Het is een van de periodieke monsters van Loch Ness: de Vlaamse canon, zijnde een lijst van ‘ankerpunten’ die bepalend zijn voor onze Vlaamse cultuur en identiteit. Van Rubens tot balletjes in tomatensaus (voorstel van Zuhal Demir), van de Vlaamse primitieven tot Gezelle. In opdracht van de Vlaamse regering bakkeleit een expertencommissie, voorgezeten door historicus Emmanuel Gerard (KU Leuven), al twee jaar over deze lijst. Achter gesloten deuren, niemand weet wat ze bekokstoven.

Dat heeft een paar mensen zenuwachtig gemaakt. Een handvol historici, waaronder Jo Tollebeek (KU Leuven), Marc Boone (UGent) en Karel Van Nieuwenhuyse (KU Leuven) hebben laten weten dat ze die canon maar niks vinden, en willen dat ook in de verf zetten op een symposium, op 20 november. Een en ander gebeurt binnen de schoot van de Koninklijke Vlaamse Academie van België, doorgaans een vredig pruttelend genootschap, maar nu een haard van verzet.

In hun pamflet halen ze hard uit naar het project, als een politiek geïnspireerde poging (in eerste instantie van de N-VA) om een oubollig-identitair zelfbeeld te construeren en aan leerkrachten geschiedenis op te dringen. Het anti-Belgicisme zou primeren, men spreekt over de expertencommissie zelfs als een ‘collaboratiecommissie’. Oeps.

In Nederland zijn ze al geruime tijd klaar met hun canon, als leidraad voor het geschiedenisonderwijs én inburgering van nieuwkomers. Daar was er wél behoorlijk wat debat en polemiek, de Nederlanders kunnen er beter mee om en laten het niet komen tot stammentwisten. Bij onze Noorderburen was de cultuurcanon jarenlang hét onderwerp van de dag, in Vlaanderen iets voor een expertengroep achter gesloten deuren, we waren al vergeten dat die commissie bestond. En dan krijg je dus kliekjesvorming, roddels en stookpamfletten zelfs van geleerde proffen, lieden die tegen de canon protesteren zonder zelfs maar te weten wat er in staat.

Sereniteit

Maurice De Wilde (1923-1998): de man die tv-kijkend Vlaanderen vertrouwd maakte met historische kritiek.

Los daarvan moeten we het toch eens zijn over wat geschiedenis en historische reflectie betekent, meer bepaald in het onderwijs. Natuurlijk mag de Slag der Gulden Sporen een kernpunt vormen van een soort Vlaams collectief bewustzijn. Maar historische kritiek is iets anders dan mythevorming. Nadat De Witte van Zichem bij zijn maten Conscience had voorgelezen – op zich al een hele klus, chapeau- begonnen ze met zelfgemaakte zwaarden de veldslag tegen de Fransman na te spelen, tot mijnheer pastoor gebelgd een einde maakte aan de re-enactment.

Ik veronderstel dat we zo niet met een canon moeten omgaan. Temeer omdat de Belgische patriot (!) Henri Conscience in 1838 al een sterk geromantiseerde en romantische visie neerschreef op die Slag, die in werkelijkheid vooral een West-Vlaamse en meer bepaald Brugse aangelegenheid was. De Gentse stedelijke elite koos toen de zijde van de Fransen, evenals de ridders van het Hertogdom Brabant (waartoe Antwerpen behoorde). De Limburgers onder leiding van Arnold V keken de kat uit de boom: ze kwamen pas aan… als de Slag gestreden was en deelden in de glorie. Dat weet elke historicus: 1302 toont alles behalve een ‘Vlaamse’ eenheid. Wat het gegeven misschien net interessant maakt.

Het thema van de collaboratie is een ander ‘venster’ waar veel nuancering mogelijk is, in plaats van de klassieke demonisering die tot op vandaag in linkse kringen gebruikelijk is. Daar is de research van tv-maker Maurice De Wilde in de jaren ’80 grensverleggend geweest. Ook hier moet de historische kritiek en analyse boven de diabolisering én de mythevorming staan. Van 1302 tot de collaboratie in WO II worden we geconfronteerd met een boeiend, complex verleden, dat met zorg, sereniteit en een soort zin voor objectiviteit moet behandeld worden.

Menusuggesties

Zuhal Demir: wil balletjes met tomatensaus in de canon.

De geschiedenisresearch is geen verhalenfabriek, daarvoor hebben we schrijvers en cineasten: om begeesterende heldenverhalen neer te zetten. De waarheid is nuchter, genuanceerd, subtiel, zelden begeesterend. Ze is vooral ook relatief en gebonden aan een perspectief, een visie, en daarom altijd voor herziening vatbaar. Als men daarmee een canon bedoelt: ik ben helemaal voor.

Het probleem begint bij de Vlaamse hutsepot en soortgelijken. Zuhal Demir, van Koerdische komaf, eet graag gehaktballetjes in tomatensaus, wat samen met haar sappige Limburgse tongval zeker blijk geeft van vergevorderde integratie. Helaas, massa’s onvervalste Vlamingen eten liever Chinees of sushi, oesters of couscous, dan stoofvlees in bier. Is dat een probleem? Op dat vlak is de persoonlijke identiteit en smaak veel bepalender dan een veronderstelde ‘collectieve identiteit’. Want ja, we zijn ook nog eens verstokte individualisten.

Dit gezegd zijnde, is heel het initiatief van de Academie uiteraard een reactionaire poging om de Belgische realiteit als hét historisch ‘venster’ te poneren, en de Vlaamse maar als iets secundairs, het speelveld van zwart-gele politici. Ook dat is een karikaturale voorstelling. De drie proffen die de canon contesteren -zonder te weten waar het over gaat-, hebben een eigen agenda, waarin ook de bekende historicus Bruno De Wever opduikt. Broer van, maar virulent criticus van het Vlaams-nationalisme (hoe zouden die familiefeestjes bij de De Wevers verlopen?). Hij is de vaste historicus die op de proppen komt als er iets moet ‘gebelgiciseerd’ worden, zoals het herbestemmen van de IJzertoren tot een tricolore herdenkingsplek.

Denazificatie

Dat zijn evenzeer ideologische manipulaties. De Academie is tegen politieke instrumentalisering van het verleden, maar doet er zelf aan, door een Belgicistische lijn aan te houden en bij voorbaat elk Vlaams canonproject te veroordelen als ‘staatspropaganda’. Terecht spreekt commissievoorzitter Emmanuel Gerard van een ‘intentieproces’. In feite hanteert het fameuze manifest de retoriek van de denazificatie, het idee dat er met Vlaanderen en Vlamingen een probleem is, een onopgeloste zwarte vlek die in de Tweede Wereldoorlog is ontstaan, en waarvoor België een remedie is, een soort condoom tegen nieuwe historische ‘vergissingen’.

Dat is uiteraard compleet achterhaald. Er is objectief geen enkele reden om de Belgische geschiedenis als een reëler, relevanter ‘venster’ te zien dan de Vlaamse. Beide zijn gebonden aan relativering en nuance, aan afbakening in tijd en ruimte, want België bestond ook niet vóór 1830. Het omschrijven van een Vlaams intellectueel-cultureel referentiekader, niet dwingend maar suggestief, is wellicht dringend nodig, maar geschiedenislessen dienen niet om het patriottisme aan te zwengelen. Dat kunnen we aan Poetin en co overlaten.

Soit, ironisch zou men kunnen stellen dat heel het vertoon van de voorbije dagen een treffende illustratie is van de Vlaamse identiteit: een commissie die zich in het grootste stilzwijgen hult, en een zure samenscholing van collega’s die het project de grond in roddelen. In mekaar afmaken hebben we altijd uitgeblonken. Pardon, ‘geëxcelleerd’, zoals Bart De Wever het noemt.

Henri Conscience

De Vlaamse canon: nog niet klaar en al ‘zwart’