Het lijkt de normaalste zaak van de wereld. Vlees eten. Maar tegenwoordig gaan er steeds meer stemmen op die eten van dieren in vraag stellen. Er is de ecologische factor, waarbij de vleesproductie een substantiële bijdrage levert aan het broeikaseffect, meer dan met de auto rijdenof het vliegtuig nemen. Maar ook ethiek speelt mee. Kunnen wij industriële slachthuizen wel tolereren?

Onderzoek in Nature toont aan dat vlees eten gecorreleerd is met de ontwikkeling van het menselijk gestel en ons kauwvermogen. Indien we enkel planten waren blijven eten, hadden onze kaakspieren zich anders ontwikkeld. De mens is dus een omnivoor, en geen herbivoor zoals panda’s en gorilla’s. Maar dat is geen rechtvaardiging voor het blijven consumeren van vlees, argumenteert Stijn Bruers, die een doctoraat behaalde in de natuurwetenschappen en de moraalfilosofie.

Bruers: ‘Vraag vandaag aan mensen om een kip eigenhandig in de tuin te doden. Ze gaan het daar moeilijk mee hebben.’ Dat heeft natuurlijk alles te maken met de afstand die er vandaag bestaat tussen producent en consument.

Dier- en mensvriendelijke slachthuizen?

Wat er in slachthuizen gebeurt, was tot voor kort een goedbewaard geheim. Recente undercoveroperaties van de organisatie Animal Rights legden wantoestanden bloot die Vlaams minister van Dierenwelzijn Ben Weyts (N-VA) ertoe aanzetten om slachthuizen tijdelijk te sluiten. Zowel het slachthuis van Izegem en Tielt moesten de deuren sluiten tot er genoeg garanties waren voor dierenwelzijn.

Hier knelt echter het schoentje. Is het wel mogelijk dat slachthuizen op een diervriendelijke manier te werk gaan? Er zijn slachthuizen die beweren diervriendelijk vlees te produceren, zoals Prather Ranch op de grens van Californië en Oregon. In theorie is diervriendelijk slachten een mooi beginsel, maar in de praktijk zal er toch iemand de genadeslag moeten toedienen. De psychologische gevolgen voor het personeel in slachthuizen, zijn niet te onderschatten. Posttraumatische stress is een van de risico’s van het vak.

Het is te vergelijken met de cipiers die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van death row. Je job heeft rechtstreeks met doden te maken, of het nu dieren of mensen zijn. In een interview met mo.be verwijst activiste Marietta Jaeger naar de tol die cipiers betalen voor hun job: ‘Ze gaan ‘s avonds naar huis en zeggen tegen hun gezin dat ze die dag iemand gedood hebben. Ik denk dat ieder mens doden weerzinwekkend vindt. Het trauma van cipiers mogen we niet onderschatten.’

Te lage prijzen

Vandaag is er een industriële vleesproductie die samenhangt met overbevolking en overconsumptie.

Daarbij is ook de frequentie van de vleesconsumptie een belangrijk aspect. Vandaag is er veel meer vlees beschikbaar in fastfood- en sterrenrestaurants. De mensen in de vijftiende eeuw konden geen hamburgers voor 1 euro bestellen in de McDonalds.

KU Leuven-professor chemie Mario Smet legt uit wat er mis is met de hedendaagse vleesindustrie. ‘De prijs van doorsnee supermarktvlees is te laag in verhouding tot de werkelijke kost. De ecologische kost van de veehouderij is niet te onderschatten. Er is energie nodig om voedsel te kweken voor de slachtdieren, die dan mest creëren en zo bijdragen aan de CO2-uitstoot en de overbemesting.’

Smet: ‘We zijn bezig deze rekening door te schuiven naar de volgende generaties. Als de prijs naar omhoog gaat, zullen mensen ook twee keer nadenken voor ze vlees kopen. Daarnaast is het huidige systeem er ook te zeer op gericht om meer te produceren aan een lagere prijs, terwijl de gastronomische kwaliteit eronder lijdt. Uiteindelijk moeten we evolueren naar een systeem van ‘Minder van beter’, minder vlees eten van betere kwaliteit zoals professor en tv-figuur Herwig Van Hove reeds lang propageert.’

Jacht versus slachthuis

Of de jacht diervriendelijker is dan een slachthuis, is twijfelachtig volgens Stijn Bruers: ‘Vaak zijn dieren niet op slag dood, maar zorgen hun verwondingen voor nog meer lijden. Bij de jacht ontbreekt uiteraard wel de stress die dieren voelen bij het transport naar het slachthuis.’

Wat de toekomst brengt, is duidelijk. Op basis van dierlijke stamcellen is nu al een synthetische hamburger gecreëerd in het laboratorium.Hiervoor hoeft dus geen dier naar het slachthuis. Voorlopig is het nog te duur om dit product op de markt te brengen.

Stijn Bruers bevestigt: ‘Kweekvlees zal de doodsteek geven aan veeteelt, zoals de komst van de kerosine het einde betekende van de walvisjacht, omdat er dan geen walvisolie meer nodig was voor olielampen. Er is maar een kleine minderheid van mensen die voor de productie van dierlijke producten zorgt, die gaan de concurrentie niet kunnen aangaan met kweekvlees.’

Bruers: ‘Hetzelfde zag je met slavernij. Door de komst van machines is heel de situatie veranderd, waardoor het politiek en economisch niet meer houdbaar was.’ (Er bestaat in de wereld nog steeds slavernij, maar niet meer zoals in de voorbije eeuwen.)

Bruers ziet wel nog een rol weggelegd voor de artisanale veeteelt uit de negentiende eeuw. ‘In Bokrijk zullen ze misschien nog die niet-industriële veeteelt levendig houden, zoals ze daar ook nog broden bakken op de wijze van tweehonderd jaar geleden. Maar het zou best kunnen dat we dieren gaan beschouwen als personen met een eigen wil en een recht op vrijheid, en dan wordt artisanale veeteelt even ondenkbaar als artisanale slavernij.’

Herwig van Hove

Is vlees eten evolutionair bepaald?