In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen op 13 oktober zetten we met Lokaal Speciaal telkens een gemeente of stad in de kijker die bijzondere aandacht verdient. Voor deze slotaflevering zoeken we het wat breder.

Vlaanderen is vol. Of, beleefder: er moet een ‘betonstop’ komen. Dat vindt een op de vijf burgemeesters volgens een rondvraag van Het Laatste Nieuws. Verzet tegen de oprukkende demografie is helemaal geen taboe meer, zo leert ook een rondvraag in twee gemeenten die onder druk staan: Zaventem en Beersel.

‘Er is nergens plaats; geen plaats om te bouwen, geen plaats op school, te weinig plaats in de ziekenhuizen. Iedereen kent het probleem. En toch willen we met alle geweld woningen blijven bijbouwen’, zo vat Hugo Vandaele (CD&V), oud-burgemeester van de Vlaams-Brabantse gemeente Beersel, de situatie samen.

‘Bevolkingsstop’

Vandaele brak in 2019 al een lans voor een ‘bevolkingsstop’ in zijn gemeente. Vijf jaar later blijkt dat hij meer en meer navolging krijgt. Goed, bevolkingsstop is een ander woord dan betonstop. Maar de boodschap is en blijft eigenlijk hetzelfde: er wordt te veel gebouwd, en er komen te veel mensen bij op plaatsen die daarvoor niet geschikt zijn.

Het Woluweveld is een van de laatste stukjes open ruimte van Sint-Stevens-Woluwe, de erg verstedelijkte deelgemeente van Zaventem.

‘Ruimtelijke ordening heeft me altijd geboeid’, zegt Vandaele. ‘Het was ook van moeten: in onze gemeente hebben we de druk van de grootstad proberen tegen te houden met de “Groene Gordel”, een buffer die voorkomt dat Brussel uitdijt. Dat wil niet zeggen dat je geen enkele bouwgrond verkavelt. Gewoon geen hele nieuwe wijken meer.’

‘Natuurlijk krijg ik dan altijd de vraag waar mensen nog moeten wonen. Maar ik heb dat antwoord ook altijd erg voor de hand liggend gevonden: in satellietsteden rond Brussel, en niet op het platteland. Zo doet men het rond Londen in Groot-Brittannië. Ik weet natuurlijk ook wel dat je in Mechelen, Antwerpen of Leuven niet zoveel inwoners meer kwijt kan. Maar wél in Charleroi, Bergen en in grote delen van de Waalse Borinage, waar veel industriële leegstand is. Dát gesprek moet de Vlaamse regering aangaan.’

Ook voor de kinderen

Voor Vandaele ligt een verhuis van Brusselse inwijkelingen naar Wallonië om meer dan één reden voor de hand. Er is niet alleen meer plaats, inwijkelingen spreken meestal ook al beter Frans dan Nederlands. ‘Net daarom vind ik dat die mensen beter in Wallonië af zijn. Ik ben ook geneigd te denken dat men in Wallonië wél op extra inwoners zit te wachten. Het is een buitenkans voor armlastige gemeenten om extra inkomsten aan te trekken.’

Tegen een lichte bevolkingsgroei van Vlaamse inwoners verzet ik me niet. Net omdat de Vlamingen als groep demografisch niet sterk toenemen

Dreigt de Vlaming dan zelf geen slachtoffer te worden van de bouw- en bevolkingsstop die Vandaele wil? ‘Wees gerust: Beersel heeft nog 800 kavels beschikbaar. De Vlaamse regering kan in samenspraak met de gemeenten gronden opkopen en voorbehouden voor Vlamingen die in eigen streek willen wonen. Dat doet Beersel nu al met Vlabinvest, het investeringsfonds voor de Vlaamse Rand. Tegen een lichte bevolkingsgroei van Vlaamse inwoners verzet ik me niet. Net omdat de Vlamingen als groep demografisch niet sterk toenemen.’

‘Wat er nu gebeurt, is dat net vele Vlamingen door de bevolkingsdruk verhuizen naar Wallonië. Vlamingen zijn bereid om veel geld voor bouwgrond te betalen, voornamelijk op het platteland. Ze willen dat ook zo voor hun kinderen. Maar omdat ze vandaag maar moeilijk bouwgrond vinden, steken ze de taalgrens over. Daar genieten ze van de voordelen van Wallonië, zoals veel minder strenge energienormen en een lagere fiscaliteit, zonder de nadelen te hoeven ondervinden. Want hun kinderen blijven wel in Vlaanderen naar school gaan.’

Onbuigzame ambtenaar

Maar de stedenbouwkundige regels die gemeenten wordt opgelegd, maken het Vlaamse gemeenten net moeilijk om lichte bevolkingsgroei na te streven, zegt Vandaele: ‘In Vlaanderen zijn er veel villawijken, waarin nu vooral oudere mensen wonen. Die gronden zijn peperduur en de huizen die erop staan veel te groot. Maar je kan die huizen niet opdelen omdat de stedenbouwkundige regels dat vaak niet toelaten. Op zulke gronden kunnen twee bescheiden woningen gezet worden zonder dat er groen wordt aangesneden. Vlamingen hebben ook nog nood aan gewone huizen, hé. Het moeten niet allemaal appartementen zijn.’

Ook Zaventem, aan de andere kant van Brussel, staat onder forse bevolkingsdruk. Daarom komt er nu zondag een partij op die luistert naar een naam die weinig aan de verbeelding overlaat: STOP BETON

‘Ik heb in mijn lange carrière als burgemeester geleerd dat administraties – zowel de Vlaamse, de provinciale als de gemeentelijke – erg onbuigzaam kunnen zijn. Zelfs iemand als Matthias Diependaele (N-VA) kon daar als vorige minister van Woonbeleid niet tegenop. De administraties zitten vol ideologen en mensen die het beleid zelf naar hun hand willen zetten.’

‘De politiek slaagt er tegenwoordig maar moeilijk in om die ambtenaren te zeggen dat ze hun plaats moeten kennen. Vooral het provinciebestuur is erg voor grote verkavelingen en appartementsgebouwen. Dat staat haaks op de aspiratie om het landelijke karakter van Vlaams-Brabant te behouden.’

Ingenieurs stoppen met beton

Ook Zaventem, aan de andere kant van Brussel, staat onder forse bevolkingsdruk. Daarom komt er nu zondag een partij op die luistert naar een naam die weinig aan de verbeelding overlaat: STOP BETON. Verzuurde egoïstische Vlamingen? Niet zo snel.

‘We zijn een partij van ingenieurs, die eerder probleemoplossend denken. We zijn ook een lijst met zowel Nederlands- als Franstaligen, niet links of rechts’, zegt de van oorsprong Franstalige lijsttrekker Patrick Delaunoy in erg vlot Nederlands.

‘De Franstalige is op zich het probleem niet meer. Om het met een boutade te zeggen: zeg je dat er te veel Frans wordt gesproken in de Vlaamse Rand, dan krijg je als N-VA’er of VB’er een pak stemmen. Maar zeg je dat in Vlaanderen te veel Arabisch wordt gesproken, dan riskeer je gerechtelijke vervolging. Dat begrijp ik echt niet, want de bevolkingsgroei in Vlaanderen is geen kwestie meer van Franstaligen, maar van migranten.’

‘De voorbije twintig jaar is Zaventem van 27.000 naar 36.000 inwoners gegaan, terwijl in de twintig jaar daarvoor de bevolkingsgroei nog geen 2.000 mensen bedroeg. Aan het huidige tempo vrezen we dat er rond de jaren veertig bijna 50.000 inwoners zullen zijn in Zaventem. Dat is niet doenbaar. De traditionele partijen maken daar geen probleem van. Ook N-VA niet, want die partij zegt uiteindelijk dat je weinig tegen de bevolkingsgroei kan beginnen. Zelfs als die nieuwe inwoners geen Nederlandstaligen zijn.’

Sociale voorzieningen

Delaunoy windt er weinig doekjes om: de bevolkingstoename zet niet alleen een gemeente, maar een heel maatschappijmodel onder druk. Door de bevolkingstoename wordt er steeds meer open ruimte aangesneden.

Tussen Beersel en Alsemberg: rust en open ruimte. In de verte lonkt Brussel.

Tussen Beersel en Alsemberg: rust en open ruimte. In de verte lonkt Brussel.

‘Laat ons de taboes maar doorbreken, ja. Als er geen migratie zou zijn, dan zou het probleem in Zaventem zich niet stellen. De premisse dat onze economie baat heeft bij migratie, die kan ik tot op zekere hoogte nog volgen. Maar een flink deel van de nieuwkomers in België weegt meer op de sociale voorzieningen dan ze ertoe bijdraagt. Als je dan constateert dat een flink deel van die mensen zich weinig of niet aanpast, dan zou ik denken dat Vlaanderen en Vlaamse gemeenten zouden stoppen met een beleid te voeren dat zulke inwijking faciliteert.’

Meer verdienen

‘Ik merk op dat er in de centra van grootsteden als Brussel nog altijd veel oude wijken zijn met oude huizen. Wijken die niet voorzien zijn op de enorme bevolkingsgroei. Daarom dat men in de steden al veel meer in de hoogte moet bouwen. En dan moet men ook iets aan de criminaliteit in Brussel doen. Maar de grondprijzen in Brussel zijn nu zodanig hoog, dat een projectontwikkelaar liever op zoek gaat naar percelen in de buitenrand van de stad. Die locaties zijn vaak ook nog eens aantrekkelijker, en appartementen kunnen er met veel meer winstmarge verkocht worden’, klinkt het.

‘Ik merk in de dagdagelijkse praktijk dat er in Vlaanderen al bij al een erg gul vergunningsbeleid is voor grote nieuwbouwappartementen. Het gaat volgens mij dan ook meer om geld dan om wat anders. Want zo’n bevolkingsgroei zorgt er natuurlijk voor dat je als schepen of burgemeester ook meer gaat verdienen’, zegt Delaunoy. ‘Er is in Vlaanderen gewoonweg een ongezonde relatie tussen politiek en vastgoed.’

Hugo Vandaele

Vlaams en gul met appartementen: ‘Het gaat meer om geld dan om wat anders’