Afgelopen weekend trad het voltallige bestuur van het Christen-Democratisch Appél (CDA) af. Een partijcommissie had de verkiezingscampagne en –nederlaag geanalyseerd. De conclusie van het afsluitende rapport: van de voorzittersverkiezing, begin zomer 2020, tot aan de verkiezingen, half maart, ging alles mis. “Het CDA heeft de verkiezingen van zichzelf verloren. “

Met het aftreden is een symbolisch gebaar gemaakt, maar of dat voldoende is? Nogal wat leden zijn ontevreden over de behandeling en het uiteindelijke vertrek van Pieter Omtzigt. Een groep binnen het CDA, de Stichting Sociale Christendemocratie, heeft voldoende handtekeningen verzameld om een extra congres af te dwingen. Wie gevoelig is voor symboliek, kan de geplande datum ongunstig vinden: 11 september.

Stichting Sociale Christendemocratie

Deze stichting doet het goed in de media. Woordvoerder Henriëtte van Hedel komt al weken ruim aan bod. Zij sympathiseert openlijk met Pieter Omtzigt. Welmoed Vlieger, columniste bij Trouw, schreef mee aan zijn boek over een nieuw sociaal contract tussen burger en overheid.

Het CDA zou een partij zijn waar twee zielen in één borst kloppen. Een christelijk-sociale stroming die de partij het liefst in het midden ziet en een cultureel-conservatieve vleugel die naar rechts wil. De naam Stichting voor Sociale Christendemocratie spreekt boekdelen. Op de startpagina van de webstek omschrijven ze zich als ”het netwerk van het gematigde, christendemocratische midden.”

Van 26 tot 29 augustus organiseert de stichting een zomerschool. Dit in samenwerking met een groepering die zich Appéltje-Eitje noemt. Inderdaad, woordspeling op de slotletter van CDA. Transparantie lijkt geen hedendaagse christelijke deugd. Op de website wordt zelfs bij ‘Over ons’ niet uitgelegd wie erbij betrokken is.

Na het eerste ontbijt, vrijdag, staan klassieke christendemocratische teksten op het programma: Rerum Novarum en de rede van Kuyper. Van de eerste tekst heeft u wellicht gehoord. In die encycliek zette Paus Leo XIII in 1891 de sociale leer van de katholieke kerk uiteen.

Aan de vruchten herkent gij de boom

Kuyper kent u waarschijnlijk niet. Kort lesje Nederlandse politieke geschiedenis. Het CDA ontstond in 1980 als fusie van drie confessionele partijen. De oudste daarvan was de Anti-Revolutionaire Partij (ARP), opgericht in 1879, tevens de allereerste politieke partij van Nederland. Inderdaad, tegen de Franse Revolutie. Bij ons daagden confessionelen de liberale hegemonie uit, niet andersom.

Oprichter, aanvoerder en ideologisch bezieler van de ARP was Abraham Kuyper (1837-1020). Volgens zijn gereformeerde (= orthodox-protestantse) achterban: ‘Abraham de Geweldige’. Als de katholieken met een sociale leer kwamen, dan ook de protestanten. November 1891 vond het eerste christelijke Sociaal Congres plaats. Daar hield Kuyper zijn toespraak ‘Het sociale vraagstuk en de christelijke religie’. Wie de twee teksten naast elkaar legt, weet gelijk waar Abraham de mosterd haalde.

De twee organisaties lijken op zoek naar antecedenten voor christelijk en sociaal beleid. Kuyper is dan geen gelukkig voorbeeld. Hij was premier van 1901 tot 1905. In 1903 staakten haven- en spoorwegarbeiders. Na die staking gebroken te hebben, nam hij wetgeving aan die het ambtenaren en spoorpersoneel verbood te staken. Dit verbod werd pas in 1980 ingetrokken (onder een confessioneel-liberale regering).

In Nederland zouden de socialisten in 1939 voor het eerst meeregeren. Tijdens het interbellum waren de kabinetten dus confessioneel-liberaal. Vijf kabinetten lang, zo’n 6,5 jaar, was Hendrikus Colijn ARP-premier. Vier kabinetten tussen 1933 en 1939. Tijdens de beruchte economische recessie gaf hij de overheidsfinanciën meer prioriteit dan steun aan werklozen. Nederlandse christendemocraten zijn in de oppositie linkser dan in de regering.

CDA 2.0?

Al maanden wordt gezinspeeld op een mogelijke splitsing van het CDA. Omtzigt wordt daarbij vergeleken met Rita Verdonk. Verdonk verloor in mei 2006 de interne VVD-leiderschapsverkiezing van Mark Rutte, maar behaalde bij de verkiezingen in november veel meer stemmen dan de lijsttrekker. Na vergeefs alsnog het partijleiderschap opgeëist te hebben, begon ze voor zichzelf. Die partij haalde geen zetel bij de parlementsverkiezingen van 2010.

CDA’ers hechten aan hun partij. Ook zonder het voorbeeld van Verdonk geniet afsplitsing geen voorkeur. In het hypothetische geval: Omtzigt is de bekende naam, de Stichting is al georganiseerd. Nu nog een oprichtingsdatum. 13 oktober?

Omtzigt heeft zijn CDA-lidmaatschap opgezegd. De Stichting Sociale Christendemocratie loopt met hem weg. De verbindende schakel is ongetwijfeld Omtzigts neiging om consequent de kant van de burger te kiezen tegenover de overheid. Is zijn doortastendheid bij de Toeslagenaffaire niet een kruistocht voor sociale rechtvaardigheid? Alleen: linkse organisatie, bekende naam die goed ligt bij rechtse kiezers en opiniemakers – welk beeld krijgen kiezers van die eventuele partij? Het aloude manco van het CDA is dat het voor niet-leden niet duidelijk is waar de partij voor staat. Precies hetzelfde zou gelden voor de afsplitsing.

Indien de partij uit elkaar gaat, laat het dan zijn in een linkse en een rechtse confessionele partij. Beide zullen eerder gematigd zijn dan radicaal. Voor elk is ruimte – in het huidige politieke landschap zijn de overige partijen óf kleurloos in het midden, óf zo uitgesproken links of rechts dat het veel kiezers afschrikt. Als het CDA bijeen blijft, laat het dan na veertig jaar eindelijk een definitieve keuze maken tussen midden of rechts. Dan weten kiezers waar ze aan toe zijn.

Henriëtte van Hedel

Pieter Omtzigt krijgt steun van linkse CDA-leden