Met 96,6 procent van de stemmen is Markus Söder verkozen tot onbetwiste leider van de CSU, de Beierse christendemocratische partij. Nu is het afwachten of hij op 8 oktober ook ten minste 37,2 procent van de kiezers kan overtuigen en het zo tot bondskanselier kan schoppen.

In Beieren, de naar inwoners (13,4 miljoen) tweede grootste Duitse deelstaat (Land), vinden op 8 oktober de vijfjaarlijkse verkiezingen voor het deelstaatparlement (Landtag) plaats. Er bestaat nauwelijks twijfel over dat de christendemocratische CSU van Markus Söder en de Freie Wähler van Hubert Aiwanger opnieuw de (zetel)meerderheid zullen hebben en hun bestuurscoalitie zullen voortzetten.

De hamvraag is of Söder het beter doet dan in 2018, toen de CSU haar slechtste resultaat ooit (37,2 procent) haalde, en zo zijn kansen om in 2025 Bondskanselier te worden gaaf weet te houden. Dat lijkt er vooral van af te hangen in welke mate de ‘pamflettenaffaire’ nazindert in het stemhokje.

Buitenbeentje

Voor we het over die affaire hebben, moeten we iets zeggen over de Freie Wähler, een buitenbeentje in de Beierse en de Duitse politiek. De geschiedenis van de partij gaat terug op lokale lijsten bij gemeenteraadsverkiezingen die zich in enkele deelstaten gingen verenigen. In 1965 hebben die deelstatelijke koepels van lokale kiesverenigingen het ‘Bundesverband der Freien Wähler der Bundesrepublik Deutschland’ opgericht, waaruit de partij Freie Wähler is ontstaan.

Een kwarteeuw al nemen de Freie Wähler ook deel aan de verkiezingen van deelstaatparlementen, van het Europees Parlement en van de Bondsdag (het federaal parlement). De partij heeft nu zitting in de Landtag van Beieren en Rijnland-Palts, en in het Europees Parlement. De sprong over de kiesdrempel (5 procent) voor de Bondsdag heeft ze nog niet kunnen maken.

Gezond verstand

De Freie Wähler is als partij moeilijk onder één noemer te brengen. Zelf omschrijft ze zich als ‘burgerlijk-liberaal’ en ‘waardenconservatief’. Een samenhangende ideologie heeft de partij niet. ‘Wij staan dicht bij de zorgen van de mensen en verdedigen pragmatische oplossingen van het gezond verstand’, schrijft ze in haar verkiezingsprogramma. Ze leunt nauw aan bij de christendemocratie, maar haar programma overlapt op sommige punten met dat van de sociaaldemocratie en op andere met dat van de groenen.

Van meet aan en nog altijd staan de Freie Wähler het sterkst in Beieren. Bij de deelstaatverkiezingen van 2018 verloor de CSU daar bijna een kwart van haar kiezers en de absolute zetelmeerderheid die ze sinds 1962 haast onafgebroken bezat. CSU-leider Markus Söder vormde vijf jaar geleden een regering met de Freie Wähler, die 11,6 procent (+ 2,6) van de stemmen hadden gekregen. Hubert Aiwanger, de voorzitter van de Freie Wähler in zowel Beieren als de Bondsrepubliek, werd viceminister-president en minister van Economie.

De samenwerking tussen de twee coalitiepartners verliep eerst rimpelloos, maar gaandeweg kwam er ruis op de lijn. Als minister kwam Aiwanger meer op de voorgrond en meer in de media dan voordien. Zo leerden Beieren en Duitsland zijn politiek en retorisch talent kennen, twee eigenschappen die hij deelt met Söder. Doordat beiden voor een deel in dezelfde electorale vijver vissen, niet het minst daar waar kiezers van de rechts-radicale AfD zwemmen, werden ze steeds meer concullega van elkaar.

‘Auschwitz-Pamphlet’

Op vrijdag 25 augustus kwam Hubert Aiwanger in het oog van een storm terecht. De links-liberale Süddeutsche Zeitung (SZ) berichtte die avond onder de kop ‘Das Auschwitz-Pamphlet’ dat Aiwanger in het schooljaar 1987-1988, hij was toen zestien, een antisemitisch vlugschrift opgesteld en in zijn middelbare school verspreid had.

In het pamflet werd opgeroepen om deel te nemen aan een opstelwedstrijd met als thema ‘Wie is de grootste vaderlandsverrader?’. Voor de winnaars was er onder meer een ‘gratis vlucht door de schoorsteen van Auschwitz’ en een ‘verblijf van één jaar in Dachau’, het voormalige concentratiekamp.

Aiwanger ontkende de auteur te zijn van het vlugschrift, waarvan hij de inhoud weerzinwekkend en mensenverachtend noemde, maar gaf toe dat in zijn boekentas één of meer exemplaren ervan waren gevonden. Zaterdagavond 26 augustus liet Helmut Aiwanger, de één jaar oudere broer van Hubert, weten dat hij het pamflet geschreven had. Hij zei dat hij dat gedaan had uit frustratie omdat hij niet geslaagd was, zijn jaar moest overdoen en weggehaald was uit zijn vriendenkring.

Ongelegen

De Flugblatt-affaire veroorzaakte grote ophef, niet alleen in Beieren maar ook in Berlijn, het politieke hart van de Duitse bondsstaat. Voor de Beierse oppositiepartijen was ze, ruim twee maanden voor de deelstaatverkiezingen, gefundenes Fressen om de regeringscoalitie te pijnigen. Met hun roep om het ontslag van Aiwanger zetten de socialisten en de groenen minister-president en CSU-voorman Söder onder druk.

Voor Söder, die al herhaaldelijk gezegd had de regeringscoalitie met de Freie Wähler na de verkiezingen te zullen voortzetten, kwam de affaire bijzonder ongelegen. Wat hij ook deed, Aiwanger aan de deur zetten of niet, telkens zouden kiezers ontevreden zijn. Een slechter resultaat dan de 37,2 procent van 2018 kan de machtspoliticus zich echter niet veroorloven als hij zijn kansen om bij de federale verkiezingen van 2025 christendemocratisch kanselierskandidaat te zijn gaaf wil houden.

‘Jeugdzonde’

Door Aiwanger schriftelijk 25 vragen over het pamflet voor te leggen, kocht een aarzelende Söder wat tijd. De antwoorden brachten geen duidelijkheid: Aiwanger zei zich na 35 jaar weinig of niets te herinneren van heel de historie. Op een persconferentie bood hij zijn verontschuldigingen aan en beklaagde hij er zich over dat een ‘jeugdzonde’ gebruikt werd om hem en zijn partij te beschadigen. Na een gesprek met Aiwanger deelde Söder op 3 september mee dat hij zijn viceministerpresident niet liet vallen. Een ontslag zou buiten verhouding zijn zei Söder: ‘We kunnen de burgerlijke coalitie in Beieren voortzetten’.

Intussen is aan het licht gekomen dat een toenmalige leraar van Aiwanger die banden heeft met de socialistische partij SPD met het pamflet naar de Süddeutsche Zeitung is gestapt. Aan een andere oud-leerling en klasgenoot van Aiwanger had hij gezegd: ‘Het wordt tijd dat we dat bruine heerschap van de troon stoten’.

Geen windeieren

In plaats van Aiwanger te beschadigen, lijkt de pamflettenaffaire hem geen windeieren te leggen. In de peilingen naar de kiesintenties die na het losbarsten ervan werden gepubliceerd, steeg de Freie Wähler van 11 of 12 procent naar 16 of 17 procent. De CSU viel terug van 39 of 40 procent naar 36 procent. Ook in de jongste peiling (19 september) stond de partij van Söder nog op 36 en die van Aiwanger op 17 procent.

De laatste campagneweek lijkt beslissend te zijn voor de krachtsverhouding tussen CSU en Freie Wähler – en voor de politieke toekomst van Söder, niet zozeer in Beieren dan wel op het federale beleidsniveau.

Hubert Aiwanger

AfD zegedronken na verkiezingen in Beieren en Hessen

Spannende verkiezingen in Beieren

Freie Wähler: nieuwe politieke kracht in Duitsland?