In de nacht van 16 maart 1946 wordt de IJzertoren in Diksmuide vakkundig opgeblazen door ‘onbekende’ daders. Het gaat om de eerste IJzertoren, gebouwd vanaf 1928, naar het ontwerp van de architecten Fritz van Averbeke en Robert van Averbeke. Hij was 50 meter hoog en werd op 24 augustus 1930 ingewijd tijdens de elfde IJzerbedevaart. Hij bracht hulde aan de Vlaamse gesneuvelden van de Eerste Wereldoorlog en aan de slachtoffers van de anti-Vlaamse legerpolitiek aan het IJzerfront.

Na de Tweede Wereldoorlog wordt in juni 1945 een eerste aanslag tegen de IJzertoren gepleegd door twee jonge verzetsmannen. De toren loopt schade op, maar blijft overeind. Nu heeft een veel grotere dynamietaanslag plaats. Alles wijst op een professionele aanpak. Binnen in het monument waren honderden kilo’s dynamiet aangebracht. De explosie spleet de toren van binnenuit waardoor de kruiskop bovenaan loodrecht was neergestort, dit leidde tot de totale vernietiging van de toren.

Het gerechtelijke onderzoek verloopt zeer moeizaam door gebrek aan getuigen of bewijzen. Pas in 1948 laat de onderzoeksrechter twaalf verdachten aanhouden. Maar die worden in 1951 door de Kamer van Inbeschuldigingstelling in Gent buiten vervolging gesteld. Dit arrest wordt later bevestigd door het Hof van Cassatie.

Wel wordt de tegenwerking genoteerd van de procureur-generaal van Gent, Herman Bekaert. Hij wordt in 1952 geschorst omwille van zijn ongeoorloofde interventies in de zaak. Bekaert beweerde deze tussenkomsten te doen in opdracht van de toenmalige minister van Justitie. Bekaert was actief geweest in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. De procureur-generaal is uiteindelijk de enige die gestraft wordt in het onderzoek naar de aanslagen.

De misdadige vernietiging van de IJzertoren zorgt over heel Vlaanderen voor veel opschudding. De IJzertoren wordt beschouwd als een Vlaams en christelijk symbool en was bovendien een oorlogsbegraafplaats. In de crypte van de toren liggen Vlaamse frontsoldaten. Vlaamse katholieke kranten spreken zonder meer van heiligschennis, andere van grafschennis. De negatieve reacties blijven niet beperkt tot Vlaamsgezinden. Ook pro-Belgische Vlaamse katholieken verdedigen de IJzertraditie.

De verontwaardiging over de aanslag is zo groot dat dit een nieuw elan geeft aan de IJzerbedevaarten. In 1948 verzamelen de bedevaarders zich rond de ruïne van de toren, waarop een AVV-VVK-kruis werd gemetseld met het vers van Cyriel Verschaeve: ‘Hier liggen hun lijken als zaden in ’t zand, hoop op den oogst, o Vlaanderland’. In 1949 worden de grafkamers overwelfd, de IJzercrypte hersteld, en de Paxpoort gebouwd met het puin van de vernielde toren.

In 1952 besliste het IJzerbedevaartcomité de nieuwe toren te bouwen ‘in de vorm van de vroegere IJzertoren’, maar een stuk groter. Tijdens de 38ste IJzerbedevaart in 1965 werd de 84 meter hoge IJzertoren ingewijd. Duizenden Vlamingen, verenigingen en gemeentebesturen hebben bijgedragen om, naast de staatstoelage van 15 miljoen, nog eens zoveel bijeen te brengen. In 1997 worden de ruïne van de eerste toren en de crypte volledig gerestaureerd.

Herman Bekaert

Vandaag 1946: de IJzertoren opgeblazen!