In de jaren ’60 zat ik er op kot met als buurman Karel Van Isacker s.j., de historicus van de Antwerpse dokwerkers. Het verwoeste gebouw uit de jaren ’30 is architectonisch waardeloos en werd vanaf 1990 kantoor en cursusplek. Tegenslag voor de ex-jezuïetenburcht, de oudste zakenschool van Europa. Een troost is ‘Barokke Influencers’ in 2023.

In het onkerkse Antwerpen, waar moslims religieus overwinnen, ontsnapt u in 2023 niet aan een reconquista van de jezuïeten. De orde van Ignatius die aan de Schelde verschrompelde tot een schijntje van haar vroegere macht en praal, versaagt niet en organiseert, met instemming van logebroeders, een luxueus, muzikaal en schrander stadsfestival.

De Croes

Gratis genoot de bovenlaag van Antwerpen in Carolus Borromeus van de recent in Stockholm herontdekte vioolconcerti van de Antwerpenaar Henri-Jacques De Croes (begin achttiende eeuw). Le Pavillon de Musique speelde vier composities bij het stijlvol aangekondigde nieuwe Antwerpse stadsfestival met de kekke titel ‘Barokke Influencers’. Deze influencers sedert 1562, toen de eerste klad jezuïeten neerstreek in Antwerpen, baarden wakkere leken.

Stijn Latré verwelkomde een wijs gezelschap in de bomvolle barokkerk. Het religieuze hart van wat jezuïtenwijkje was tussen het Conscienceplein en de Korte Nieuwsstraat. Het exterieur en interieur van Carolus Borromeus is onevangelisch in zijn barokke overdaad. Dat zal de pret van de aanstaande jezuiëtenfeesten niet drukken.

Stijn Latré en Herman Van Goethem

Stijn Latré is sinds 2019 de directeur van de Universitaire Stichting Sint-Ignatius (UCSIA). Dat is een fundatie verankerd in de stichtingsakte van de Universiteit Antwerpen (UA) als een denk- en doe-centrum voor de verderzetting van de Ignatiaanse geest en actie aan de Schelde. Hij is katholiek, weet waar hij het over heeft en is één van de twee eindredacteuren van het voortreffelijke ‘De kerk in Vlaanderen’. Dat is een actualisering, na hernieuwd onderzoek, van een baanbrekend boek uit 1962 met dezelfde titel.

Tweede belleman was historicus en rector van UA, Herman Van Goethem, in 2002 de hoofdopsteller van ‘Antwerpen en de jezuïeten 1562-2002’. Of hij logebroeder is laat ik in het midden. Feit is dat de rijksvleugel, Ruca en UIA, die in 2002 met de jezuïeten van Ufsia versmolt tot UA, grossierde in framassons. Onder een grote Rubens verkondigden de twee strekkingen hoe zij samen de meest jezuïtische (synoniem van dubbelhartig, doortrapt) orde aller tijden, de jezuïeten, zullen geven wat haar toekomt: wetenschappelijk, pedagogisch, cultureel, religieus pionier zijn. Harold Polis, oud-uitgever, onder meer bij Pelckmans, is intendant en Bea Cantillon, voorzitter van UCSIA, kwaliteitsbewaker van de fiesta.

Barokke Influencers is een initiatief van de Stichting Jezuïetenerfgoed, geboren in 2020 uit UCSIA en UA. De Stad Antwerpen, Tutti Fratelli, AMUZ, Bach in de Stad, De Studio steunen de herovering van hun frivole agglomeratie door de nieuwste hofstoet van Ignatius van Loyola.

Uitgangspunt

Wat is het uitgangspunt van Barokke Influencers? Voor Antwerpen, de noordelijke hoofdstad van de barok, en de Lage Landen was de zeventiende eeuw bepalend voor hun ontwikkeling. De jezuïeten speelden daarbij een centrale rol in Antwerpen. De sinjoren zijn en blijven kinderen van de barok en zijn en blijven pupillen van de jezuïeten. Barok is hét symbool van de ontmoeting tussen traditie en moderne tijd.

De jezuïeten gaven dat proces mee vorm door hun religieuze overtuiging en sociale bewogenheid. Uit de progammaverklaring van het festival: ‘Barokke Influencers onderzoekt hoe internationaal en verregaand die ontwikkeling was, hoe ze tot in de twintigste eeuw heeft doorgewerkt en wat de erfenis van de barok vandaag betekent in onze superdiverse samenleving’.

Conscienceplein

Het Conscienceplein, omgeven door 400 jaar jezuïetenerfgoed, is het hart van het stadsfestival. De centrale expo ‘Barokke Influencers. Jezuïeten en de kunst van het overtuigen’ duikt op drie plaatsen op en toont hoe de hoofdrolspelers uit het Antwerpen van de 17e eeuw dachten, droomden, werkten, baden en communiceerden.

Rubens, van Dijck en De Wit zijn getuigen naast de muziek die zal klinken in Carolus Borromeus. Leonce Reypens s.j. verschijnt in het Prentenkabinet van het Museum voor Schone Kunsten als geestelijk leidsman van De Pelgrim (1924-1930), een genootschap voor religieuze kunst, met leden als Albert Servaes, Huib Hoste, Gerard Walschap en Marnix Gijsen. Pater Reypens was leraar van Paul van Ostaijen.

Het geserveerde is goede kost en zal niet alleen hiphiphoera worden. Wie er het boek van Van Goethem en medewerkers op na slaat, weet hoe bijvoorbeeld Carolus Borromeus, na zeven jaar plannen smeden, ingewijd werd in 1621 en de toenmalig moderne kerk met haar ongebreidelde pronk de tijdgenoten met verstomming sloeg. Kritiek, afgunst en trots golfden op en neer. Een gemiddelde kerk van de orde kostte in die jaren 100.000 gulden, het exces kostte 535.574 gulden. Antwerpse hoogmoed mocht duiten kosten. Om de kostbaarheden te beschermen tegen dieven, gepeupel en stuurse protestanten waakte een permanente nachtwacht van vier lekenbroeders, elk gewapend met een musket en een grote bel.

Henri-Jacques De Croes

Reconquista van jezuïeten in Antwerpen