Op de valreep van 2021 dook er een interessant woord op in de politieke discussie, dat eigenlijk al 300 jaar oud is en uit de Engelse parlementaire debatten stamt, maar compleet in onbruik was geraakt: kakistocratie, zijnde het tegendeel van de aristocratie, volgens de oorspronkelijke Griekse betekenis een regering van de besten en de slimsten. Voor de filosoof Plato kwam het daarop aan: de juiste mensen vinden die een staat kunnen besturen.

De kakistocratie is het omgekeerde: een regering van de minst geschikten. Dat klinkt bijna komisch, iets voor een film met Louis de Funès, doch wie de Vivaldi-regering bezig ziet, maar ook de Vlaamse bestuursploeg, beseft dat we niet veraf zijn. Helaas gaat het om verkozenen des volks en zitten we dus in onze eigen kak. We spreken dan over een kakocratie, ook een woord dat dringend moet geherwaardeerd worden.

Narren die ontsporen

Ik zei het al in een vorige column: de georganiseerde praatbarak die democratie heet, blijkt vooral niet te werken als er echt moet bestuurd worden, in crisistijden zoals de huidige bijvoorbeeld. Op zo’n moment zou de aristocratie, in de Platonische betekenis van beste stuurlui, goed van pas komen. Niet louter een expertenregering – ‘technocratie’ genoemd – maar een brede waaier van slimme en besluitvaardige mensen die ons met vaste hand uit het moeras halen.

U begrijpt: dat is een utopie. In de plaats krijgen we een defilé van besluiteloze potentaatjes die mekaar in de haren zitten: dé definitie van kakistocratie. De wijze mannen – en vrouwen – zitten elders, of ze bestaan niet. De verklaring is simpel: politiek trekt de verkeerde mensen aan, dat is altijd al zo geweest. Het is een vluchtheuvel voor narren die zich mateloos ernstig nemen en vervolgens ontsporen. Daarin hebben we een lange traditie. Toen Rome na een reeks burgeroorlogen van republiek tot keizerrijk vervelde, liet de eerste keizer, Octavianus, zich tot Augustus herdopen, wat ‘de verhevene’ betekent. De Romeinen hadden het toen al kunnen weten: dit stinkt.

Van Caligula tot Hitler

Daarna volgden nog keizers die Rome in brand staken (Nero), hun paard tot consul benoemden (Caligula), of ministers selecteerden volgens de grootte van hun penis (Heliogabalus). Voor de liefhebbers bestaat gespecialiseerde literatuur over de graad van decadentie in de Romeinse keizertijd. Met verkiezingen hield men zich toen niet meer bezig: je kwam gewoon aan de macht door je tegenstander uit te schakelen. Dat Rome het toch nog vier eeuwen uithield is een mirakel.

Wie wel een verkozene des volks was, is de mislukte kunstenaar Adolf Hitler. Zijn groot Gesamkunstwerk, het Derde Rijk, kwam in 1945 tot de apotheose. Hitler was een waardige adept van keizer Nero, bevrucht met Wagneriaans pathos. Heel de nazibende, van Göring tot Goebbels, bestond uit psychopathische narcisten die de Führer hielenlikkend volgden naar de afgrond. Kakistocraten tot en met. Bruin en zwart waren niet toevallig de uniformkleuren.

Indoctrinatie en politieke correctheid

Waarom de Duitsers voor Hitler kozen, daarover zijn dikke boeken geschreven, we gaan daar niet verder op in. Dat de dictatuur niet deugt, daarover is men het in brede kringen eens. Maar de democratie? Helaas, neen, ook al beschouwde ene Winston Churchill haar als ‘de minst slechte van alle politieke systemen’. Als dictaturen ontsporen, dan doen de zogenaamde regeringen van-en-voor-het-volk dat evenzeer. Met evenveel theater.

Dat brengt ons tot een van de liefhebbers van de term kakistocratie, een zekere James Russell Lowell, Amerikaans dichter uit de 19^de eeuw, die zich in een brief aan een vriend als volgt uitlaat: ‘What fills me with doubt and dismay is the degradation of the moral tone. Is it or is it not a result of Democracy? Is ours a ‘government of the people by the people for the people,’ or a Kakistocracy rather, for the benefit of knaves at the cost of fools?’

Dat laatste, ‘een regime van smeerlappen op de kap van dwazen’, is waarlijk profetisch, en van Hitler was toen nog geen sprake. Het feit dat de politiek de verkeerde mensen aantrekt, krijgt zijn vervolg in allerlei pogingen om het volk bij de les te houden en morele standaarden voor te houden die we vandaag met ‘politieke correctheid’ associëren. De politieke klasse neemt dus een opvoedingsproject ter hand, dat vooral de handhaving van het status-quo moet dienen, zeg maar: de cultus van de domheid celebreren. Daartoe dient overigens het onderwijs, dat zoals u weet bij ons excelleert.

Het mediacircus

Want waarom worden de smeerlappen en smeerlapjes niet door het volk wandelen gestuurd, zoals de Grieken dat via het schervengerecht (‘ostracisme’) deden? Omdat het volk van zijn kritische massa wordt ontdaan, zodat het geen corruptie meer herkent, of er zijn schouders voor ophaalt. Ook op die dimensie heb ik in mijn vorige column gewezen: de spelen, het televisie-entertainment, heel het mediacircus, de goededoelenshow van de Warmste Week, zijn gericht op afleiding en verstrooiing. Zelfs wat voor informatie doorgaat, is ‘geframed’ en hapklaar vermalen tot junkfood in handzame formats.

Na het nieuws volgt het journaal

Deze overkill van het nieuws, aangehaald in mijn boek ‘Na het journaal volgt het nieuws’ en door filosoof Sid Lukkassen mooi geparafraseerd, is essentieel: mensen worden murw geslagen met feiten en pseudo-feiten. De nieuwsverslaving heeft als doel om feiten en zogenaamd debat met politiek correcte opinies te vermengen tot één pensée unique die met het obligate studio-applaus wordt bezegeld. Een avondje VRT, van het 19uur-journaal over Terzake tot De Afspraak, illustreert die journalistieke gebedsmolen. Zelfs ’s zondags laten ze ons niet gerust, want dan komen de politici en opiniemakers nog eens opdraven in de elfuurmis, genaamd De Zevende Dag. En daarna is er weer leut en vermaak.

Tussendoor blijft de geregisseerde angst het leidmotief. Angst voor terreur, criminaliteit, voor klimaatcatastrofes, en nu de pandemie. Maar ook de angst voor, jawel, de dictatuur, een staatsgreep zoals de beroepsmilitair Jürgen Conings bekokstoofde. Volgens de kranten toch. Het regime zal u beschermen tegen een extreem-rechtse coup van een of andere losgeslagen Caligula of een Hitler, wees dus blij en zwijg.

De door professor Mark Elchardus in zijn lijvig opus plots ontdekte volkssoevereiniteit is dus een dode mus: het volk is niet soeverein, het is niet vrij, de publieke opinie is een product van de media-industrie, de academische orakels en de culturele sidekicks. De openbare omroep, waarin de partij van professor Elchardus jaar en dag domineerde, speelt daarin een sleutelrol. Ook als het al die manipulatieve actoren de rug toekeert – geen TV meer kijken, geen kranten meer lezen – ondergaat het volk de verpletterende logica van de politieke kaarten die toch al verdeeld zijn. Les jeux sont faits. Zelfs indien men zijn afkeer extreem uit via een foertstem, wordt dat protest toch weggemasseerd via pseudo-begripvolle prietpraat (‘we moeten beter luisteren’), of gewoon uitgewist via een politieke ban (het cordon sanitaire).

Chaos en stilstand

En zo wordt de moderne kakistocratie ten volle ontplooid doorheen de mediakanalen: onbekwame politeuten die zich publiek opwerpen als enige alternatief voor de chaos en de stilstand, terwijl ze eigenlijk de chaos en de stilstand belichamen. Dat dit zich allemaal voltrekt onder de vlag van de democratie, wijst op een graad van cynisme die het systeem quasi-onkwetsbaar maakt. Wie pruttelt, is verzuurd en heeft een probleem met zichzelf. U mag toch gaan stemmen? Waarover klaagt u dan?

Onvermijdelijk dromen mensen dan van sterke mannen, leiders met ballen, vergetende dat Nero, Caligula en Hitler hen vooraf gingen. Populistische dictators als Vladimir Poetin maken handig gebruik van het rommelige, chaotische beeld dat de westerse democratieën te bieden hebben, inclusief hun hypocriete moraal. Democratie, of dictatuur, het lijkt op de klassieke pest en de cholera. Zut.

Het volk krijgt de leiders die het verdient, maar wel nadat die leiders eerst de domheid hebben georganiseerd, en retorisch alle uitwegen hebben afgesloten naar verandering. En dan volgt het meest cynische antwoord van de kiezer op deze impasse: als er toch nooit wat verandert, als de democratie puur theater is zoals te voorzien en te verwachten, laten we ons dan tenminste amuseren met die narcistische clowns, hen treiteren, hen zien stuntelen en afgaan.

Emmerdering

De kakistocraten zijn de laatste karikaturen, uitgespuwd door een publiek dat beseft dat noch de dictatuur noch de democratie enig soelaas zal brengen. Het is Nero of De Croo, de laatste dan maar, anders brandt het kot af. Laat de spelen beginnen, het TV-variété is zelfs niet meer nodig, de Wetstraat biedt circusspektakel genoeg. Wie daar zijn gading niet vindt, kan beslist bij de Europese praatbarak terecht. Ook democratisch verkozen.

Zoals gezegd: een regime van smeerlappen, op de kap van dwazen. Verlengd wegens groot succes. We kiezen geen mensen meer om ons te representeren, dat stadium zijn we voorbij, we kiezen sukkels om er eens goed mee te lachen. Idioten die nergens voor deugen, gaan bij voorkeur de politiek in. Cartoonisten hebben er hun handen mee vol, maar vermits politiek een doldwaze komedie is, maakt satire weinig uit. Plato heeft dit in zijn diepste nachtmerries nooit durven dromen.

Het enige wat ons te doen staat is de poppenkast laten voor wat ze is, en in de extra-parlementaire oppositie gaan. In woord en daad. Betogen is een optie, maar ook dan ziet men zichzelf ’s avonds op het TV-nieuws, als een deel van de slapstick. Sociale media? Schuif gerust bij aan de langste toog ter wereld. Vermoedelijk is het hele mensdom zelfs aan het degenereren, naar het schijnt daalt het IQ wereldwijd, dat is goed nieuws voor de politiek. En het proces lijkt in één richting te verlopen: aristocratie kan wel kakistocratie worden, maar omgekeerd is moeilijk. Ik zou hier makkelijk een boek over kunnen schrijven, maar waarom er 500 bladzijden aan spenderen als met vijf het belangrijkste gezegd is. Illustraties overal beschikbaar.

Heliogabalus

Kakistocratie (*)