Benjamin Biard is politicoloog en onderzoeker aan het bekende Franstalig-Brusselse Centre de Recherche et d’Information Socio-Politiques (CRISP). Biard is gespecialiseerd in politieke ideologieën in België en Europa. Voor Doorbraak laat hij zijn licht schijnen op de recente vernieuwing van het cordon sanitaire in Franstalig België. Opnieuw weigeren de Franstalige politieke partijen met ‘extreemrechts’ te besturen of zelfs maar in debat te gaan. Dit nadat MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez op de VRT met Vlaams-Belang-voorzitter Tom Van Grieken in debat ging. Bouchez wilde dat er ook een schutskring rond PVDA werd gelegd, maar kreeg nul op het rekest.

Wat denkt u van het vernieuwde cordon sanitaire in Franstalig België?

Benjamin Biard: ‘Er zijn verschillende invalshoeken. Het principe van het cordon sanitaire gaat al een tijdje mee in Franstalig België. In 1993 werd het cordon van kracht, in 1998 en 2002 werd het herbevestigd. In 2002 werd er de fameuze ‘code van goed gedrag’ toegevoegd aan de afspraken rond de schutskring, en ondertekend door alle voorzitters van de grootste politieke partijen. Vooral die code is de voorbije weken opnieuw erg in de belangstelling komen te staan door het debat tussen MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez en VB-voorzitter Tom Van Grieken. Die code schrijft voor hoe de houding van de traditionele Franstalige partijen ten opzichte van het Vlaams Belang hoort te zijn.’
‘Het was al een tijdje geleden dat deze code opnieuw werd aangepast, en dat is bij deze dan gebeurd. Het debat tussen Van Grieken en Bouchez bood voor de andere Franstalige partijen de ideale gelegenheid om de schutskring rond Vlaams Belang te vernieuwen. Maar een grote vernieuwing is het niet. De teksten zijn bijna krak dezelfde als in 2002. Er zijn enkele passages toegevoegd die ook debatten op sociale media verbieden.’

‘Is het cordon efficiënt? Daarop is het antwoord genuanceerd. Vlaams Belang is er in Vlaanderen steevast electoraal op vooruit gegaan, ondanks de politieke schutskring. Ook heeft die schutskring in Vlaanderen er niet toe geleid dat het VB geen invloed kon uitoefenen op de politieke debatten in Vlaanderen, of op het federale niveau.’

‘Anderzijds: in Franstalig België heeft het stug volgehouden cordon – ook in de media – er wél toe geleid dat extreemrechts niet kon groeien, of dat er veel sympathie was voor die politieke richting. Voor de Franstalige partijen is het na het debat tussen Bouchez en Van Grieken bijgevolg niet heel moeilijk om de schutskring aan te houden. Het debat vond ook niet in Franstalig België plaats. Vanuit Franstalig oogpunt vond het in de marge van de partijpolitiek plaats. Daardoor kan de schutskring nu niet fundamenteel ter discussie staan.’

Wat was eigenlijk de doelstelling van Bouchez? Hij verkoopt zichzelf als iemand die het debat wil aangaan en het Vlaams Belang inhoudelijk wil aanpakken. Toch moet hij nu opnieuw toegeven aan een herbevestigde schutskring. Heeft hij dit verkeerd ingeschat?

‘Bouchez zijn strategie om overal en met iedereen in debat te gaan heeft alleszins een flinke deuk gekregen. Bouchez is een communicator die alomtegenwoordig wil zijn. Hij houdt van debat. Tijdens het debat met Van Grieken heeft hij er ook nooit blijk van gegeven sympathie te hebben voor de standpunten van Van Grieken, wel integendeel. Hij heeft gepoogd het VB-discours te doorprikken. Dat is goed om in herinnering te brengen: het was geen debat dat naar een consensus probeerde te streven, maar echte politieke oppositie.’

‘Bouchez bijt nu ook niet zo erg in het stof. Zijn strategie om in Franstalig België alomtegenwoordig te zijn heeft geen schade opgelopen. Essentiëler voor Bouchez was dat er in Franstalig België mee gedreigd werd om de MR uit alle regeringen te gooien ter promotie van Les Engagés, het voormalige CDH. Uiteindelijk lag daar de politieke schade voor Bouchez in Franstalig België. Bouchez heeft zijn politieke prioriteiten niet naar voor kunnen schuiven, ook niet in de hernieuwing van de schutskring zoals hij die zag, met inbegrip van de PVDA en andere populistische politieke stromingen.’

Geen baat bij cordon

Heeft Bouchez niet geprobeerd om op deze manier de andere linkse partijen in Franstalig België tot een standpunt te dwingen: ‘Willen jullie op termijn de PVDA uitsluiten van regeringsdeelname, of willen jullie dat niet?’

‘Dat denk ik niet. Dat zou erg ver vooruitdenken zijn. Bouchez riskeerde door zijn debat extreemrechts te normaliseren. Tegelijkertijd heeft hij – misschien ongewild – het cordon net versterkt en geactualiseerd. De MR wilde het cordon al langer uitbreiden naar PVDA.’

‘De Franstalige partijen zijn natuurlijk wel gedwongen geweest om een standpunt in te nemen over hun verhouding tot de PVDA. De hele door MR voorgestelde versietekst viseerde de PVDA indirect doorheen het hele document, door steevast te verwijzen naar ‘alle populistische of extremistische stromingen’. MR wilde het cordon uitbreiden tot iedereen die de extreem, populistisch of niet echt 100% democratisch is. Dat is niet gebeurd, omdat de overige partijen dat niet wilden.’

‘De andere politieke partijen zouden geen baat hebben bij een cordon rond de PVDA. De PS meent al enkele jaren dat zij wel met de PVDA willen regeren, maar dat de PVDA zelf te weinig bereid is tot compromissen, zoals in Charleroi, Molenbeek of Seraing in 2018 is gebeurd. Mocht een schutskring de PVDA uitsluiten, dan zou dat hoofdargument komen te vervallen. De PVDA zou dan makkelijk kunnen zeggen dat de PS hen er nooit bij wil, terwijl ze toch zo bereid zijn tot regeren.’

Raoul Hedebouw wil niet meedoen met de vernieuwde schutskring rond het Vlaams Belang. Hij beroept zich op een opmerkelijk argument: als unitaire partij die ook in Vlaanderen verkozenen heeft, wil hij dat PVDA’ers met het VB in debat kunnen gaan om de ideeën van het VB te kunnen weerleggen…

‘Dat is inderdaad merkwaardig, ja, zelfs enigszins gewaagd. Binnen de PVDA hechten vele militanten van het eerste uur nog aan een radicaal antifascisme. Hedebouw zal het niet makkelijk hebben om zijn standpunt tegenover hen te verdedigen. Hij neemt daar een risico.’

‘Bovendien zijn er in het verleden vaak gewelddadige clashes geweest tussen antifascisten en extreemrechts, zoals tussen de PVDA en Hervé Van Laethem, de voorzitter van de rechtse partij Nation en dito beweging L’Assault begin jaren ’90. Van Laethem is daarvoor veroordeeld. Ik wil maar zeggen: vroeger liepen de emoties tussen extreemlinks en extreemrechts snel op.’

‘De PVDA heeft natuurlijk al met het VB gedebatteerd in Vlaanderen, zoals in het interview tussen Peter Mertens en Tom Van Grieken in De Zondag in 2019. De PVDA heeft zich toen al verdedigd tegen aantijgingen dat ze het cordon gebroken hebben, want in de Vlaamse media bestaat er immers geen cordon. PVDA zegt dan wel inhoudelijk akkoord te gaan met het doel van het cordon, maar in de praktijk steunen ze het cordon niet in Vlaanderen.’

Vernieuwd charter

Raoul Hedebouw zegt natuurlijk met een zeker leedvermaak in Le Soir dat hij zich afvraagt wat Ecolo-Groen gaat doen, een partij die ook unitair wil zijn…

‘Die situatie is toch enigszins anders, want Ecolo en Groen zijn nog altijd twee afzonderlijke partijen die intens samenwerken. Groen heeft het vernieuwde charter ook niet ondertekend omdat het een Franstalige aangelegenheid is.’

Vindt u eigenlijk dat het predikaat ‘extreemrechts’ en ‘extreemlinks’ nog opgaat voor VB en PVDA? Historisch gezien mogen er dan wel banden of sympathieën geweest zijn met of voor respectievelijk het fascisme dan wel het communisme van voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Maar als we partijprogramma’s en gedrag van VB en PVDA nu bekijken, dan hanteren zij die standpunten niet meer en schrijven zij zich officieel in in de democratie.

‘Het label ‘extreem’ wordt dan ook gebruikt door de traditionele politieke families om bepaalde partijen te diskwalificeren of te delegitimeren. Extreemrechts noemt zichzelf nooit extreemrechts, zelfs Karel Dillen deed dat niet. Het label is dus per definitie subjectief en omgekeerd vergeleken met socialisten die zichzelf socialistisch noemen, en liberalen liberaal.’

‘Wetenschappelijk gezien valt de claim over extremisme te objectiveren, maar met die belangrijke opmerking dat rechtse partijen afzonderlijk te veel verschillen om hen allemaal fascistoïde of extremistisch te noemen. Vlaams Belang wordt door de Belgische veiligheidsdiensten niet als een gevaar voor de democratie beschouwd. VB en Rassemblement National van Marine Le Pen zijn extreemrechts in die zin dat zij populistisch-nationalistisch zijn. Maar zij respecteren wel de regels van de democratie. Zij willen de staat niet omverwerpen of een revolutie ontketenen. Het zijn geen neonazi’s.’

‘Natuurlijk kunnen andere aspecten van die partijen wel in vraag gesteld worden, zoals hun respect voor democratische waarden, hun dubbelzinnige omgang met de bescherming van minderheden of met de scheiding der machten. Persoonlijk vind ik de Engelse tweedeling tussen far right en extreme right interessanter.’

‘Extreemrechts zijn wel Génération Identitaire in Frankrijk – in 2021 ontbonden, of Gouden Dageraad in Griekenland. Dat zijn rechtsextremisten die bereid zijn om met geweld de democratische orde omver te werpen of de rechtsregels te tarten. Ook Schild en Vrienden geeft er in Vlaanderen blijk van dat te willen doen.’

‘Bij extreemlinks geldt dezelfde logica. Met betrekking tot de PVDA hanteer ik liever het label ‘radicaal-links’. Extreemlinks, dat waren de CCC in de jaren ’80: zij gebruikten geweld en wilden buiten de democratie treden.’

Hervé Van Laethem

‘Rechtse partijen verschillen te veel om hen allemaal extremistisch te noemen’