In mei vroeg de Cambodjaanse premier Hun Sen op een internationale conferentie over de toekomst van Azië op wie hij kan vertrouwen als hij zich niet tot China wendt. Misschien iets te retorisch, maar wel een erg belangrijke vraag. Het antwoord erop zal op middellange termijn bepalend zijn voor de toekomst van Cambodja. China profileert zich in razendsnel tempo tot Cambodja’s bevoorrechte economische partner. De afgelopen vijf jaren vertaalde dit zich onder meer in het afsluiten van minstens vijftig bilaterale verdragen. Een evolutie die elders in de wereld met argusogen wordt gevolgd. Zich achter China proberen te verschuilen is immers een recept voor een zelfgekozen isolement. Een klein en straatarm land als Cambodja kan zich zoiets maar moeilijk veroorloven. De vraag is dan ook welke strategie Phnom Penh in de nabije toekomst zal volgen.

Geen gegarandeerde steun van China

De recente geschiedenis leert ons alvast dat Chinese steun voor Cambodja niet altijd vanzelfsprekend is. Waarom zou het nu anders moeten zijn ? Beijing heeft zijn eigen veranderende belangen en agenda’s. China steunde weliswaar het Pol Pot-regime — waar Hun Sen in de beginjaren een belangrijke militaire rol in speelde — onvoorwaardelijk. Maar na de dood van Mao Zedong in 1976 werd de Chinese leiding minder ideologisch. De belangstelling voor het extremistische bewind in Cambodja leek af te zwakken. Dit was zeer verontrustend voor Pol Pot. Die reisde in oktober 1976 hoogstpersoonlijk naar Beijing in een poging zich van verdere Chinese steun te verzekeren. Maar China stak drie jaar later geen poot uit om Cambodja te beschermen tijdens de Vietnamese invasie. Het instabiele en snel naar collectieve waanzin afglijdende regime van de Rode Khmer was het niet langer waard in Chinese ogen.

De vraag is of China vandaag bereid is om Hun Sen te steunen in zijn plannen voor het bestendigen en verder uitbouwen van zijn persoonlijke dynastie in Cambodja. De zeventigjarige premier lijkt de laatste jaren vooral druk bezig te zijn om zijn opvolging veilig te stellen. In juni 2018 benoemde hij zijn oudste zoon, Hun Manet, als hoofd van de krijgsmacht. Brigadegeneraal Hun Manit, zijn tweede zoon, is hoofd van de militaire veiligheidsdienst en de jongste zoon, Hun Many, is een prominent parlementslid van zijn vaders Cambodian Peoples Party (CPP) en verantwoordelijke voor de jeugdorganisatie van deze partij.

Kritiek vanuit EU en VS, felicitaties van China

Veel Cambodjanen hebben hun buik vol van het tot op het bot verrotte regime. Dit leidde bij de verkiezingen in 2013 tot een spectaculaire winst van de oppositie, verenigd in de Cambodia National Rescue Party (CNRP). Vier jaar later was de CNRP door het Hooggerechtshof echter buiten de wet gesteld. Ruim 100 kaderleden en politici van de CNRP kregen het verbod een politiek mandaat uit te oefenen. Tegelijkertijd werd de kritische pers de mond gesnoerd. De verkiezingen van 2018 werden dan ook met gemak gewonnen door Hun Sen. Stemmen kon enkel op Hun Sens CPP en 19 andere partijen die geleid worden door meelopers en handlangers van de premier.

De Verenigde Naties en mensenrechtenorganisaties noemden deze ‘verkiezingen’ een farce, maar Beijing stuurde felicitaties. In de nasleep van deze ‘verkiezingen’ ging de Europese Unie vorig jaar over tot het opleggen van economische sancties. Een jaar na dato lijken deze strafmaatregelen tot een nog sterker aanhalen van de banden met China te hebben geleid.

Ondanks het feit dat de export van Cambodja naar de EU vorig jaar volgens het IMF een daling van 19% kende en beperkt bleef tot een bedrag van iets meer dan 3 miljard dollar was het effect op het globale Cambodjaanse exportcijfer verwaarloosbaar. De export kende, vergeleken met 2019, ‘slechts’ een dipje van 0,5%. Dat had heel veel te maken met de forse stijging (+ 12% ) van de export naar China. En daar blijft het niet toe beperkt. In januari 2022 zal een nieuw vrijhandelsakkoord tussen China en Cambodja in werking treden. Experten verwachten dan een stijging van minstens 25% van de Cambodjaanse export.

Te grote afhankelijkheid maakt kwetsbaar

Ondertussen betekent een te grote afhankelijkheid van Chinese kredietverstrekkers wel dat Cambodja wordt blootgesteld aan concentratierisico’s en een mogelijke schuldenval. In 2019 bedroeg de buitenlandse overheidsschuld van Cambodja ruim 8 miljard dollar. De helft daarvan aan China. De schuld zou Beijing bijvoorbeeld een handje kunnen helpen om Phnom Penh onder druk te zetten om aan hen strategische faciliteiten te verhuren. De diepwaterhaven van Sihanoukville, bijvoorbeeld. Het zou een gedroomde uitvalsbasis voor China kunnen worden om zich maritiem te doen gelden in de Golf van Thailand en de Straat van Malakka in de steeds bitser wordende opbodpolitiek rond de Zuid-Chinese Zee.

China slorpt intussen het leeuwendeel aan Cambodjaanse elektrische stroom, ruwe olie en andere minerale hulpbronnen op. En hoewel Chinese bedrijven in Cambodja wat banen genereren is er nauwelijks sprake van enige interactie met binnenlandse bedrijven. Dit maakt de door China gedomineerde industrieën in Cambodja, zoals de kledingproductie, kwetsbaar. Er zijn aanzienlijke Chinese investeringen gedaan in casino’s en onroerend goed. De voordelen daarvan zijn grotendeels exclusief voor enkele bevoorrechten in de Cambodjaanse samenleving. Lees: de kliek rond Hun Sen.

Diversificatie van strategische en economische partners

Dit zijn slechts de meest in het oog springende voorbeelden van de weinig transparante Chinese hulp en investeringen die bijdragen aan wijdverbreide corruptie, wanpraktijken en aantasting van het milieu. China’s Union Development Group heeft de laatste jaren naar verluidt 36.000 hectare bos gekapt in het grootste nationale park van Cambodja, Botum Sakor, voor ontwikkeling. En de helft van de 4,6 miljoen hectare landconcessies van Cambodja werd intussen — met de zegen van Hun Sen — toegekend aan Chinese bedrijven.

Er is geen eenvoudige oplossing voor de steeds sterkere dominantie van China in Cambodja. Bijkomende Chinese investeringen zijn welkom. Maar een bredere oriëntering op andere landen is beter. Cambodja moet zijn relatie met de ASEAN-buren vernieuwen. En het moet werken aan een betere diversificatie van potentiële strategische en economische partners. Met name met andere regionale spelers zoals Japan, Zuid-Korea en zelfs de VS. Als de financiële steun van China in de praktijk moeilijk te weerstaan is, zou Cambodja beter op regels gebaseerde leningen omarmen die in overeenstemming zijn met internationale praktijken. Maar daarvoor is een regimewissel in Phnom Penh een conditio sine qua non.

Hun Many

Over Europese sancties en Chinese steun