NGOs, burgers, arbeiders hebben hun beklag gemaakt bij de Europese instanties en partijen.

Bourgeois wees de kritiek hoofs maar beslist af. ‘De politieke wil is er, in Vietnam, om zich aan te passen aan de regels. Die zijn uitdrukkelijk opgenomen in mijn tekst van honderd paragrafen. En het EP zal nauwgezet blijven opvolgen of Hanoi zich houdt aan de afspraken. Als toetssteen zal ook de jaarlijkse bijeenkomst over de mensenrechten gelden.’

Bourgeois zet vooral in op het economisch belang van het nieuwe handelsakkoord. Hij maakt er geen geheim van dat deze overeenkomst maar een stap is in een ruimere samenwerking met de hele Asean (een verbond van tien staten uit Zuid-Oost-Azië). De eerste stap was het akkoord met Singapore, nu volgt Vietnam. De grote fracties zien zo’n ruim akkoord wel zitten. Het moet ook model staan voor de onderhandeling met de Zuid-Amerikaanse economische gemeenschap Mercosur. Met de stemming is de eerste horde genomen. Door de splitsing van het akkoord in handel- en investeringsbescherming vermijdt het EP dat de PS in Wallonië het akkoord kan afwijzen. België (waar de deelparlementen hun fiat moeten geven) kon destijds CETA, het handelsakkoord met Canada, niet ratificeren door de weigering van Wallonië.

Uitvoeropbrengsten

De voordelen zijn volgens Bourgeois legio. Binnen de zeven jaar gaan vrijwel alle toltarieven eruit. Vooral Vietnam doet daar goede zaken mee. Verwacht wordt dat tegen 2035 het land 15 miljard aan uitvoeroprengsten zal winnen. De EU ziet zijn uitvoer met 8 miljard verhogen. Elk miljard betekent voor Europa 14.000 bijkomende banen. De uiterst linkse parlementariër Marc Botenga (GUE) heeft daar bedenkingen bij.

Reporters / QUINET

Marc Botenga

‘Kijk, we moeten Vietnam nageven dat het sinds het einde van de oorlog met de Amerikanen 40 miljoen mensen uit de armoede heeft gehaald. Maar er blijven twee grote vraagtekens. Eerst: de bescherming van de investeringen is op maat geschreven van de multinationals; zij kunnen voortaan zelfs staten vervolgen, terwijl die rechtspraak in het ijle hangt. Je kunt wel aandringen op onafhankelijke beroepsrechters — en niet op commerciële advocaten, zoals het TTIP-verdrag met de VS beoogde —, maar kleine staten of bedrijven zullen altijd in een zwakkere positie staan. Ten tweede: er is terechte kritiek op het trage herstel van de mensenrechten, maar de Europese lidstaten hebben nooit een punt gemaakt van contracten met pakweg Colombia, waar tienduizenden werden afgeknald.’

Vietnam kent niettemin een sterk ontwikkelde marktliberalisering, de groei ligt bij de 6 % en is hoger dan elders in dat deel van de wereld. Alleen gebeurt dat niet door de open vrije markt maar door regeringsingrijpen. Een vergelijking met Singapore gaat dan ook moeilijk op, want die stadsstaat heeft de naam een belastingparadijs te zijn. ‘Ik hoop hoedanook dat dit verdrag niet negatief zal uitpakken voor de Vietnamezen.’ Botenga stemde tegen het investeringsluik.

Daar prijst Bourgeois zich gelukkig met de aparte behandeling van de twee dossiers. ‘Ik ben redelijk gerust in het handelsverdrag, alleen Vietnam moet het nog goedkeuren. Een tweede CETA kan niet meer.’

Europese normen

De liberalen (Renew) en de EVP zijn laaiend, de socialisten (S&D) pragmatisch gewonnen voor deze overeenkomst. ‘Net als VOKA vinden wij dat alle tarieven zoveel mogelijk weg moeten’, zegt Hilde Vautmans (Renew). ‘Weet je dat er 10% uivoertarief op appelen geldt? We heffen 20% op melk, 30% op chocolade, 40% op kip, en zelfs 50% op wijn. Dat is toch absurd. Weg met die tolmuren, in ruil kunnen wij gaan meedingen naar openbare aanbestedingen — denk aan onze havens! — en krijgen we toegang tot de dienstensector. Wij zetten de standaarden, wij scheppen een gelijk speelveld voor iedereen, ook voor de KMOs. Van de 680 Belgische bedrijven in Vietnam zijn de meeste trouwens KMOs.’

Het Europees Parlement heeft inderdaad sinds het Verdrag van Lissabon de bevoegdheid gekregen om met derde landen te onderhandelen. En Vietnam is het allereerste land — nog voor Canada — dat ermee instemde om zijn arbeidswetgeving aan te passen, en zijn systeem aan te passen aan de normen die Europa vasthoudt inzake mensenrechten, arbeidsvertegenwoordiging, loonvorming, milieubeleid.

Bourgeois is trouwens zeer opgezet met de nieuwe rechtbank. Die zal bestaan uit drie beroepsrechters aangesteld door Hanoi, drie door de EU, en drie onafhankelijken, zowel in eerste aanleg als in beroep. ‘Dat kan de basis gaan vormen voor een wereldwijd systeem van handelsrechtspraak.’ Al erkent hij ook dat de regels van de Wereldhandelsorganisatie (WHO) niet langer algemeengeldend zijn, nu de VS de stekker hebben uitgetrokken.

Pragmatische socialisten

Voor S&D is vooral belangrijk dat de conventies van de Internationale Arbeidsorganisatie geratificeerd en ingevuld worden. Vietnam is op de goeie weg, zes van de acht conventies zijn al onderschreven, de rest moet dit jaar volgen. ‘We moeten dat wel van dichtbij controleren’, zegt Kathleen Van Brempt (S&D). ‘Ik ben een linkse politica, maar ook een heel pragmatische politica, met alle respect voor mijn collega’s die niet overtuigd zijn.’

Filip Van Roe / Reporters

Kathleen Van Brempt

Van Brempt is er net als Bourgeois van overtuigd dat er wel degelijk strafmaatregelen zijn als Vietnam zich niet aan de afspraken houdt. ‘Dat kan gaan van opschorting tot opheffing van het handelsakkoord.’ Bestaat dat dan? ‘Ja, al ligt het iets anders voor Cambodja of Birma. Zij hadden, zoals voor Afrikaanse landen, een preferentiële behandeling door Europa met, onder meer, lagere toltarieven. Die landen hebben hun zolen gelapt aan dat andere luik van mensen- en arbeidsrechten, en verloren op last van de Commissie hun voordelen.’

Er is nog een persoonlijker reden om dit akoord te steunen. Ze lacht. ‘Ik heb het June Kirton-Darling beloofd.’ Darling, door de brexit uit het Europees Parlement verdwenen, heeft jaren hard onderhandeld over de sociale voorwaarden. ‘Zij heeft veel gerealiseerd, betere lonen, meer veiligheid op de werkvloer, einde van de kinderarbeid, recht op onafhankelijke vakbonden. Dat wil ik niet verloren zien gaan.’

Oneerlijke concurrentie?

Kris Peeters (EVP) heeft alle vertrouwen in Vietnam, de 19e handelspartner van de EU, en een matrijs voor de andere landen van de Asean. ‘Realpolitik is op zijn plaats. Maar er blijven vragen, dat wel. Ik krijg net een lijstje van Fedindustria, dat overkoepelt de textielnijverheid, de houthandel en de meubelmakerij. Die is in Vietnam helemaal in handen van de overheid, 80.000 werknemers heeft Finatex.’ De lonen die men uitbetaalt liggen erg laag: 1,91 dollar per uur als je een geschoolde arbeider bent, 0,88 dollar als ongeschoolde. Dat lokt allicht oneerlijke concurrentie uit.

Peeters hamert ook op begeleiding en toezicht. Op de mensenrechten, op de loonkosten, op de arbeidsduur en arbeidsrechten. ‘En daar komt nu nog onze Groene Deal bij. Het kan niet dat onze bedrijven fors moeten investeren om de klimaatnormen te halen, en andere partners daarvan vrijgesteld zijn. Ook zij moeten aan de klimaatnormen beantwoorden.’ Ik werp op dat daarmee het gevaar van delocalisering niet bedwongen is. De sector spreekt van 2 miljoen Europese banen die in het gedrang zijn. ‘Ach, nu al worden onze sneakers en t-shirts in Vietnam gemaakt, ik denk niet dat veel kleinere bedrijven die overstap zullen maken’, zegt Van Brempt. Peeters knikt instemmend.

Openheid

De Groenen raakten niet overtuigd. ‘Het vrijhandelsakkoord is te onevenwichtig’, aldus Petra De Sutter. ‘Handel drijven mag geen absoluut doel op zichzelf zijn. Het blijft, zoals in de Commissie Juncker, business as usual. We hebben te weinig hefbomen om een rechtvaardiger arbeidsomgeving af te dwingen.’

Haar collega Heidi Hautala is nog strenger: ‘Het klopt dat Vietnam zijn arbeidswetgeving verandert. Maar de werknemers kunnen daar niet echt van profiteren, omdat het strafrecht onveranderd is gebleven. En de onderdrukking is de laatste tijd nog toegenomen. Nee dus.’ De Sutter vist ook cijfers op uit de laatste speciale Eurobarometer (2017) die naging hoe de burgers over handel en solidariteit dachten. Na Griekenland (67 %) en Frankrijk (59 %) is België (58 %) het meest terughoudend als het op dat soort grote internationale verdragen aankomt. ‘Dat betekent dat de burgers globalisering duidelijk zien als een bedreiging voor onze jobs en bedrijven.’

Net daarom wil Bourgeois ook bereiken dat plaatselijke onafhankelijke burgerbewegingen — het middenveld, zeg maar — mee kunnen toezien op wat er in de Vietnamese bedrijven gebeurt. Want juist de openheid is noodzakelijk, besluit Bourgeois. Wij hebben nu de hefboom in handen om onze waarden en normen ook ingang te doen vinden in Azië. En die samenleving tot een beter sociaal klimaat te bewegen. Peeters waarschuwt: ‘”Das wahre ist das ganze“, zei Hegel al in de Phänomologie des Geistes.’

Maar Bernd Lange, de voorzitter van de Internationale Handelscommissie in het Europees Parlement, heeft er alle vertrouwen in. ‘Zoals aan het slot van de film Casablanca zijn wij Humphrey Bogart, en zeggen: I think this is the beginning of a beautiful friendschip.’

Heidi Hautala

Europees parlement kijkt pijnlijk in de spiegel

‘Een tweede CETA kan niet meer’