Op 9 november 1989 is de Berlijnse Muur gevallen. In de Duitse Democratische Republiek (DDR) werd hij tot op de postzegel en in de schoolboeken toe ‘de Antifascistische Schutswal’ genoemd. West-Berlijn, dat een enclave vormde binnen de DDR was volledig omringd en van de Bondsrepubliek afgesloten. De Muur was 45 km lang en op sommige plaatsen tot 100 meter breed. Hij stond er sinds 13 augustus 1961.

Het aantal doden bij de Muur heeft men tot op de dag van vandaag niet duidelijk kunnen vaststellen, omdat de slachtoffers systematisch werden verzwegen door de DDR. In een Duits regeringsrapport rapport dat op 7 augustus 2008 werd gepubliceerd, staat dat 136 van de 374 onderzochte gevallen zonder twijfel ‘slachtoffers van de Muur’ waren.

Het waren voornamelijk DDR-burgers die wilden vluchten (98 van de 136 gevallen). Verder waren 112 van de 136 slachtoffers jonger dan 30 jaar en op acht na, allemaal mannen. Bovendien werden 48 mensen geïdentificeerd die stierven in de buurt van controles bij grensovergangen in Berlijn – meestal aan een hartaanval.

Het eerste slachtoffer is Ida Siekmann, die op 22 augustus 1961 sterft als ze uit een raam springt in de Bernauer Straße. De eerste dodelijke schoten worden gelost op 24 augustus 1961 op de 24-jarige Günter Litfin. Peter Fechter bloedt dood in de dodenstrook in de Zimmerstraße op 17 augustus 1962. In 1966 worden in de grensstrook twee kinderen van 10 en 13 jaar gedood met 40 kogels. De laatste die wordt doodgeschoten aan de Muur is Chris Gueffroy op 6 februari 1989. Het laatste dodelijke incident aan de grens vindt plaats op 8 maart 1989, als Winfried Freudenberg probeert te ontsnappen in een ballon.

Naar schatting moesten in de DDR ongeveer 75 000 mensen terechtstaan voor ‘onrechtmatige grensoverschrijding’. Ze kregen gevangenisstraffen tot acht jaar. Wie mensen hielp ontsnappen kon levenslang krijgen.

Günter Schabowski, een van de hoogste partijleiders in de DDR, houdt op 9 november 1989 een bijzondere persconferentie, waarvan iedereen denkt dat ze over een ander onderwerp zal gaan. Bijzonder ongewoon is dat hij bereid is alle vragen van journalisten te beantwoorden. Ongewoon want in de DDR kregen journalisten altijd van tevoren van de communistische partij te horen wat ze precies moesten vragen. Spontane vragen waren verboden.

Als een Italiaanse journalist een vraag stelt over een nieuwe reisregeling voor DDR-burgers, antwoordt Schabowski onverwacht: ‘Vandaag is, voor zover ik weet, een beslissing genomen… We hebben besloten dat elke DDR-burger de grens over mag’. Wanneer treedt deze regel in werking, is de volgende vraag. Schabowski kijkt even in zijn papieren: ‘Euhm, dat geldt, voor zover ik weet, vanaf nu’. Het is 18u57. Vele duizenden Oost-Berlijners stromen die avond nog over de grens naar West-Berlijn.

Hoe het allemaal begon, kan je hier lezen.

Ida Siekmann

Vandaag 1989: val van de Berlijnse Muur