N-VA en Vlaams Belang kunnen voor de eerste keer samen een meerderheid halen in het Vlaams Parlement, schrijft Bart Maddens. Volgens Pieter Bauwens, hier op Doorbraak, ligt het federaal helemaal anders. Buiten de grondwet treden, is de enige uitweg uit de crisis. En dan voegde Gwendolyn Rutten nog toe dat Vlaams Belang en N-VA het wel samen zullen móeten doen, want van Open Vld of CD&V moeten ze geen hulp verwachten.

Hoe diep is het water tussen beide Vlaams-nationale partijen? We vroegen het aan een kenner van de Vlaamse politieke scene, Francis Van den Eynde (°1946). Van den Eynde is al sinds zijn tienerjaren actief in de politieke Vlaamse beweging. Hij was van 1988 tot 2012 gemeenteraadslid in Gent en Vlaams Belang-fractievoorzitter. Hij was ook jarenlang volksvertegenwoordiger en ondervoorzitter van de Kamer. Hij is ook een uitermate belezen en bereisde kenner van regionale en volksnationale bewegingen in vele landen, tot in Birma toe.

Voor we het heikele thema aansnijden, toch best klare wijn: waar situeer jij je vandaag op partijpolitiek vlak?
‘Goede vraag! Even wat uitleg. Ik ben in de jaren zestig op heel jonge leeftijd in de Vlaamse beweging gestapt en kwam vrijwel automatisch in de Volksunie (VU) terecht. Ik was pas 21 toen ik voorzitter werd van de Brusselse VU-afdeling. Ik verliet die partij omwille van het onmogelijke Egmontpact. Daarna kwam ik via de Vlaams Volkspartij (VVP) van Lode Claes in het Vlaams Blok terecht. Ik werd een van de eerste pioniers van die partij in Gent.

Wat eerst een kleine ploeg was, groeide in 2000 uit tot de grootste Vlaams-nationale gemeenteraadsfractie uit de geschiedenis van de Arteveldestad. Elf gekozenen, één meer dan wat N-VA en VB nu samen hebben.’

De crisis zat diep

Maar het liep anders dan verwacht?
‘Ja, na een aanslepend geschil met de Vlaams Belang-partijtop, heb ik in 2011 in de Gentse gemeenteraad een nieuwe fractie opgericht, de Belfort-ploeg. Ik werd samen met een meerderheid van de Gentse VB-gemeenteraadsleden uit de partij gezet. Uit protest nam ook ex-voorzitter Frank Vanhecke ontslag uit het VB, gevolgd door Jurgen Ceder en andere prominente leden. De crisis zat diep. Er is ondertussen echter heel wat water door Leie en Schelde gevloeid. In het VB is nu een (bijna) totaal nieuw bestuur aan het bewind. Rancune is er niet bij.’

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 riep je op om N-VA te stemmen?
‘Zeker. Dat was in eerste instantie omdat ik een zeer kleine kans zag dat N-VA, die toen flink in de lift zat, er in zou slagen de linkse coalitie die in Gent de lakens uitdeelde te torpederen. Sindsdien stel ik mij neutraal op. Ik wil buiten de partijpolitiek blijven. Na twee teleurstellende ervaringen heb ik het op dat vlak gehad.

Ik blijf echter grote achting hebben voor mensen die zich eerlijk in de partijpolitiek engageren. Het is belangrijk dat ze dat doen. De Vlaamse beweging heeft meer dan ooit nood aan een politieke exponent van het nationalisme. Ik heb trouwens nog altijd heel wat goede vrienden bij het VB en kan me nog steeds behoorlijk kwaad maken wanneer ik zie hoe de “politiek correcte” krachten in dit land proberen dat totaal ondemocratisch cordon sanitaire overeind te houden.

Anderzijds heb ik ook goede relaties met tal van mensen binnen N-VA. Ik erger mij blauw aan de permanente oorlog die een aantal media tegen Bart De Wever en N-VA voeren. Dit valt mij bijzonder op bij De Standaard en Het Nieuwsblad. In hun kruistocht tegen het Vlaams-nationalisme nemen ze de stijl over die de Franstalige pers tegenover Vlaanderen hanteert. Daarbij past slechts één woord: pathetisch. Dit toont overigens goed aan hoe grote mediaconcentraties een bedreiging voor de democratie kunnen vormen. Hun monopoliepositie op informatiegebied geeft hen immers de mogelijkheid om elke diversiteit in de opinievorming uit te schakelen.’

Dus niet het Europa van de EU

Eigenlijk ben je dus niet van mening veranderd?
‘Neen! Ik wil beklemtonen dat ik nog steeds ben wie ik altijd al was: een Vlaams-nationalist en een Heel-Nederlander die bovendien Europa als zijn groter vaderland ziet. Maar dan een verenigd Europa dat de specificiteit van elk volk respecteert en tegelijkertijd eenheid vindt in een gemeenschappelijke cultuur en beschaving.

Dus niet het Europa van de EU, een soort samenwerkende vennootschap van technocratische en vooral mercantilistische kruideniers dat geen echt politiek project nastreeft. Tenzij dan het met mondjesmaat politiek correct belijden van de democratie en de mensenrechten. Maar dan uitsluitend wanneer het hen past en bepaalde belangen niet in het gedrang brengt.

Toen Spanje — toch een vooraanstaand lid van dat knusse clubje — Catalaanse politici liet opsluiten omdat die een volksraadpleging hadden georganiseerd, vond de EU het niet nodig hier tegen te protesteren. In de commerciële relaties van de EU met de dictatuur die de Chinese Volksrepubliek is, komt de bekommernis om de mensenrechten ook maar weinig aan bod.’

Communicerende vaten

Onderschrijf je de inschatting dat VB en N-VA géén communicerende vaten zijn? Dat er 10% ‘nettowinst’ voor het Vlaams-nationalisme van andere partijen komt?
‘Ten dele wel. Professor Maddens heeft onlangs op Doorbraak met cijfers aangetoond dat ze op zijn minst gedeeltelijk communicerende vaten zijn. Tegelijkertijd kan niemand tegenspreken dat de jongste verkiezingsuitslagen aantonen dat het Vlaams-nationalisme — en dan vooral het VB — kiezers aangetrokken heeft die voordien nooit Vlaams-radicaal hadden gestemd. Dat was bijzonder opmerkelijk. De media proberen ons al jaren, zeker in de aanloop naar de jongste verkiezingen, wijs te maken dat de Vlamingen niet wakker liggen van de politieke thema’s eigen aan die V-partijen: de communautaire problemen, veiligheid, immigratie enzovoort.

Indien je de kranten en de VRT mocht geloven waren de Vlamingen — en dan vooral de jongeren — om slechts één zaak echt bekommerd: het klimaat. 26 mei 2019 zal wel heel wat journalisten brutaal uit hun droom hebben gehaald.’

Het syndicaat van de kleine man

Als je de partijprogramma’s van VB en N-VA leest, merk je niet veel verschil. Zeker geen onoverbrugbare tegenstellingen. Waar zit het (grondige) verschil dan wel?
‘Laat ons beginnen met die verschillen die mits wat moeite en wat onderhandelingen overbrugbaar zijn. Het N-VA-programma is op sociaaleconomisch vlak vrij “liberaal” geïnspireerd. Het VB stelt zich sinds een paar jaar sterk sociaal op. Dat zal aan beide kanten wel eerlijk gemeend zijn, maar ongetwijfeld ook electorale redenen hebben. De ene wil immers “de hardwerkende Vlamingen” bereiken, de ander ziet zich als “het syndicaat van de kleine man”. Ik meen echter te weten dat men wat die materie betreft aan beide kanten eerder pragmatisch dan fundamentalistisch redeneert. Een compromis tussen beide visies kan dan ook echt niet zo moeilijk te vinden zijn.

Zowel N-VA als VB dragen Vlaamse onafhankelijkheid hoog in het vaandel. De partij van Bart De Wever gaat er echter vanuit dat het idee nog niet over voldoende draagvlak beschikt. Er moet dus voorzichtig aan worden gewerkt. Voor N-VA is confederalisme dan ook een belangrijke tussenstap. Het VB is dan weer van mening dat wie voor een lange weg kiest, het doel uit het oog dreigt te verliezen. Die partij wil dan ook recht op het doel gaan. Eigenlijk is het een meningsverschil over tactiek. Dat lijkt mij een overbrugbare tegenstelling.’

Blijft de invulling van het begrip ‘nationalisme’, die toch zeer verschillend is?
‘N-VA benadrukt regelmatig dat ze een “inclusief” nationalisme belijdt. Het Vlaams-nationalisme is echter, op een paar uitzonderingen na, altijd al inclusief geweest. Een van de eerste militante flaminganten die na de muiterij van 1830 op de barricade klom was de in Genappe geboren jurist en politicus Lucien Jottrand. Hij noemde zich een Nederlandse Waal. Zijn zoon Gustave, die in Brussel schepen was, liep in hetzelfde spoor.

De vader van onze Hendrik Conscience was een Fransman uit Besançon. De familie van Albrecht Rodenbach stamde uit het Rijnland en zijn moeder, Sylvia de la Houffe, was een Waalse uit Doornik. De vader van de ontwerper van de Heldenhuldezerkjes aan de IJzer, Joe English, was een Ier. Om nog te zwijgen van Marten Rudelsheim (1873-1920) en een aantal andere Joden, zoals Nico Gunzburg, Saul Samson, Lodewijk Oudkerk, Moïsje Friedman, Lon Landau, Hendrik van Praag, Salomon Kok, Saul De Groot enzovoort. Na de Eerste Wereldoorlog werden zij allemaal voor activisme vervolgd. Hedendaagse historici zwijgen hier veelal over. Het past niet in het beeld dat ze van de Vlaamse beweging willen ophangen.’

Het verdomhoekje vermijden

Maar is Vlaams Belang ‘inclusief’ nationalistisch?
‘Het VB noemt zich nationalistisch zonder gebruik van het epitheton “inclusief”. Dat betekent niet dat het hier in de praktijk absoluut afstand van neemt. Ik heb in mijn tijd in het Vlaams Blok mensen van Waalse, Hongaarse, Italiaanse, Poolse, Franse, Engelse en zelfs Turkse oorsprong gekend. Een lid uit Brussel was zelfs een raszuivere Lakota-Indiaan die op de vergaderingen altijd een hoed met een adelaarsveer droeg.

Het is maar al te duidelijk dat N-VA zich niet alleen uit overtuiging op het inclusief nationalisme beroept, maar ook om zich te onderscheiden van Vlaams Belang. Ze wil het verdomhoekje vermijden waarin die partij is terecht gekomen, ten gevolge van de jarenlange hetze. Maar het is juist dat de drieste manier waarmee sommige Vlaams Belang-mandatarissen zich af en toe in het politiek landschap bewogen — ook vandaag nog — het hun vijanden wel gemakkelijk heeft gemaakt.

Dat is zeker niet de enige oorzaak van het beruchte “cordon sanitaire”. Dat blijkt duidelijk uit het feit dat de media N-VA, die zich steeds veel voorzichtiger en genuanceerder heeft opgesteld, de laatste tijd ook systematisch zwaar aanpakken. De heersende ideologie is nu eenmaal bijzonder onverdraagzaam ten opzichte van andersdenkenden.

Wat de V-partijen het diepst scheidt, is een fundamenteel verschil in aanpak en tactiek. Hun stijl om aan politiek te doen. Het zal sommigen verbazen, maar het lijkt mij zeer moeilijk — zo niet onmogelijk — om dit verschil te overbruggen. Vooral ook omdat er nog steeds een aantal Vlaams Belang-figuren zijn die het provoceren maar niet kunnen laten. Anderzijds lopen er een aantal N-VA-prominenten rond die, als ze al niet zelf “politiek correct” zijn, er alles willen aan doen om elk conflict met de poco-ideologie uit de weg te gaan. In sommige gevallen leidt dit zelfs, jammer genoeg, naar wederzijdse afkeer tussen beide V-partijen.’

Politieke rekenkunde

Is een fusie van Vlaams Belang en N-VA denkbaar? Zouden we daarmee beter af zijn?
‘De geschiedenis leert ons dat geen enkele nationale bevrijdingsstrijd ooit in gesloten gelederen werd gevoerd. Het is tijd om dat te beseffen. De Algerijnen van het FLN (Front de Libération nationale) die met de wapens in de hand de Fransen uit hun land hebben verjaagd, hadden eerst hun concurrenten van de MNA (Mouvement nationaliste Algérien) letterlijk uitgemoord. De Britten die in het toenmalige Palestina het gezag uitoefenden (met een mandaat van de Volkenbond, de voorloper van de Verenigde Naties), kregen te maken met het gewapend verzet van twee Joodse paramilitaire organisaties, de eerder gematigde Haganah en de radicalere Irgoun.

Toen de Irgoun in 1946 een aanslag op het King David-hotel (Jeruzalem) pleegde waarbij 91 doden vielen, vond de leiding van de Haganah dit zo compromitterend voor de onafhankelijkheidsstrijd dat ze alle adressen van Irgoun-aanhangers die ze kende aan de Britten overhandigde…

Last but not least en recenter: tijdens ‘the Troubles’ in Noord-Ierland kwam het binnen de Ierse Republikeinse beweging tot een splitsing tussen Provisionals en Officials. Dat conflict werd af en toe gewapenderhand uitgevochten in de straten van Belfast.

In vergelijking valt de wedloop om de kiezer tussen Vlaams Belang en N-VA best mee. Men moet zich geen illusies maken. Het blijven twee verschillende partijen die zich beiden in een eigen cultuur hebben ontwikkeld. Vlaams Belang-militanten zouden wel eens vreemd kunnen opkijken, mochten ze plots in een N-VA-afdeling terecht komen. Omgekeerd zou dat evenzeer het geval zijn.

Het is trouwens zeer de vraag of een fusie tussen beide formaties zo veel voordeel met zich mee zou brengen. In de rekenkunde komt één plus één op twee uit. In de politiek is dat allesbehalve zeker. Er zijn ongetwijfeld N-VA-kiezers die nooit Vlaams Belang zullen stemmen. En in de andere richting zal dat ook wel gelden. Om tot een fusie te geraken zouden beide formaties water in hun politieke wijn moeten doen. Ik vraag me af of dat wenselijk is. Zonder een rijke schakering aan meningen en opinies kan er van een echte democratie geen sprake zijn.

Men moet ook geen vrijemarktfundamentalist zijn om te beseffen dat een gezonde concurrentie voor de consument, in dit geval de nationalistische kiezer, heel wat voordelen inhoudt. Twee partijen die min of meer dezelfde kiezer op het oog hebben, zijn mekaars waakhond. Ze houden elkaar alert.’

Venijnige Gwendolyn

Een fusie zie je dus blijkaar niet zitten. Maar acht je een samenwerking mogelijk? Al dan niet op beleidsniveau?
‘Samenwerking is er nu al stilzwijgend in een aantal gemeenten waar beide partijen samen op de oppositiebanken zitten. Heel bijzonder is dat niet. Partijen die het tegen een zetelende meerderheid moeten opnemen, kunnen bijna niet anders dan dit zij aan zij te doen. Dat is nog meer het geval wanneer ze min of meer dezelfde bekommernissen delen.

Ik denk ook dat er na de volgende gemeenteraadsverkiezingen her en der meerderheden zullen ontstaan waar zowel N-VA als Vlaams Belang deel van zullen uitmaken. Er zijn voldoende aanwijzingen dat de partij van Bart De Wever na de verkiezingen van vorig jaar daarover van koers is veranderd.

Zullen de verkiezingen van 2024 uitsluitsel brengen wat de Vlaamse regering betreft?
‘Ja, en niet alleen omdat men in deze coronacrisis maar beter afblijft van het enige gezagsorgaan dat min of meer functioneert. Als voorzitter van de grootste partij van het land is De Wever wel verplicht om alles op alles te zetten voor de formatie van een federale regering. Hij weet heel goed dat als hij nu met het Vlaams Belang gesprekken zou aangaan, de PS en de andere partijen het gedroomde argument cadeau krijgen om de onderhandelingstafel te verlaten en daarna de Zwarte Piet naar hem toe te schuiven.

Het is niet voor niets dat de venijnige Gwendolyn Rutten op vrijdag 26 juni plots op tv kwam vertellen dat De Wever haar tijdens de besprekingen voor de vorming van de regering Jambon ervan had proberen te overtuigen dat het Vlaams Belang in de Vlaamse regering moest komen.

Als de huidige tendens van de opiniepeilingen zich in de stembusuitslag van 2024 vertaalt zal plots véél mogelijk blijken. Maar wel op voorwaarde dat beide V-partijen er zich van bewust zijn dat met elkaar concurreren niet betekent dat men mekaars doodsvijand is. Die is elders te zoeken.

Ik moet hier toch een kanttekening bij formuleren. Het is nog vier jaar tot 2024. In de politiek is dat een eeuwigheid. Als binnenkort zou blijken dat het in elkaar steken van een federale regering nog altijd niet mogelijk is, kunnen nieuwe verkiezingen tot andere interessante perspectieven leiden.’

Hendrik van Praag

Francis Van den Eynde: ‘Twee partijen met min of meer dezelfde kiezers, zijn mekaars waakhond’