Sinds het begin van de coronacrisis gingen diverse ministers op zoek naar de levering van mondmaskers. Eerst waren die nog énkel bestemd voor onze ziekenhuizen en vervolgens ook voor het zorgpersoneel. De mondmaskers voor de woonzorgcentra, die waren er helaas niet.

De vernietigde stock

Maggie De Block maakte als federaal minister van Volksgezondheid geen goede beurt door achtereenvolgens opdracht te geven een oude stock mondmaskers, die opgeslagen lag in een legerloods, te laten vernietigen en vervolgens te weigeren die te vernieuwen. Toen de Risk Management Group daar om vroeg, zei Maggie dat het de ziekenhuizen vrij stond dat te doen.

Nochtans bestond er een plan dat, o ironie, mee was geïnspireerd door Marc Van Ranst. Daarin wordt zwart op wit gepleit voor het federaal organiseren van een ‘strategische’ stock. Van Maggie De Block verhuisde het mondmaskerdossier vrijwel geruisloos naar Philippe De Backer. In de laatste maanden van zijn politieke carrière moest die halsoverkop de politieke meubelen redden voor Open Vld.

De foute leverancier

Het eerste wapenfeit van Maggie in de mondmaskerjacht was een bestelling bij een obscuur bedrijfje. Dat bedrijf werd geleid door een lokale Open Vld’er die op zijn website op de foto stond met diverse Open Vld-kopstukken en nog op een Open Vld-lijst had gefigureerd. Toen de bestelling fout liep en De Block nattigheid voelde, werd klacht ingediend tegen de man, nog voor de deadline van levering van de mondmaskers afliep.

Zelfs nadat De Backer overnam werden miljoenen ‘chirurgische’ maskers en ‘FFP2-maskers’ besteld door de overheid bij diverse leveranciers in China. Zelfs gratis maskers werden geschonken door Jack Ma, de man van Alibaba en ook die van het distributiecentrum in Luik. Wat bevreemdend dat Maggie in een commissie volksgezondheid het bedrijf niet leek te kennen.

Koffiefilters

Enkele ladingen later moest tot scha en schande op het terrein vastgesteld worden, onder meer door de Aalsterse spoedarts Ignace Demeyer, dat bepaalde leveringen van de FFP2-maskers eerder leken op koffiefilters. De Backer nam zijn verantwoordelijkheid en liet ze terug roepen voor controle.

De meeste import-exportbedrijven en wellicht ook overheden sturen teams ter plaatse om de kwaliteitscontrole vooraf uit te voeren. Een land als Israël schakelde hiervoor zelfs de geheime dienst in om te helpen zoeken naar betrouwbare leveranciers. Je kan veel zeggen van de Israëli’s, maar als het op beschermen van de eigen bevolking aankomt hebben ze van niemand lessen te leren.

Misschien vraagt u zich af wat er intussen gebeurd is met de gigantische overvloed aan ‘afgekeurde’ mondmaskers uit China? Dat is een goede vraag.

Voor afgekeurde FFP2 of chirurgische mondmaskers werd en cours de route wel een afzonderlijke procedure ontworpen. Dat gebeurde ‘reeds’ op 30 maart. Op de site van het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten lezen we: ‘Toch zijn momenteel, gezien de uitzonderlijke omstandigheden, tijdelijk producten toegelaten waarvoor een gelijkwaardig veiligheids- en prestatieniveau kan aangetoond worden. Om ondernemingen, die bij de productie van chirurgische mondmaskers de Europese normen niet volgen, te helpen om aan de minimale vereisten in de huidige context te beantwoorden, werden richtlijnen (pdf) opgesteld waarmee de conformiteit van de producten kan worden nagegaan. Ook overheden, gezondheidszorginstellingen, … kunnen van deze richtlijnen gebruikmaken.’

Vals gevoel van veiligheid

Bij aanvang van de crisis klonk het zowel bij Marc Van Ranst als bij de diverse ministers van mondmaskers nog dat mondmaskers de bevolking een vals gevoel van veiligheid gaven. Enkel ‘negatieve criticasters’ stelden de vraag hoe mondmaskers wél het zorgpersoneel beschermen maar verder géén zinvolle rol zouden kunnen spelen bij de algemene bevolking.

Maar in tijden van nood en crisis gelden andere regels. Zowel aan onze Vlaamse universiteiten als in de Vlaamse media kregen de ‘studiovirologen’ al snel een heldenstatus. Elk verzet was zinloos.

Omerta

Zelfs in de politiek heerste er een soort omerta. De regering of hun experts werden niet publiekelijk aangevallen. Deels om politieke redenen omdat men er in de partijhoofdkwartieren van overtuigd was dat de mensen nu geen boodschap hebben aan kritiek. Maar wellicht ook om opportunistische redenen. Er wordt nog altijd gerekend op mogelijke regeringsdeelnames en nieuwe coalities. En dan wil je natuurlijk niet al te kritisch zijn en je tegenstander in de hoek zetten, want voor je het weet zit je er straks zelf mee in een coalitie.

Van alle federale oppositiepartijen merkt men vooral de kritische opstelling van sp.a, die onder meer met kamerlid Karin Jiroflée enkele rake tussenkomsten deed. PVDA bevindt zich in deze crisis in een luxepositie. Met Marc Van Ranst beschikt ze als het ware over een soort schaduwminister. De voorbije maanden niet alleen expert, maar gaandeweg vooral als opiniemaker over alles en nog wat.

Bovendien liet Van Ranst zich meermaals opmerken als verdediger van diverse maatregelen om ze vervolgens later met een afgemeten gezicht weer te bekritiseren. En dat allemaal zonder enige vorm van politieke tegenstand.

Van de grootste oppositiepartijen in Vlaanderen ter rechterzijde liet vooral Vlaams Belang zich opmerken met enkele snedige tussenkomsten van partijvoorzitter Tom Van Grieken én fractieleider Barbara Pas in het parlement. Maar toch bleef het op sociale media opmerkelijk stil voor hun doen. Wellicht omdat men daar ook wel in de gaten heeft dat men slapend rijk kan worden.

Volgende fase

Nu, we in een volgende fase van de epidemie zijn beland, zullen ‘mondmaskers’ een cruciale rol gaan spelen. De overheid kondigde aan dat de regering aan iedere Belg een aantal ‘kwalitatieve filters’ zou bezorgen om te gebruiken in een mondmasker. Om vervolgens alle mediakanalen in te zetten om de bevolking voor te bereiden op de ‘nationale naaiactie’.

Blijkbaar voelden te veel landgenoten zich door de actie genaaid. En dus werd alsnog een plan opgevat om àlle Belgen te voorzien van een herbruikbaar textielen masker.

Dat idee kwam niet uit de lucht gevallen. Al einde maart, toen mondmaskers nog ‘nutteloos’ waren en een ‘vals gevoel van veiligheid’ zouden geven, waren er al diverse Belgische bedrijven die hadden aangeboden om mondmaskers te maken. Helaas voor hen en voor ons spraken ze voor hun beurt. Want dat zou pas nuttig zijn wanneer we in het hoofdstuk van ‘de exit-strategie’ beland waren.

Intussen waren echter diverse lokale burgemeesters al zélf in gang geschoten om voor hun burgers een mondmasker te voorzien. Andere gemeenten of steden wachtten dan weer op een initiatief van een hogere overheid. Sommige politieke partijen zoals Jong N-VA en VB-jongeren kwamen op de idee zélf mondmaskers aan te bieden. In Antwerpen stuntte het VB door zélf mondmaskers uit te delen. Wat om politiek-strategische redenen vervolgens prompt verboden werd door het stadsbestuur.

Waar is de minister?

Wat precies de rol van Koen Geens is op het ministerie van Mondmaskers is momenteel eerder onduidelijk. Eerst leek het of hij naast zijn part-time job als minister van Justitie en vice-premier snel dat varkentje van de ‘community masks’ zou wassen. Maar na enkele weken vruchteloos onderhandelen met de Vlaamse textielindustrie speelde hij het door aan defensie.

Niet onlogisch zal u zeggen, dat bij de bestrijding van een buitenlandse Chinese vijand ten langen leste de hulp van defensie wordt ingeroepen. Wellicht de hamvraag van de parlementaire onderzoekscommissie. Diverse partijen lijken het erover eens zijn dat die onderzoekscommissie er moet komen. Dan wel in een volgende fase van de crisis.

Taskforce ‘shortages’

Wie de Wetstraat een beetje volgt weet uiteraard dat defensie ingeschakeld wordt omdat het beschikt over één van de meest efficiënte aankoopdiensten van de federale overheid.

Dus in een mum van tijd gaf Philippe Goffin zijn stafchef de opdracht om herbruikbare mondmaskers aan te kopen. De belangrijkste criteria: véél, snel, goedkoop en zonder pottenkijkers.

Dankzij een wet uit 2016 vond defensie een weg om snel te schakelen en uit de impasse te geraken. Zo kon men een openbare aanbestedingen vermijden en in alle discretie het land redden, dankzij een bestelling van zo’n 50 miljoen herbruikbare mondmaskers. Snel werd een COVID-aankoopteam samengesteld met als opdracht een marktconsultatie te doen en snel een bestelling te plaatsen. Een ruime keuze van kandidaat-leveranciers had zich inmiddels sinds het begin van de crisis aangemeld bij de taskforce ‘Shortages’ van Philippe De Backer.

Internationale markt

Wie de mondmaskermarkt een beetje volgt weet dat er momenteel niet écht veel sprake is van een groot tekort. Chirurgische mondmaskers zijn vrij vlot verkrijgbaar, de FFP2 uiteraard iets minder, maar de situatie zoals een maand geleden is intussen echt wel gewijzigd.

Van alle grote bestellingen die het Belgisch leger de voorbije decennia heeft gedaan zal deze van de mondmaskers wellicht de geschiedenis ingaan als diegene die het snelst werd geplaatst, en waar het langst zal over gesproken worden.

Op 6 mei 2020 diende nochtans wel een hindernis te worden genomen. In De Ochtend bekloeg Peter Reekmans (LDD en burgemeester van Glabbeek) zich over de werkwijze van de federale regering. Voor hem mocht deze procedure afgerond worden en zou de regering beter budget aan de lokale overheden geven om zélf mondmaskers aan te kopen. In de slipstream van Reekmans kwam ook N-VA Kamerlid Michael Freilich die vond dat de regering beter de handdoek in de ring kon gooien.

Te laat…

Op 4 mei was namelijk fase 1a van de exit-strategie gestart en uit goede bron werd vernomen dat de mondmaskers pas eind mei zouden arriveren.

Als bij toeval bleek nog diezelfde dag dat defensie intussen de bestelling al had toegekend aan twee bedrijven. In de Vlaamse pers was het opnieuw Koen Geens die het goede nieuws aankondigde. Hij wuifde tegelijk de kritiek weg. Volgens Geens zoude de maskers nuttig zijn voor de mensen, onafgezien van de datum waarop ze zouden toekomen.µ

Goed nieuws

De bestelling is uiteindelijk goed nieuws voor Tweets & Cottons, het bedrijf van Luc Louvrier gekend van River Woods. In maart kondigde het bedrijf nog aan dat River Woods zo’n 10% van de jobs zou schrappen omwille van de coronacrisis. Voorlopig wou River Woods enkel jobs schrappen in het magazijn en in het hoofdkantoor maar omdat het ook de kindercollectie stopzet vreesden de vakbonden dat op termijn ook jobs zouden sneuvelen in de winkels.

In De Tijd reageerden de vakbonden opmerkelijk begripvol: ‘We begrijpen dat jobs verdwijnen, want de situatie is penibel. Maar we hopen dat de directie er alles aan doet om de gevolgen voor het personeel zo klein mogelijk te houden.’

Het binnenhalen van een deel van deze bestelling van de ‘community masks’ die u en ik binnenkort van de overheid zullen krijgen brengt nu wellicht redding. Zo eindigt het verhaal van het ministerie van mondmaskers toch nog voor iemand positief.

Ignace Demeyer

Het ministerie van mondmaskers